Rusya ile Batılı müttefiklerin desteklediği Ukrayna arasındaki çatışma Türkiye’yi bir dizi güçlükle karşı karşıya bırakmış durumda. Bu süreçte Türkiye’yi zor tercihler beklerken bu yazıda sizlere 10 madde ile Rusya – Ukrayna savaş hazırlık sürecinin, Türkiye’nin tarım ticaretine etkileri ile dünya buğday ve tahıl fiyatlarına yansımalarını anlatacağız.
1. RUSYA, UKRAYNA SAVAŞI HAZIRLIĞINDA
Sınırda gerginlik sürüyor. Bilindiği üzere Rusya Ukrayna’yı işgale hazırlanıyor. Bir yandan sınır hattındaki gerginlik ve savaş hazırlığı tartışılırken diğer taraftan olası bir işgalde kim nasıl etkilenir, kimler hangi tarafta olacak soruları…
2. TÜRKİYE KRİZİN NERESİNDE YER ALIYOR
Tabii bu kritik süreçte gözler Türkiye’de. Türkiye bu süreçte arabulucu olabilir, Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ile Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski’yi bir araya getirebilir mi? Çok kritik ve yanıtı mühim iki soru; çünkü jeopolitik konumu itibariyle Türkiye, konjonktürel gelişmelerden en fazla etkilenen ülkelerden biri ve hem Rusya hem de Ukrayna ile başta turizm olmak üzere, tarım, gıda, inşaat ve sanayi gibi birçok sektörde karşılıklı ticaret hacmine sahip. Türkiye süreçte arabulucu olmak isterken Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın Rus Lider Putin’i Türkiye’ye davetine Rusya’dan olumlu yanıt geldi. Kremlin, Putin’in Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın talebini kabul ettiğini ve Türkiye’ye geleceğini duyurdu.
Bu yazıda sürecin etkilerini tarım sektörü özelinde değerlendireceğiz. Tarım sektörü için baktığımızda 2 kritik konu karşımıza çıkıyor; olası Ukrayna-Rus savaşının dünya tahıl fiyatlarını yükseltmesi ve arz endişeleri, ikinci bir konu ise Türkiye’nin bu süreçte taraf olması veya olmaması halinde tarım ticaretinin nasıl etkileneceği. Birinci başlıkta konuyu ele aldıktan sonra sizlere madde madde Türkiye’nin hem Rusya hem de Ukrayna ile tarımsal ticaret hacmini ele alacağız.
3. HUBUBAT VE YAĞLI TOHUM ÜRETİMİNDE RUSYA VE UKRAYNA
Tarım, Ukrayna ekonomisinin en önemli ve istikrarlı sektörlerinin başında geliyor; ülke topraklarının yüzde 70’i ekilebilir tarım arazilerine sahip, yaklaşık 42-43 milyon hektar alanda tarımsal üretim yapılıyor. Yıllık bazda 100 milyon tonun üzerinde tahıl ve yağlı tohum üretimi yapan Ukrayna bu üretimin yarıdan fazlasını ihraç ediyor.
Ukrayna tarımsal büyümede rekolte ve verim artışından tarımsal teknolojiye kadar çok hızlı gelişim kaydediyor ve unutulmamalıdır ki dünya çernezyomunun (dünyanın en verimli toprağı, kara toprak) büyük bir kısmı Ukrayna’da yer alıyor.
4. HEM ÜRETİMDE HEM VERİMLİLİKTE DÜNYANIN TAHIL ÜRETİMİNİN LİDERİ RUSYA
Rusya, dünyanın en büyük yüzölçümü ve toprak alanına sahip ülkesi, ülke topraklarının yaklaşık 200 milyon hektarlık kısmı tarımsal arazi niteliğinde. Bu arazi varlığının da yüzde 60,5’i ekilebilir arazi durumda. Bu bakımdan Rusya, ekilebilir arazi büyüklüğü açısından dünyada Çin’in önünde 3’üncü sırada bulunmaktadır. Ülke tarımsal üretimde ekonomik değer ve ihracat geliri açısından en önemli ürün grubunu tahıllar oluşturuyor ve tahıllarda elde edilen verimlilik artışları dikkat çeken boyutlara ulaşmış vaziyette.
20 yıllık dönemde buğdayda yüzde 100’lük bir verimlilik artışı yakalayan Rusya, bu yönüyle dünya ortalamasını 3’e katlıyor. Diğer önemli bir tahıl ürünü olan arpada ise %58’lik verimlilik artışı dünya ortalamasının 2 katına tekabül ediyor. Yaklaşık 130 milyon tonluk tahıl rekoltesiyle dünyanın en önemli ilk 5 üretici ülkesi arasında yer alan Rusya, Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) verilerine göre karabuğday, arpa ve yulaf üretiminde birinci, buğday ve çavdar üretiminde ise dünya üçüncüsüdür. Yağlık ayçiçeği tohumu ve şeker pancarında da önemli üretici ülkeler konumundadır.
5. TÜRKİYE; TAHIL YAĞLI TOHUMLAR VE YEM HAM MADDELERİ AÇIĞININ BÜYÜK BİR KISMINI UKRAYNA’DAN KARŞILIYOR
Türkiye. 2021 yılında Ukrayna’dan 1,5 milyar doların üzerinde tarım ithalatı gerçekleştirdi. Ukrayna tarım ve gıda ihracatında yeni bir rekor kırarak 2020’deki 22,4 milyar dolarlık tarım ihracatını 2021’de yüzde 25 artışla 27,9 milyar dolara çıkarırken Türkiye’ye yaptığı tarım ihracatı ilk kez 1,5 milyar doların üzerine çıktı.
Bu kapsamda Türkiye geçtiğimiz yıl Ukrayna’dan 918 milyon dolar tutarında hububat, 187 milyon dolar tutarında yağlı tohum, 273 milyon dolar tutarında hayvan yemi (hayvan-bitki-gıda artıkları), 25 milyon dolar tavuk eti ve 22 milyon dolar sebze ithalatı gerçekleştirdi.
6.TÜRKİYE’NİN UKRAYNA’YA TARIM VE GIDA İHRACATI 400 MİLYON DOLAR SEVİYESİNDE
Tarım ve gıda ürünlerinde Türkiye, Ukrayna’dan 1,5 milyar dolarlık ithalat hacmiyle net ithalatçı konumunda olsa da özellikle yaş sebze ve meyve başta olmak üzere Ukrayna’ya geçtiğimiz yıl 400 milyon dolar seviyesinde tarım ihracatı gerçekleştirdi.
Bu ihracat kalemlerinin başında 220 milyon dolarlık ihracat hacmiyle yaş sebze meyve birinci sırada yer alıyor. Türkiye yaş sebze ve meyve ile birlikte Ukrayna’ya 2021 yılında 65 milyon dolar tutarında hububat, 27 milyon dolar tutarında fındık, 12,5 milyon dolar tutarında tütün ve 7,5 milyon dolar tutarında kuru meyve ihracatı gerçekleştirdi.
7. RUSYA’DAN BUĞDAY, ARPA VE AYÇİÇEĞİ YAĞI İTHALATINDA TÜRKİYE LİDER
Ukrayna ile tarımsal ticarette net ithalatçı konumda olan Türkiye asıl ve büyük oranda tarımsal ithalatı Rusya’dan yapıyor. Geçtiğimiz yıl yaptığı tarımsal ithalatla Çin’i de geride bırakarak Rusya’dan en çok tarım ithalat eden ülke konumuna gelen Türkiye’nin ithalatı tarihi bir rekor seviyeyle 4,3 milyar dolar seviyesine ulaştı.
Türkiye’nin Rusya’dan yaptığı ithalatın başında ise kritik ve stratejik ürün buğday geliyor. Bu kapsamda Türkiye 6,7 milyon ton buğday ithalatına karşılık Rusya’ya 1,8 dolar milyar dolar kazandırdı. Ayçiçeği yapı ithalatında da birinci sırada yer alan Türkiye geçen yıl 913 bin ton ham yağ ithalatı karşılığında 1,1 milyar dolar ödendi. Yine bir diğer önemli ürün arpada da önemli oranda ithalat yapıldı, 1,2 milyon tonluk arpa ithalatına karşılık 309 milyon dolar ödendi. Buğday, arpa ve ham yağ ithalatı ile birlikte önemli oranda da kepek ithalatı yapıldı.
8. TÜRKİYE’NİN YAŞ SEBZE VE MEYVEDE EN BÜYÜK ALICISI RUSYA
Türkiye’nin 2021’de yaptığı 3 milyar 83 milyon dolarlık yaş meyve sebze ihracatında Rusya yüzde 32,88’lik payla ilk sırada yer aldı. Türkiye Rusya’ya yaptığı yaş sebze meyve ihracatında 1 milyar 13 milyon dolarlık gelir sağladı. Rusya’dan yapılan 4,3 milyar dolar tutarındaki tarım ithalatına karşılık Türkiye den geçtiğimiz yıl Rusya’ya yapılan tarım ihracatı ise 1,5 milyar dolar seviyesinde gerçekleşti.
9. OLASI SAVAŞ BAŞTA BUĞDAY OLMAK ÜZERE TAHIL FİYATLARINA RALLİ YAPTIRIR
3 hafta düşüş kaydeden buğday fiyatları, geçen hafta yüzde 5 artarak düşüş trendine son vermişti. ABD’de haftalık buğday ihracatının önceki haftaya göre artış göstermesi, fiyatlarda yükselişe neden oldu. Ancak buğday ve tahıllardaki yükselişin asıl sebebi ise Rus – Ukrayna hattındaki gerginlik.
Uzmanlar, Ukrayna ve Rusya arasındaki gerilimin başta buğday ve mısır olmak üzere tarım emtialarında arz endişelerini artırdığını belirtiyor. Rusya’nın Ukrayna’yı işgali durumda küresel tedarikte fiyatların yükselmesine ve cephe hatlarından uzakta bir kargaşaya da neden olabileceği söyleniyor.
Bilindiği üzere; mısır ve buğday fiyatları, Rusya 2014’te Kırım’ı ilhak ettiği dönemde büyük bir sıçrama yapmıştı. Dünyanın en büyük tahıl ihracatçılarından biri olan Ukrayna’ya yönelik büyük bir Rus işgalinin maliyeti tüm dünyaya yansıması, artan gıda fiyatlarını daha da yükseltmesi ve Doğu Avrupa’nın çok ötesinde kargaşa riskini artıracağı öngörülüyor.
Bölgede gerilim arttıkça özellikle Batı Avrupa ve Çin’e, önemli bir tarımsal mal, metal ve yakıt ihracatçısı olan Rusya’ya yönelik katı Batı yaptırımlarının olması bekleniyor. Bununla birlikte kriz, ek yaptırımları tetikleyecek kadar kötüleşirse, doğal gaz gibi ürünler ile nikel, bakır, platin gibi, arabalardan uzay araçlarına kadar her şeyin üretimde kullanılan metaller için piyasaları daraltarak fiyatların artmasına ve küresel tedarik zinciri sorunlarının kötüleşmesine neden olacağı da büyük olasılıklar arasında.
10. TÜRKİYE TARAF OLAMAZ
Türkiye tarım ve turizm başta olmak iki komşu ülke Rusya ve Ukrayna ile geniş bir ticaret hacmine sahip. Turizm, tarım, tekstil, sanayi, inşaat bu sektörlerin başında geliyor.
Ukrayna’da mevcut inşaat projelerinde Türk müteahhitler birinci sırada. 2021 yılında Türkiye’yi ziyaret eden turistlerden 4 milyon 694 turistle Rusya birinci, 2 milyon 60 bin turist ile de Ukrayna üçüncü sırada yer alıyor. Turizm noktasında da Türkiye, Rusya ve Ukrayna’nın vazgeçemediği destinasyonlardan.
Yukarıda uzun uzadıya tüm rakam ve detayları ile ele alınan tarım sektörü jeopolitik konum ve kültürel yakınlık (komşu ülkeler) sebebiyle büyük bir fırsat. Türkiye her ülkü ülkeden tarım açısından net ithalatçı olsa da ne Ukrayna ne de Rusya’ya ticari, siyasi ve ekonomik riskleri arkasına alıp sırt çevirebilecek durumda.
Bu sebepledir ki Türkiye, Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk barış düsturundan yola çıkarak “yurtta sulh, dünyada sulh” diyerek olası bir işgal ve savaş riskine karşın taraf olmak yerine arabulucu olmak mecburiyetindedir.
