Günümüzde teknolojinin gelişmesiyle birlikte sürdürülebilirlik, yüksek verimlilik ve toprak yerine farklı büyüme ortamlarını kullanımının gittikçe yaygınlaşması topraksız tarım kavramını ortaya çıkarmıştır. 3 farklı yöntemle yapılabilir. Bu yöntemler; hidroponik, aeroponik, aquaponikten oluşmaktadır.
Hidroponik sistem, ilk topraksız tarım yöntemi olup bitki köklerini tamamen su içinde yetiştirmek ve bitki besinlerini özel solüsyonla beslemektir. Aeroponik ise bitkilerin kökleri havada asılı şeklindedir ve oksijenle daha iyi temas halinde olup hızlı büyürler.
Aquaponik sistem balık ve bitki yetiştiriciliğinin birlikte yürütüldüğü balıkların suyla besin maddelerinin bitkilerin köklerine aktardığı bir ortam oluşturulmasıdır.
Bu yazımızda aeroponik sistem nedir sorusuna ayrıntılı yanıt vereceğiz. Aeroponik anlamı içerdiği Latince kelimelerden anlaşılacağı üzere aer ‘’hava’’ ve ponos ‘’çalışma’’ yani çalışan hava demektir. Topraksız tarım kullanılarak bitkilerin köküne sis veya buhar halinde besleyici çözelti verilmesiyle havada asılı olan hem dikey hem yatay şeklindeki meyve ve sebzeleri yetiştirme tekniği aeroponik sistem nedir sorusunun karşılığıdır.
Aeroponik yetiştirme sistemi ortaya çıkışı NASA’nın 1990 yıllarında Asya fasulye fidelerinin yerçekimsiz ortamda Dünya’daki bitkilere göre daha iyi gelişim gösterdiğini tespit etmişlerdir. Ayrıca su ve gübre tasarrufu gibi birçok avantajı vardır.
AEROPONİK SİSTEM NEDİR NE İŞE YARAR?
Aeroponik tarım bitkilerin köklerine havada asılı şekilde durmasını ve besin maddelerini suyla çözelti haline getirerek nem yoluyla da emilmesini sağlar. Geleneksel yöntemlerle dikim yatağına benzer yatay halde tasarlanmıştır. Ancak kök gelişiminin daha iyi yayılması için kule şeklinde ve dikey olarak geliştirilmiştir.
Örneğin bitkiler yetiştirilirken aeroponik dikey tarım kullanılan bir ortamda azot, fosfor, potasyum gibi temel organik maddeler içeren aeroponik bitki besinleri büyük su rezervuarına katılır. Organik besinler bitkiler tarafından daha kolay ve hızlı sindirilir. Sıcaklık ve güneş ışığı dâhil çevre koşullarının kontrol edilebileceği iç mekan bitki yetiştiriciliğiyle kontrollü bitki büyütmek, mahsul zamanının bilinmesini ve kaliteli üretime olanak sağlar.
Aeroponik sistem havadaki oksijeni kökün büyümesi için tutar ve nemli kalmasına imkân sağlar. Su ve gübre kullanımının en aza indirilmesini, hastalık ve zararlılardan korunmaya yarar.
Düzenli aralıklarla bitkinin köküne püskürtülen ya da damlatılan besin çözeltisi basınçlı motorlar aracılığıyla çalışır. Aeroponik sistemlerin üç türü vardır. Bunlar düşük basınçlı aeroponik sistemler, yüksek basınçlı aeroponik sistemler, ultrasonic basınçlı aeroponik sistemlerden oluşmaktadır.
- Düşük Basınçlı Aeroponik Sistemler: Maliyeti en düşük kolay kurulum veya hazır sistem olduğu için kolay temin edilen en yaygınlaşmış sistemlerdir. Bitki kökleri besin çözeltisi deposunun üzerinde veya bir rezervuara bağlı kanalın içinde asılı durur. Düşük basınçlı yüksek akışlı pompalar kullanılır.
- Yüksek Basınçlı Aeroponik Sistemler: Daha çok gelişmiş ve özel ekipmanlar kullanıldığı için maliyetlidir. Bu sebeple ticari üretimde kullanılır. Suyun küçük damlacıklar halinde verilmesi yüksek basınçla olur. Kök bölgesinde daha fazla oksijen yaratan damlacık boyutuyla sistem verimli hale gelir. Yüksek basınçlı düşük akışlı pompalar kullanılır.
- Ultrasonic Basınçlı Aeroponik Sistemler: Cihaz donanımları yüksek basınçlıdır ve biyolojik sistemleri içerir. Ultrasonik sisleyiciler, kapta içinde bulunan havada yüzen parçacık çapı çok küçük olan çözelti oluşturur. Bunun sayesinde kök bölgesi beslenir ve yüksek değerli mahsuller elde edilir.
AEROPONİK SİSTEM ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Dünya nüfusunun gün geçtikçe artması besin maddelere olan ihtiyacı arttırmaktadır. Bu nedenle tarım alanlarını genişletmek ve yeni tarım teknikleri kullanmak gerekmektedir.
İşte tam bu noktada aeroponik sistem nedir denildiğinde kısaca verilebilecek cevap üreticinin sistemin tüm yönlerini kontrol edebildiği bitkilerin sağlıklı büyüyebilmesine imkân sağlayan topraksız tarım yöntemlerden biri olarak ifade edilmektedir. Bu sistemin dikkat çeken bir diğer özelliği güneş ışığı yerine led ışıkların kullanılmasıdır.
Uzun ve sıralı şekilde monte edilen yüksek yoğunluğa sahip enerji üretimi, düşük ve ısı vermemesi nedeniyle ortamı soğutmaya da gerek kalmaz. İç mekan yetiştirme ışıklarının dalga boylarını düşürerek ayarlanması bitkinin büyümesini teşvik eder.
Sıcaklık ve nem belirli sınırlarda tutulur. Bitkilerin stres faktörlerinin en aza düşürülmesi yüksek düzeyde besin emilimi, daha iyi renk, doku ve tat verir.
AEROPONİK TARIM NASIL YAPILIR?
Aeroponik , bitkilerin köpük paneller aracılığıyla köklerin alt tarafındaki havada asılı kaldığı yetiştirme tekniğidir. Kullanılan panellerin kapalı olması kök oluşumuna destekleyip alg gelişiminin önüne geçer. Köklere pompa yardımıyla ince sis uygulaması ortalama her 2-3 dakikada bir 1-2 saniye yapılır. Bu uygulama sayesinde bitki yeterli besin ve su alır.
A tipi aeroponik sistemin nasıl yapıldığını bu bölümde açıklayacağız. 1,2 m × 2,4 m ölçülerinde geniş ve plastik paneller kullanılır. İki panel arasındaki mesafenin 1,2 m olmasına özen gösterin.
Besin çözeltisinin toplandığı yer ise 2,5 cm derinliğindedir. Bu sistem çoğunlukla seralarda kullanılır. Kısa boylu, yapraklı sebzelerin yetiştirilmesi tercih edilir. Bitkinin dört ana gereksinimi; hava, besin maddesi, su ve ışık dikkate alınarak hazırlanmıştır. En büyük avantajı alanın maksimum kullanılması ve köklerine en iyi şekilde havalandırma sunmasıdır.
AEROPONİK ORTAMDA HANGİ BİTKİLER YETİŞİR?
Aeroponik tarım sistemlerinde teorik olarak bitkilerin hepsini yetiştirmek mümkündür. Bu bölümde aeroponik bitkiler için dikkat edilmesi gereken önemli bir uygulamadan bahsedeceğiz.
Bu uygulama bitkilerin köklerinin nemli olmasından dolayı bakteri veya mantar kaynaklı mantarların önüne geçmek amacıyla hasattan sonra düzenli olarak kökleri hidrojen peroksit ile dezenfekte edilmelidir. Ek olarak kökler ışığı sevmezler. Karanlıkta yetiştirmek önemlidir.
En çok yaygınlaşan bitki türleri; marul, lahana, nane, fesleğen, kekik, biberiye, frenk soğanı, ıspanaktır. Aeroponik sistemlerde kullanılan diğer bitki türleri; zencefil, dereotu, ısırgan otu, maydanoz, brokoli, karnabahar, havuç, pancar, biber, salatalık, turp, çilek, domates, patates, bezelyedir. Kökleri geniş alana yayılıp hasadı kolaylaştıran sebzelerin ve meyvelerin yetiştirilmesine dikkat edilmelidir.
Süleyman Demirel Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Dergisi’nde yayınlanan bir makalede süs bitkisi fidanının aeroponik sistem ile klasik yetiştirme yöntemleri karşılaştırılmıştır. En çok kullanılabilecek herdem yeşil ve odunsu 4 bitki türü seçilmiştir.
Sonuç olarak ortamdaki besin ve su rekabetinin ortadan kalkmasıyla Pagliarub ve Hayden (2000) türleri bu sistemde daha hızlı geliştiği ve yabani otların oluşmadığı gözlenmiştir. Köklerin daha çok kontrol edilmesine imkan sağlaması nedeniyle hastalık ve zararlıların önüne geçilmektedir.
AEROPONİK TARIM AVANTAJLARI VE FAYDALARI
Topraksız tarım yöntemlerinden biri olan aeroponik tarım bitkilerin birçok ihtiyacını daha az masraflı şekilde karşılar. Küçücük bir alanda çeşitlilik yaratır ve günümüzdeki teknolojilerle kolayca kontrol edilebilir.
- Tarım yöntemlerinde %95’e kadar su tasarrufu sağlar.
- İklim koşulları kontrol edilebilir.
- Tam otomasyon ve yapay zekayla birlikte bitkiler yetiştirilir.
- Erken hasat yapılması ve verim artışı kazanılır.
- Topraktan bağımsız üretim yapılır
- Hastalık ve ot zararlıların mücadelesine gerek yoktur.
- Çevreye ve sağlığa olumsuz etkisi yoktur.
- Dikey veya yatay şekilde kurulduğu için birim alanda daha çok üretim yapılır.
- Ölçeklenebilen, mobilite özelliği taşıyan sistemlerdir.
- Hızlı şekilde gelişme ve ekimde artış olur.
- Suyun kalitesi düşük olmasına rağmen kullanılabilir.
- Besin çözeltisi sayesinde sıcaklık ve manipülasyon uygulamasıyla hassas kök bölgesi kontrol edilir.
- Çok küçük bir alanda birçok bitkinin hasadı olabilir.
Tüm bilgileri toplarsak şu an yaşadığımız çağa ayak uydurmak ve geleceğe yatırım yapmak için topraksız tarımı üreticilerimize çeşitli eğitimlerle aşılamalıyız. İleride topraksız bir dünyayla karşı karşıya kalma ihtimalini hiçbir zaman unutmamalıyız.
Ziraat mühendisleri bu konuda daha çok çalışarak sağlıklı, lezzetli, kaliteli ürünler yetiştirmeye ve araştırmaya devam edeceklerdir.
Ayrıca, topraksız tarım ile ilgili içerikler ilginizi çekiyorsa, yine sitemizde yer alan “Topraksız Tarım Tekniği Cocopeat (Kokopit) Nedir?” adlı yazımıza göz atabilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Zeynep Kartal