Nüfus artışıyla birlikte insanların bitkisel ve hayvansal ürünlere olan ihtiyacı gittikçe artmaktadır. Tahıl grubunda yer alan beslenme açısından önemli bir yere sahip olan buğday ekilen alanlarda ve üretim miktarına göre bu grupta ilk sıradadır.
Bu yazımızda tüm ekilen alanlarda yaygınlaşarak çok sık görülen ve Latincesi Erysiphe graminis olarak bilinen tahıl küllemesi hastalığından bahsedeceğiz. Tahıl grubundaki her bitki türüne özgü özelleştirilmiş bir hastalıktır.
Örneğin yulaf, arpa ve çavdarda aynı belirtiler gözlemlense bile buğdayda küllemeye neden olan etmen sadece buğdayı hastalandırabilir. Diğer buğdaygil türlerinde Erysiphe graminis etkisiz elemandır.
KÜLLEME HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Buğday hastalıkları içerisinde en tehlikelilerinden biri olduğu yadsınamaz bir gerçektir. Semptomların başlangıcı genellikle püstüllerin altından başlayarak üste doğru ilerlemesidir.
Belirtiler alt yapraklarda üst kısmında beyaz ve gri renkli püstüller halinde görülür ve zaman geçtikçe esmerleşmeye başlar. Hastalık yaprağın tamamında kül gibi oluşumlar ve beyaz tozla kaplanmış yerlerde ise sarı şeklinde gözlemlenebilir. Buğday fungal hastalıkları arasında yer aldığı için beyaz dairesel biçimindeki lekeler klorosiz olup fungal miselyumla oluşur.
Bu lekeler yüzünden buğdayın fotosentez (özümleme) yapılabileceği alanları kısıtlanmış olur. Sıklıkla görülen yeşil bölgeler (yeşil adalar gibi) tipik bir görüntüdür. Fungus sadece canlı dokularda kendini gösterebilen obligat bir parazit demektir. Yapraklarda çimlendikten sonra bitkiyi tamamen kaplar.
Ardından epidermistte bulunan hücrelere zarar vermeden beslenerek koloni haline gelirler. Sonucunda tane verimi, buğday oranındaki protein miktarı ve ekmeklik kalitesi gittikçe düşer. Enfeksiyonun yaygınlaşması için 15-25 derece aralığı yeterlidir.
Aşırı miktarda azotlu gübre verilmesiyle, sık ekimin yapılması hastalığa yakalanma riskini yükselterek bitkinin yatması veya özümleme şeklinde kendini belli eder.
BUĞDAY KÜLLEME HASTALIĞI NASIL BULAŞIR?
Tahıl küllemesi hastalığının bulaşıcı özelliğini göz önüne alırsak son derece dikkatli olunması gerekir. Ersiphe graminis yani tahıl küllemesi yüzeysel olacak düzeyde konukçunun üzerinde misel örtüsü meydana gelmektedir. Miseller epidermise emeçlerini salgılarlar. Bunun sonucunda konidiosporlar tespih tanesine benzer olacak şekilde oluşurlar.
Buğday yaprak hastalıkları arasında olduğunu kanıtlamak gerekirse konukçunun kışı geçirdikten sonra sararmasıyla birlikte farklı bölgelerde kurumuş halde oluşan kleistotesyumlar bitkinin yaprağında görünürler.
Havalardaki sıcaklık yükseldikçe primer enfeksiyonlar ortaya çıkar. Sekonder enfeksiyonları ise buğday yaprak hastalıkları içerisinde olmasını göz önüne aldığımızda yapraklarda miseller oluşturur.
Enfeksiyonların yaygınlaşması için 15-20 derece aralığında olması yeterlidir. Misel örtüsü rüzgarın ve yağmurun etkileşimiyle beraber veya sürtünmelerle etrafa dağılır. Diğer bitkilere bulaşması kaçınılmazdır.
BUĞDAYDA KÜLLEME MÜCADELESİ
Buğday fungal hastalıkları içerisinde yer alan külleme hastalığı çok sık görülmektedir. Aynı zamanda verimliliğin düşük olmasında en etkili olan faktör olmasıyla birlikte buğday yaprak hastalıkları adıyla da bilinmektedir.
Külleme hastalığı ile entegre mücadele konusunda 2011 yılında Bitkisel Araştırma Dergisi’nde yayınlanan Ege Üniversitesi Ziraat Fakültesi Tarla Bitkileri bölümü hocalarının hazırladığı makalede hastalığın kalıtıma dayanıklılığı üzerine yazılmıştır.
Bu makale sonucunda genellikle monogenik ve diagenik kombinasyonlar ortaya çıkmıştır. Bu tip dayanıklılığın ise hassas çeşitlere aktarılabileceği bulgusu elde edilmiştir. Buğdayda külleme hastalığı mücadelesi temel olarak ikiye ayrılır. Bunlar; kimyasal ve kültürel mücadeledir.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Buğdayda külleme hastalığı mücadelesi için dayanıklı sertifikalı çeşitlerin kullanılması, hastalığa karşı toleranslı bitki çeşitlerinin ekilmesi ve eğer yapraklarda patojen bulaşmışsa ve dökülme olduysa yok edilmesi gereklidir.
- Nemin yüksek olduğu yerlerde sık ekimin yapılması sakıncalıdır.
- Dayanıklı olan çeşitler kullanılmalıdır.
- Toprak analizi yapıldıktan sonra gerekli miktarda azotlu gübre verilmelidir.
- Budama yapılmalıdır.
- Hava sirkülasyonuna olanak sağlanmalıdır.
- Sertifikalı tohumlar tercih edilmelidir.
KİMYASAL MÜCADELE
Buğday virüsler, bakteriler ve mantarlar gibi etmenlerden dolayı yaklaşık 30’dan fazla hastalığa karşı hassasiyetleri vardır. Özellikle en yaygın olan 3 hastalık paslar, septorya yaprak lekesi ve külleme olduğu bilinmektedir.
Buğdayda külleme hastalığı mücadelesi kapsamında gerekli ilaç tedavisi yapılmazsa tüm bitkiyi kaplayabilir. İlaçlamalar iş genişliği geniş hidrolik tarla pülverizatörü ile yapılmalıdır.
Hastalık ortaya çıktığında fazla yaygınlaşmadan ilaçlanmaya başlanmalıdır. İklim koşullarına göre ortalama her yıl görülen bu hastalık bitkinin üst kısmına doğru ilerlediğinde bayrak yaprağına hastalık gelmemesi için yeşil aksam bölgesi ilaçlanmalıdır. Önerilen bitki koruma ürünleri uygun dozda yaprakların alt tarafı ve üst tarafını kaplayacak şekilde uygulama yapılmalıdır.
KÜLLEME İLAÇLARI NELERDİR?
Buğday külleme hastalığı ilaçları sayesinde hastalığın ilerlemesi engellenir. Dikkat edilmesi gereken hususlar ise doğru mevsimde ve ekonomik zarar eşiğine gelmeden buğdayda külleme hastalığı mücadelesi için harekete geçilmelidir.
Sistematik etki edecek fungisitler külleme için kullanılır. Kullanılan ilacın kükürt içerikli olması son derece önem arz etmektedir. İlaçların birçok farklı faydası bulunmaktadır. Örneğin fungal patojenin emeç oluşmasına ve hücre çeperlerinde sterol biyosentezine engel olur. Ayrıca bitkinin uzun süre yeşil kalmasına olanak tanıdığı için fotosentez yapmasına imkan sağlar. Gübreden ve sudan daha çok faydalanıp kuraklığa karşı da dayanıklılığı artırır.
Tüm bu öğrendiğimiz bilgiler doğrultusunda buğdaylarda görülen çoğu hastalığın sonbahar döneminde enfeksiyon riski taşıdıklarından kaynaklı ortaya çıktığı unutulmamalıdır. Bu yüzden ilkbahar döneminde buğday fungal hastalıkları oluşması da yaygınlaşmaktadır.
Yeşil aksam hastalıkları arasında yer alan külleme mücadelesi kültürel önlemler ve kimyasal mücadele içermektedir. Üreticilerimizin ruhsatlanmış zirai ilaçları kullanılmasına dikkat etmeleri önemlidir.
Ayrıca, domateste görülen külleme hastalığıyla ilgili bilgiler verdiğimiz “Domates Külleme Hastalığı Nedir, Nasıl Önlenir?” adlı yazımıza da göz atabilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Zeynep Kartal