Buğdayda rastık hastalığı yani bilimsel olarak Ustilago segetum tritic bir çeşit mantar hastalığıdır ve buğday bitkisinin yaprakları, başakları ve sapları üzerinde görülebilir. Hastalık, verim kaybına ve kalite düşüşüne neden olabilir, bu nedenle rastık hastalığı buğday üreticileri için önemli bir sorundur.
Dünyada hemen her bölgesinde bu hastalığı görme imkânı bulabilirsiniz. Ülkemizde yağışlı geçen yıllarda hastalığın arttığı ve yayıldığı gözlenmektedir.
Buğday rastığı mücadele yöntemleri uygulamak için bilinçli çiftçiler önlem alarak hastalık oluşmadan bitkilerin bakım ve ilaçlama işlemlerini zamanında ve doğru bir şekilde yaptığı için hastalığa yakalanmadan verim elde etmektedirler.
BUĞDAY RASTIĞI NEDİR?
Buğdayda rastık hastalığı çiçeklenme döneminde tahıllarda meydana geldiği için buğday çiçek hastalığı olarak da tabir edilebilir.
Genellikle buğday- arpa ekimi yapılmış tarlarda hastalığa yakalanmış başaklar siyah renkte toz partiküllerinin yığınlaşmış bir görünümü gözlenmektedir. Bu toz partikülleri yani sporlar çevreye dağılarak başak çıplak bir görümde kalır.
Çevreye dağılan bu sporlar nem koşullarında çimlenerek misel oluşturarak tohum taslağında bulunan embriyoya yerleşerek buğday embriyo enfeksiyonu oluşturmaktadır ayrıca ekim yapıldığı ve tohum çimlenmeye başladığı zaman hastalıkta bitkinin bünyesinde gelişmeye başlayarak en sonunda başağa varır ve hastalığın başakta tane verim kaybına sebep olur.
BUĞDAYDA RASTIK HASTALIĞININ BELİRTİLERİ
Ustilago segetum tritic başakta belirti göstermekte başak oluşuncaya kadar bir belirti göstermez ve hasta olan bitkiler diğer bitkilere göre daha önce başaklanır.
Rastık hastalığı başak ve başakçıklar hepsinin içi siyah sporlaralar ile doludur ayrıca bu sporları dışarıdan ince grimsi bir zar ile kaplanmıştır. Bu kitle serbest kalacağı zaman sağlam olan kültür bitkileri çiçeklenme dönemine denk gerekir ve kitle içindeki sporlar çevreye dağılmaya başalar ve sağlıklı kültür bitkileri de hastalık bulaşır. Başak çıplak bir görünüm almaktadır. Başak ekseninde siyah renkli gözükmektedir.
RASTIK HASTALIĞI HANGİ BİTKİLERDE GÖRÜLÜR?
Hububat hastalıkları arasında yaygın olarak gözükmektedir. Buğday rastığı mücadele yöntemleri hangi bitkide olduğu önemlidir çünkü bitki türüne göre ilaç kullanımı veya kültürel önlemler alınmaktadır.
Her bitkiyi farklı bir fungus türü hastalığına sebep olmaktadır. Hastalığın en yaygın olduğu kültür bitkileri aşağıda verilmiştir. Kültür bitkileri ve hastalığın neden olan etmenleri karşısındadır.
- Buğday rastığı (Ustilago nuda var. tritici)
- Arpa açık rastığı (Ustilago nuda var. hordei)
- Arpa yarı açık rastığı (Ustilago nigra)
- Arpa kapalı rastığı (Ustilago hordei)
- Mısır rastığı (Ustilago maydis)
BUĞDAY RASTIK HASTALIĞI İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR?
Buğday ülkemiz ve dünya için vazgeçilmez bir gıda ürünü olduğu için daha az pestisit kullanarak üretmek isteriz. Buğday hastalıkları ile mücadelede kullanılan buğday rastık hastalığı ilacı gibi ilaçlar kalıntı olarak bitki üzerinde birikmektedir ve bunlarda insan sağlığını tehdit etmektedir.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Kültürel mücadele yöntemi ile daha çevreci daha sağlıklı ve daha sürdürülebilir bir tarım yapmamız mümkündür. Toprak sağlığı ve bitki sağlığını koruyarak insan sağlığını da korumuş olmaktayız. Buğday rastık hastalığı tedavisinde kültürel önlemler çok önemlidir.
- Sağlıklı tohum kullanımı; Sağlıklı, hastalıktan ari tohumlar kullanmak, hastalığın başlangıcını engellemeye yardımcı olabilir. Kaliteli tohumluklar, hastalıkla mücadelede önemli bir adımdır.
- Hastalık toleransı olan çeşitleri tercih etmek: Hastalığa dayanıklı veya tolere olan buğday çeşitlerini tercih etmek, hastalıkla baş etmeyi kolaylaştırabilir.
- Ekim zamanı ve yoğunluğu: Hastalığın yayılmasını azaltmak için ekim zamanı ve bitki yoğunluğu önemlidir. Özellikle, bitkiler arasında uygun mesafe bırakarak havalandırmayı artırabilir ve buğday bitkilerinin daha hızlı kurumasını sağlayabilirsiniz.
- Drenaj düzenlemeleri: Tarla drenajını iyileştirmek, sulama suyu birikmesini engellemek ve nemli koşulların hastalığın yayılmasına katkıda bulunmasını önlemek için önemlidir.
- Tarla temizliği: Önceki yıllarda buğday ekildiği alanlarda bitki artıklarını temizlemek, hastalık sporlarının ve patojenlerin tarlada kalmalarını önlemeye yardımcı olur.
- Entegre zararlı yönetimi: Entegre zararlı yönetimi prensiplerine uygun olarak, biyolojik kontrol yöntemleri ve uygun tarla kültürü uygulanarak hastalıkla mücadele etmek daha sürdürülebilir bir yaklaşımdır.
KİMYASAL MÜCADELE
Ustilago segetum tritic ile mücadelede kültürel mücadele yetersiz kaldığı zaman kimyasal mücadele ile ilaçlama yapılmalıdır. Ekim yapılmadan önce tohumların ilaçlanması gerekir ayrıca selektör veya ilacın homojen dağılmasını sağlayacak bidonlarda ilaçlama yapılmalıdır.
İlaçlama tohum miktarına göre ilaçlar önerilen doz kullanılmalıdır. İlaçlanan tohumlar kuru yerlerde ve hava geçirmeyen malzemelerden yapılmış ambalajlarda saklanmalıdır.
Kimyasal mücadele: Hastalık şiddetli ise, fungisitler kullanmak hastalığın yayılmasını durdurabilir veya kontrol altına alabilir. Ancak, kimyasal mücadelede etiket talimatlarına ve doğru kullanıma dikkat edilmelidir.
BUĞDAY RASTIK İLAÇLARI
Buğday tarlalarında rastık hastalığı fungus kaynaklı olduğu için bu fungusu önlemek için fungusit kullanmak gerekir. Fungusitler ile tohumluklar homojen bir şekilde ilaçlanması gerekir.
Fungusitler: Fungusların sebep olduğu bitki hastalıkları için geliştirilmiş mantar ilaçlarının genel ismidir. Her hastalık için farklı fungusitler bulunmaktadır.
Sonuç olarak tahıllar özellikle buğday ülkemiz ekonomisi ve insanların beslenmesi için çok önemli bir tarla bitkisidir. Ve ülkemizde çok yaygın olarak hem yazlık hem kışlık ekimi yapılan buğday için önlemleri almak ve uygulamak oldukça önemlidir.
Buğdayda rastık hastalığı verimi ve kaliteyi düşürmektedir bu yüzden buğday rastığı mücadele yöntemleri doğru olanı tercih edilmeli ve gerekli önlemler alınmalıdır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Cafer Aşar
