Domates, ılık ve sıcak iklimlerde yetişen ilk olarak ülkemize Suriye ve Fransa üzerinden 19. yüzyılda gelen ve gün geçtikçe tüketimi artan bir meyvedir. Besin içeriği açısından zengindir. Dünyanın birçok yerinde ve ülkemizde hem açık alanda hem de örtü altında yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Birçok bitkide olduğu gibi domates bitkisinde de hastalık yapıcı etmenler ve zararlılar görülmektedir. Viral, bakteriyel etmenlerin sebep olduğu hastalıklar ve domates fungal hastalıkları domates bitkisinde görülen hastalıklardır.
Bu hastalıklardan biri de Pseudomonas syringae pv. tomato bakterisinin sebep olduğu domates bakteriyel benek hastalığı adını verdiğimiz hastalıktır. Alınacak kültürel önlemler ve kimyasal mücadele yöntemleri, domateste bakteriyel benek ile mücadele yöntemleri arasında yer almaktadır.
DOMATES BAKTERİYEL BENEK HASTALIĞI NEDİR?
Solanum lycopersicum L. yani bildiğimiz adıyla domates patlıcangiller familyasına ait bir bitkidir. Dünya çapında ve ülkemizde yaygın şekilde yetiştiriciliği yapılmaktadır. Domates fungal hastalıkları, viral ve bakteriyel etmenlerin sebep olduğu hastalıklar olmak üzere domateste görülebilen bazı hastalıklar vardır. Peki bunların içerisinde domates bakteriyel benek hastalığı nedir, bir bakterinin sebep olduğu domates bitkisinin verimini ve pazar değerini düşüren bir hastalıktır.
BAKTERİYEL BENEK HASTALIĞININ ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Bakteriyel benek hastalığının özellikleri nelerdir, domates fungal hastalıkları viral ve bakteriyel etmenlerin bitkide hastalığa yol açtığından bahsetmiştik. Domates bakteriyel benek hastalığı adını verdiğimiz hastalığa sebep olan etmen Pseudomonas syringae pv. tomato bakterisidir.
Bu bakteri, boyutları 0.7-1.2×1.5-2.0 μm olan gram negatif, aerobik karakterli ve 1-3 polar kamçılı bir bakteridir. Gelişme sıcaklıkları optimum 25 °C ve maksimum 33 °C’dir. Toprakta bulunan hastalıklı bitki artıklarından, tohum yüzeyinden ve bitkideki açıklık ve yaralardan bulaşmayla yayılabilmektedir.
DOMATESTE BAKTERİYEL BENEK HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Pseudomonas syringae pv. tomato bakterisi topraktaki hastalıklı bitki artıkları üzerinde 1- 2 yıl saprofitik şekilde canlılığını sürdürebilmektedir. Bu etmen tohumla da taşınabilmektedir. Peki domateste bakteriyel benek hastalığı belirtileri nelerdir? Bakteriyel benek hastalığı bitkide bütün toprak üstü organlarda belirti oluşturmaya başlar. İlk olarak fide durumundaki bitkilerde yaprak ve gövde de görülmekte ve tüm fidenin kurumasına sebep olabilmektedir. Sap, yaprak, çiçek ve meyve saplarında kahverengiden başlayarak siyaha kadar değişen renklerde lekeler oluşturabilmektedir.
Yaprak ve çiçek saplarında, ana gövdeye bağlı dallarda uzun ve yüzeysel lekeler görülmektedir. Yaprakta küçük, koyu renkli ve yuvarlak halkaların çevresinde sarı renkle çevrilmiş 1-3 mm çapında lekeler oluşturmaktadır. Domates yaprağındaki lekeler zaman içinde birleşerek yaprağın deformasyona uğramasına ve kurumasına neden olur.
Yapraklarda olduğu kadar belirgin olmasa da lekeler çiçek yanıklığı oluşturur. Hastalığın özellikle ilk çiçeklerde görülmesi meyve tutumunu etkiler büyük oranda ürün kayıpları oluşur. Ve son olarak meyvelerde püstül şeklinde 1 mm’yi geçmeyen çapları ile toplu iğne başına benzeyen yüzeysel kabarcıklar şeklinde görülmektedir. Bu lekeler meyvelerde deformasyona sebep olacağından domatesin ticari açıdan değerini düşürür.
Hastalık dünyada ve ülkemizde genellikle örtü altı yetiştiriciliği yapılan alanlarda görülmektedir. Domateste bakteriyel benek ile mücadele için kültürel, kimyasal ve entegre mücadele yöntemleri kullanılmaktadır.
BAKTERİYEL BENEK HASTALIĞI İLE MÜCADELE YÖNTEMLERİ
Domates bakteriyel benek hastalığı domateslerde ürün kayıplarına ve ürün kalitesinin düşmesine sebep olmaktadır. Tüm bu zararların önüne geçebilmek için bazı domates hastalıkları ile mücadele yöntemleri kullanılmalıdır. Kültürel mücadele, kimyasal mücadele ve entegre mücadele bakteriyel benek hastalığı ile mücadele yöntemleri arasında sayılmaktadır.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Kültürel mücadele, bakteriyel benek hastalığı ile mücadele yöntemlerinden biridir. Bakteriyel benek hastalığı, tohumla taşındığı için hastalığın görüldüğü yerlerden tohum alınmamalıdır. Bitki fide durumundayken hastalık belirtisi göstermesi durumunda tarlaya şaşırtma işlemi yapılmamalı ve fideler imha edilmelidir.
Enfekte olmuş bitki artıklarının mutlaka imha edilmesi gerekmektedir. Aşırı nemi önlemek amacıyla seralarda havalandırmaya dikkat edilmelidir. Bakteriyel benek hastalığı bulaşmış tarlalarda en az 1 yıl ekim nöbeti uygulanmalıdır.
KİMYASAL MÜCADELE
Mücadele yöntemlerinden bir diğeri olan kimyasal mücadele, yeşil aksam ilaçlamaları şeklinde yapılmaktadır. İlaçlamadan önce bitki yüzeyi ıslak ise bitkinin yüzeyi kuruduktan sonra ilaçlama yapılmalıdır. İlaçlama yapılırken ilaçsız alan kalmamasına dikkat edilmelidir. Bitkilerin zarar görmemesi için ilaçlama yapılırken yüksek basınç kullanılmamalıdır.
BAKTERİYEL BENEK HASTALIĞI İLAÇLARI
Domateste bakteriyel benek ile mücadele yeşil aksam ilaçlaması şeklinde olmaktadır. İlaçlamalar tarlada ve fidelikte hastalık belirtilerinin görülmesiyle birlikte koruyucu olarak yapılmalıdır. Tarlada 8-10 gün ara ile fide dönemindeyken haftada bir 2-3 uygulama olarak yapılmalıdır. Uygulama sayısı seralarda artırılabilir.
Bakanlık tarafından oluşturulan bitki koruma ürünleri veri tabanından uygun olan bakteriyel benek hastalığı ilaçları seçilerek gerekli mücadele yapılmalıdır.
ENTEGRE MÜCADELE
Entegre mücadele, hastalığın önlenmesi ve kontrolü için farklı mücadele yöntemlerinin birbiri ile uyum içerisinde kullanıldığı bir yöntemdir. Kültürel önlemlerden bahsetmiştik bunun yanı sıra biyolojik mücadele olarak etmene antogonistik etki gösteren mikroorganizmaların kullanılması, fiziksel mücadele olarak hastalık yapıcı etmeni yok etmek için toprağa yüksek sıcaklık uygulanması kullanılabilir.
Ve son olarak yine yukarıda bahsettiğimiz gibi kimyasal ilaçlar kullanılarak birbiriyle uyumlu bir program uygulanabilir. Kimyasal ilaçlar kullanılırken doza, uygulama zamanına ve çevreye zarar vermemeye dikkat edilmelidir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Aslı Nur Kasa