Günümüzde hayvan beslemede kullanılan yemlerin önemi ve çeşitliliği git gide artmaktadır. Çiftlik hayvanlarının beslenmesindeki asıl amacımız her ne kadar düşük maliyetle maksimum verim elde etmek olsa da verim elde etmenin temel bileşenlerinde nitelikli yem kullanmak yer alır.
YEM KATKI MADDESİ NEDİR?
Yem katkı maddeleri tek başlarına ve kontrolsüz bir şekilde kullanıldığında hayvanlara herhangi bir faydası olmayacak aksine zarara yok açabilecek maddeler olarak tanımlanabilir. Yemlerde kullanılan katkı maddeleri doğru kompozisyonla bir araya getirildiğinde büyüme ve gelişmeye, verim özelliklerini uyarıcı etkiye sahip, (FCR) yemden yararlanma kabiliyetini iyileştiren, sağlık ve metabolizmayı iyileştirici bir hal alır.
YEM KATKI MADDELERİNDE ARANAN KOŞULLAR
Hayvan beslemede kullanılacak yem katkı maddelerinde aranacak bazı koşullar şu şekildedir; İnsan ve hayvanlarda ölümcül hastalıklara yol açmamalı, kullanımında toksikasyon sınırı belirtilmeli, eser miktarda kullanıldığından ötürü analiz metotları bilinmeli, hayvan gıdası kullanımında bir sakıncası olmamalı, doğaya zarar vermemeli, çiftlik hayvanlarının beslenmesinde verim arttırıcı olarak kullanılacağından ekonomik hesaplanması yapılarak değerlendirilmelidir.
YEM KATKI MADDELERİNİN TÜRLERİ NELERDİR?
Yem katkı maddeleri teknolojik katkılar, duyusal katkılar, besinsel katkılar, zooteknik katkılar, koksidiyostatlar ve histomonostatlar, diğer katkılar olarak sınıflandırılır.
YEM TEKNOLOJİSİYLE İLGİLİ KATKI MADDELERİ
Teknolojik katkılardan olan koruyucular yemlerin bünyelerinde bulunun besin maddelerinin mikroorganizmalar tarafından bozulmasını önleyerek daha uzun süre saklama ve kullanma olanağı sunar. Toksin bağlayıcı bunun en güzel bir örneğidir, yemlerde bulunan mikotoksinleri bağlayarak toksikasyonun önüne geçer.
ANTİKOKSİDİYALLER VE HİSTOMONOSTATLAR
Antioksidan grubu yem katkılar ise yemlerin imalatında, taşınması sırasında ortam ısısı, renk pigmentlerinde değişiklik, ısıya bağlı form bozukluklarını, hammaddelerin ağır metallerle olan teması sonucu oksitlenmeyi önlemek amacıyla kullanılır. Emülgatörler ve stabilizatörler ise birbiriyle karışması gereken ama çözünmeyen hammaddelerin homojen bir şekilde karışmasına yardımcı katkılar olarak kullanılır.
Buna örnek olarak süt ikame yemleri olarak bildiğimiz mamaların hazırlanması, yağda eriyen vitaminlerin su ile verilmesi gerektiği durumları gösterebiliriz. Asitlik düzenleyicileri de yine hayvanlara verdiğimiz yemin pH’ını onların sindirilebilirlik düzeylerine uygun bir şekilde ayarlamak için kullanılır. Jel ajanlar olarak adlandırılan pıhtılaşmaya yardımcı katkı maddeleri de hayvan sağlığını düzenleyici katkı maddeleridir. Bağlayıcılar olarak bilinen bu katkı grubunda ise pelet bağlamada kullanılan katkılardır.
Yem hammaddelerinde ve son aşamada topraklaşmayı önleyen katkılara ise antikek ajanlar denir. Silaj katkı maddesi ise silaj kalitesini en üst düzeye taşımak için başvurulan bir yöntemdir. Silaj katkıları yapılan silajın besleyici ve dengeleyici özelliklerini ortaya çıkarmak için kullanılır.
DUYUSAL YEM KATKI MADDELERİ
Duyusal yem katkı maddeleri ise renklendiriciler ve lezzet arttırıcılar olarak iki grupta incelenir. Renklendiriciler yeme renk katmak amacıyla kullanılan katkı maddeleridir, genellikle balık ve kuşların renk özelliklerini ortaya çıkarmak için kullanılır. Renk verici olarak yem bileşenleri ile diğer doğal ve yapay olarak üretilen pigmentler kullanılır. Hayvan sağlığını olumsuz etkileyecek bir durum söz konusu değildir. Lezzetlendiriciler ise yemin tat, koku ve lezzetini artıran maddelerdir. Yemin hayvanlar tarafından tüketile bilirliğini arttırmak amacıyla koku ve tadını iyileştirir, standardizeyi sağlar.
Örneğin kırmızı biberin içeriğindeki capsaicin maddesi sindirimi hızlandırır ve yem tüketimini arttırır. Yem tiplerinde tat son derece önemlidir. Lezzetlendirici veya tatlandırıcılar özellikle süt ikame yemlerinde, pigment ilaveli kanatlı karma yemlerinde, büyükbaş ve küçükbaş rasyonlarında kullanılmaktadır.
Melas en yaygın ve önemli tatlandırıcıdır. Melas ve tuz tatlandırır ve lezzeti artırır. Melas kullanımı özellikle kış aylarında artar, sebebi ise soğuk havalarla beraber hayvanların tüketiminin artmasıdır. Melasın yanı sıra lezzet arttırmak için sakkarin, vanilin, kalsiyum siklonat ve meyve esterleri de kullanılmaktadır. Aroma vericiler ve iştah arttıcılar da bunlara dahildir, yemi daha lezzetli bir hale getirerek tüketimi arttırır.
BESİN MADDE NİTELİĞİNDEKİ YEM KATKI MADDELERİ
Besin madde içerikli yem katkılar ise vitamin ve mineral maddeler, aminoasitler, iz elementler, Üre ve diğer NPN (protein olmayan azot) bileşikleri, enerji sağlayan maddeler olarak ayrılır.
ZOOTEKNİK YEM KATKI MADDELERİ
Zooteknik yem katkı maddeleri antibiyotiklerin yerine kullanılan doğal büyümeyi arttırarak hayvanın fizyolojik fonksiyonlarını ve refahını iyileştirmeyi sağlar. Bağırsak flora düzenleyicileri ve sindirim olaylarına, ruminasyonu arttırıcı katkılar bunlara örnektir. Enzimler ise mantar ve bakteri kökenli olup hayvanın ihtiyacı olan enzimleri sindirim sisteminde barındırmamasından ötürü dışarıdan takviye yapılmasıdır.
Proteaz, glukanaz, selülaz, pektinaz, amilaz, fitaz ve lipaz tek başına veya kombine olarak karma yemlerde kullanıldığında, yemlerin sindirilebilirliğini, metabolik enerji dengesini, hayvanların yemden yararlanma oranınını (FCR) iyileştirir. Son olarak antikoksidiyaller ve histomonostatlar grubu ise genellikle kanatlı beslemede kullanılan katkılardır. Koksidiyostatik hücre içine yerleşen koksidilerin gelişimini inhibe etmek amacıyla kullanılır.
Sonuç olarak yem katkı maddeleri, hayvan yemlerine katıldığında yemin kalitesini artıran, hayvansal üretimi ve aynı zamanda hayvanların refah seviyelerini yükselten, sindirim mikroflorasını iyileştiren, yemde besin maddeleri miktarını arttıran, besin maddelerinin ve yemin korunmasına katkıda bulunan, hayvansal üretimin çevreye zararını azaltıcı ürünler ve mikroorganizmalar olarak kullanılmaktadır.
Bütün bunların yanı sıra bu maddelerin kullanımımda dikkat edilmesi gereken en önemli husus ise ekonomik olmasıdır. Rasyon maliyetlerine katkıların maliyetleri de eklendiği zaman aldığımız verimde bizleri daha karlı bir yere taşımasını isteriz. Eğer yaptığımız besleme modelinde yem katkı kullanımı ekonomik değil ise yapmanın bir gereği ve anlamı kalmaz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Fatma Nur Eren