2005 yılı FAO (Food and Agriculture Organization of United Nations) verilerine göre Türkiye’de hıyar, sebze yetiştiriciliğinde önemli bir yer tutmakta ve1.740.000 ton olan hıyar üretiminin 977.623 tonu örtü altı alanda, 762.337 tonu açık tarlada olmuştur.
Dünya’da Çin’den sonra ülkemiz ikinci sırada yer almaktadır. Hıyar (cucumis sativus),anavatanı Hindistan olan kabakgiller (Cucurbitaceae) familyasına ait bir bitki türüdür.
Ilıman iklim bölgelerinde yaygın olarak salatalık yetiştiriciliği yapılmaktadır. Yetiştiricilikte salatalık hastalıkları ve salatalık zararlıları ile mücadele son derece önemlidir.
SALATALIK BİTKİSİ BAKIMI NASIL OLMALIDIR?
Salatalık bakımı, salatalık yetiştirme ilk olarak dikkat edilmesi gereken konu gübrelemedir. Salatalık gübre seven bir bitkidir. Dekara 3-6 ton arasında iyi hazırlanmış çiftlik gübresi, ortalama 8 kg/da fosforlu gübre ve 10-12 kg/da azotlu gübre verilmelidir. İkinci olarak sulama çok önemlidir ve dipleri sürekli nemli olmalıdır.
İleriki dönemlerinde yabancı ot kontrolü, çapalama ile toprak nemi koruma altına alınmaktadır. 2-3 hafta arayla tekrarlanmalıdır. İkinci çapa ile boğaz doldurması yapılarak bitki kuvvetli gelişim gösterir. Bu işlemler uygulandıktan sonra salatalık zararlıları ve salatalık hastalıkları ile mücadeleye geçilmelidir.
HIYAR HASTALIK BELİRTİLERİ NELERDİR?
Hıyar hastalıkları, yapraklar üzerinde küçük sarımsı lekeler ile kendini belli eder. Devamın da salatalık hastalıkları hıyar yaprakları üzerindeki ilk belirtiler 1–2 mm çapında ve kahverengindedir.
İlerlediğinde orta noktası bej etrafı koyu kahve bir halka ile çevrili 6-7 mm çapında lekeler oluşur. Lekelerin birkaçı birleşerek daha büyük düzensiz bir şekil alır.
SALATALIK HASTALIK VE ZARARLILARI NELERDİR?
Salatalık hastalıkları ve ilaçları incelendiğinde hıyar bitkisi yüksek sıcaklık ya da aşırı soğukta hastalanmayan bir metabolizması vardır. Fakat aşırı soğuklarda verim kaybı ve donma belirtileri ortaya çıkabilmektedir.
Yüksek sıcaklıklarda bitkilerde mantar hastalıklarının artması, terleme ile salatalık zararları ve salatalık hastalıkları belirtileri görülür.
SALATALIK YAPRAK LEKESİ HASTALIĞI
Salatalık hastalıkları başında hıyar yaprak hastalıkları olan Salatalık Yaprak Lekesi Hastalığı (Ulocladium cucurbitae) gelmektedir.
Hıyar yaprak lekesi hastalık etmeni bir fungustur. 1-2 mm çapında koyu lekeler şeklinde yaprak üzerinde belirirler. Meyvede hastalık görülmez. Konukçusu hıyar bitkisidir.
KABAKGİLLERDE MİLDİYÖ HASTALIĞI
Kabakgillerde Mildiyö Hastalığı (Pseudoperonospora cubensis), yaprağın alt yüzeyinde küf tabakası oluşturur. Ortalama nemin yüksek olduğu yerlerde verim kayıplarına neden olmaktadır.
SALATALIK ANTRAKNOZU
Hıyar hastalıkları bir diğeri ise salatalık antraknozudur. Yapraklarda, saplarında, gövdesinde , meyvelerde sarı kenarlı, kahverengi, dairesel lezyonlar şeklinde olmaktadır.
SALATALIK ALTERNARİA YAPRAK YANIKLIĞI
Salatalık hastalıkları bir diğeri ise salatalık yaprak hastalıkları, olan Salatalık Alternaria Yaprak Yanıklığı (Alternaria cucumerina) hastalığıdır.
Bu hastalık etmeni ilk olarak yaşlı yapraklarda zarar oluşturmaya başlar. Başta sarı olan halkalı lekeler giderek kahverengileşir. Lekelerin ilerlemesi ile yaprak kuruyarak ölür.
SALATALIK MOZAİK VİRÜSÜ
Hıyar hastalıkları arasında bulunan Salatalık Mozaik Virüsü (Cucumber mosaic cucumovirus) belirtilerine baktığımızda damarlar arasında sarı lekeler şeklinde ortaya çıkar.
Daha da ilerlediğinde sararan damarların kabarcık şeklinde olduğu görülür. Meyvelerini de etkileyerek şekil bozukluklarına yol açar.
FUSARİUM SOLGUNLUĞU
Salatalık hastalıkları solgunluk etmenlerinden biri Fusarium Solgunluğu (Fusarium spp.)’dir. Bu etmen toprakta yaşamını sürdürür. Uzunca bir süre canlılığını koruyabilmektedir. İletim demetlerinde lekelenmeler, hastalıklı bitki çiçek oluşumu, meyve oluşumu dönemmlerinde belirtiler net görülür.
ÇÖKERTEN
Hıyar hastalıkları bir diğeri ise çökerten hastalığıdır. Bu hastalığa sebep olan etmenler ise; Phythium spp., Rhizoctonia spp., Fusarium spp., Alternaria spp., Sclerotinia spp.’dir. Fide devresinde hastalık belirtileri oluşmaya başlar. Ve ileriki dönemlerinde kök boğazının inceldiği görülür.
YAPRAK BİTLERİ
Hıyar zararlıları olan yaprak bitleri, bitkideki özsuyu emerek beslenir ve taze sürgünlerde kıvrılmalar oluşturur. Verim ve kalitede kayıplara yol açar.
KIRMIZI ÖRÜMCEKLER
Salatalık zararlıları kırmızı örümcekler gözle çok zor fark edilecek kadar küçüktürler yaklaşık 0.5mm-0.7 mm arasındadırlar. Bitki özsuyunu emerek bitkiyi sarartır.
Kışı ılık geçen yerlerde üremelerine devam ederler. Salatalık yaprak sararması nasıl geçer diye soracak olursak bu zararlının ilaçlaması ile önüne geçilebilmektedir.
PUL KANATLILAR
Pul kanatlılar sokucu emici ağız yapısına sahiptir. Bitkinin özsuyunu emerek yaşamına devam eder.
KABUKLU BÖCEKLER
Bu gruba giren böcekler Isırıcı ya da kemirici ağız yapısına sahiptirler. Bu ağız yapısıyla hıyar zararlarına yol açarlar.
HIYAR HASTALIKLARI İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR
Salatalık yetiştirme de bir çok hastalık ve zararlı ile mücadele edilir bunun sebebi verim ve kalitede kayıp yaşamamak meyvelerin raf ömrünü uzatmak gibi birçok sebebi vardır.
Salatalık hastalıkları, salatalık zararlıları, salatalıkta mantar hastalığı için ilaç, bitkilerde mantar ilacı gibi durumlar mücadele yöntemleri ile çözülebilir. Mücadele yöntemleri ikiye ayrılır;
KÜLTÜREL MÜCADELE
- Hastalıklı bitkiler yok edilmelidir.
- Üretim alanında bakım işlemleri sırasında eller ve aletler çamaşır suyu ile dezenfekte edilmelidir.
- Yabancı ot temizliği yapılmalıdır.
- Dayanıklı ıslah edilmiş çeşit kullanılmalıdır.
- Hastalıklı bitkilerden tohum alınıp ekilmemelidir.
- Sertifikalı güvenilir tohum ekilmelidir.
KİMYASAL MÜCADELE
Hıyar hastalıkları, salatalık zararlıları kültürel olarak mücadele edilebilir fakat kimyasal mücadele daha etkili olmaktadır.
Bitki sağlığı için hastalık ya da zararlı görülür görülmez etki gösteren çözüm önemlidir oda kimyasal yöntemlerle mümkün olmaktadır.
SALATALIK BİTKİSİ İLAÇLARI NELERDİR?
Yaprak lekesi, antraknoz, alternarya yaprak yanıklığı, fusarium solgunluğu, çökerten, mildiyö bu türler mantari hastalıklardır ve ilaçlamada “Fungusitler” kullanılmalıdır.
Salatalık mozaik virüsü hastalık etmenine karşı kimyasal bir ilaç türü yoktur. Kabuklu böcekler, pul kanatlılar, yaprak bitleri, kırmızı örümcekler bu zararlılar böceklerin sebep oladuğu hastalıkları sınıfına girmektedir. Ve bu salatalık zararlı böcekler için “İnsektisitler” kullanılmalıdır.
Salatalık yetiştirme, salatalık yetiştiriciliği ülkemizde ve dünyada ekonomik öneme sahiptir. Yetiştiriciliği bakımından birçok salatalık hastalık ve zararlılarla mücadele edilerek meyvesini alabilmekteyiz.
Kaliteli ve verimli bitki yetiştirebilmek için yukarıdaki hastalık ve zararlılara çok dikkat etmeliyiz. Kimyasal ilaç uygulamalarında uzman kişilerce destek alınmalıdır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Beyza Söğüt