Merinos koyunu, Türkiye’nin zengin hayvancılık geleneğinde özel bir konuma sahip olan bir ırktır. Bu koyunlar, kaliteli yapağı üretimiyle tanınırlar ve ülkenin çeşitli bölgelerinde yetiştirilirler.
Türkiye’nin farklı iklim ve coğrafi koşullarına uyum sağlayabilen bu koyunlar, hem et hem de süt verimi açısından önemli bir potansiyele sahiptirler. Türkiye’deki Merinos koyunu yetiştiriciliği, ülkenin tarım ve hayvancılık sektöründe önemli bir rol oynamaktadır.
MERİNOS KOYUNU NEDİR?
Merinos koyununun kökeni İber Yarımadası, Hazar Denizi bölgesindeki Ovis Aris Vigney’den (Yaban koyunu) türemiş olduğu bilinir. Eski zamanlarda Merinosların ataları siyah olup, Fenikeliler, Yunanlılar ve Kartacalılar tarafından İber Yarımadası’na getirilmişlerdir.
M.S. 712 yılında Araplar tarafından getirilen İber Merinosu’nun Ovis Aris Afrika’dan gelmiş olabileceği düşünülür. Merinos denildiğinde akla ilk olarak kaliteli yapığı gelir. Günümüzde yapağı üretimi genellikle merinos koyunu yetiştiriciliği ile elde edilmektedir. Merinos koyunu yetiştiriciliği et üretimi içinde yapılmaktadır. Merinos koyunu, zamanla Avrupa’nın genişleyen nüfusları ve ekonomileri için yüksek kaliteli yünlü kumaşların ana kaynağı olarak bilinmiştir.
MERİNOS KOYUNU IRK ÖZELLİKLERİ
Vücutları yuvarlak yapılı geniş, derin, orta uzunlukta, sırt düzgün ve geniş, sağrı geniş ve az düşük, bacaklar orta uzunlukta ve iriliktedir. Başın yüz kısmı ile bacak uçları çıplaktır. Beyaz renktedirler. Kuyrukları yağsız, uzun ve incedir. Erkekler % 10-15 oranında boynuzlu, dişiler boynuzsuzdur. Yapağısı ince, bir örnek olup tekstile oldukça uygundur. Irka Özgü ayırıcı özellikleri ise yaşama gücü yüksektir. Hemen hemen tüm yıl kızgınlık gösterir. Kuzuların büyüme kabiliyeti yüksektir.
Koyunlar iyi huylu, sürü ve annelik içgüdüsü oldukça yüksek, sürü halinde yönetilmesi kolay bir ırktır. Sağım ve kırkımda zorluk çıkarmazlar. Bulunduğu bölge şartlarına uyumlu ve hastalıklara dirençlidir, adaptasyonu yüksektir. Bakım ve besleme koşulları daha iyi olan ve kısmen de entansif işletmelerde merinos koyun yetiştiriciliği edilebilir.
MERİNOS KOYUNU IRK TİPLERİ
Orijinal türden çok sayıda bilinen ırk, soy ve varyant geliştirilmiştir. Bunlar arasında diğerlerinin yanı sıra Amerika kıtasında Amerikan merinosu ve Delaine merinosu, Okyanusya’da Avustralya merinosu, Booroola merinosu ve Peppin merinosu; Avrupa’da Gentile di Puglia (İtalyan merinosu), Merinolandschaf ve Rambouillet ırkıdır.
Türkiye dokuma endüstrisinin gereksinme duyduğu nitelikli yapağı gereksinmesini karşılamak üzere uygulana gelen Merinoslaştırma çalışmaları sonucunda elde edilmişlerdir. Bu tiplerin başlıcaları şu şekildedir; Karacabey Merinosu, Malya koyunu, Anadolu Merinosu ve Konya Merinosudur.
KARACABEY MERİNOSU
1935 yılında Bursa Karacabey harasında getirilen Alman Et merinosları ile Kıvırcık melezleme çalışmalarına başlanmıştır. Çevirme melezlenmesi uygulanmıştır. Beşinci geri melezlemeden sonra tip sabitlenmiş ve Karacabey merinosu elde edilmiştir. %5 Kıvırcık, %95 Alman Et Merinosundan oluşmaktadır.
Genel olarak koçları boynuzlu, dişileri boynuzsuzdur. Vücut baş ve ayakları beyazdır. Yapağısı ince ve bir örnektir. Kuyrukları ince ve uzundur. Koyunları yılın 9-10 ayı boyunca kızgınlık gösterir. Yılda iki kuzu almak için uygun bir ırktır. Laktasyon süresi 140 gündür. Laktasyondaki süt verimi 80 ila 90 litre arasındadır. 1oo kg canlı ağırlığa ulaşabilirler. Kuzu doğum ağırlığı yaklaşık 4-4,5 kg arasındadır.
MALYA KOYUNU
Orta Anadolu’da Kırşehir ve çevresinde yetiştiriciliği yaygın olan bu ırk Akkaraman koyunu ve Alman et merinosu melezlemesi sonucu elde edilmiştir. Hem et hem süt verimi açısından oldukça verimli kombine bir ırktır. Kötü çevre şartlarına ve yetersiz beslemeye son derece dayanıklıdır. Yarım yağlı kuyrukludur. Vücut beyazdır başında ve bacaklarında siyahlıklar bulunur. Laktasyon süreleri yaklaşık 120 gündür. Süt verimi ise laktasyonda 30-35 litredir.
ANADOLU MERİNOSU
Polatlı ve Altınova Tarım İşletmelerinde elde edilmiştir. Akkaraman ve Alman et merinosu sonucu elde edilmiştir. Doğan melez kuzuları kendi aralarında seleksiyon yapılarak tip sabitlemesiyle oluşturulmuştur. Koç ve koyunları boynuzludur. Vücutları genelde beyaz renklidir. Kuyrukları ince yağsız ve uzundur. Akkaraman ırkına göre daha iridir. Laktasyon süresi 150 gün olup, laktasyondaki süt verimi 60 litredir.
KONYA MERİNOSU
1952’li yıllarda Konya Harasında geliştirilmiştir. Konya Merinosu küçük yapılı koyun ırklarındandır. Ergin dişilerde canlı ağırlık ortalama 45-50 kg. Erkekler ise 55-65 kg canlı ağırlık ortalamasına sahiptir. Et randımanı %48 civarındadır. Konya Merinosu bir laktasyonda 50-60 litre süt vermektedir. Bu verim meranın vasfına göre değişim gösterir. Süt yağı % 5-6 civarındadır. Konya Merinosu yapağı verimi de yılda 1,5-2 kg civarındadır.
TÜRKİYE’DE MERİNOS KOYUNU NEREDE YETİŞİR?
Türkiye’de merinos koyun yetiştiriciliği ırklarına ve bölgelerine göre çeşitli yerlerde yapılmaktadır. Konya merinosu, Konya bölgesinde yetişir. Karacabey Merinosu Balıkesir ve Bursa bölgesinde yetişir. Anadolu Merinosu Ankara ve çevresinde yetişir. Malya koyunu Kırşehir ve etrafında yetişir. Merinos koyunu verimi açısından et ve süt olarak kombine bir ırktır.
MERİNOS KOYUNU İKİZLİK ORANI NEDİR?
Hastalıklara karşı dirençli ve yaşama gücü fazla bir ırk olan merinos koyunu özellikleri arasında döl verimi oldukça yüksektir. İkizlik oranı %70- 80’dir. Kurak meralardan en iyi yararlanabilen koyun ırklarındandır. Bakım ve beslenme şartları iyi olan koyunlar 2 yılda 3 defa doğum yaparken merinos 1 yılda 2 defa doğum yapabilmektedir.
MERİNOS KOYUNUNUN TARIMSAL GELİŞİMDEKİ ROLÜ
Merinos ırkı koyunlar Türkiye’de yaklaşık 80 yıldır yetiştirilmektedir. Ülke koşullarına ve hastalıklara karşı iyi bir adaptasyona sahiptir. Ülkemizin hemen hemen tüm bölgelerinde yetiştir. Sürü içgüdüsü yüksek ve sürü idaresi kolaydır. Yılın 12 ayı kızgınlık gösterir. Kuzularda besi performansı yüksektir. 4-4.5 ayda ortalama 50 kg canlı ağırlığa ulaşabilir. Kaliteli ve bir örnek yapağı verir. Merinos koyun yetiştiriciliği tarım arazilerinin doğru bir şekilde değerlendirilmesine katkı sağlamaktadır. Etçi koyun ırkı olarak da bilinen merinos koyunları meraya adaptasyonu yüksek ve meradan faydalanmayı sağlayan bir ırktır. Merada yönetimi kolay sürüyle hareket etme özelliği gelişmiştir.
Merinos koyunu ve Türkiye’ye özgü türevleri, ülkenin hayvancılık sektöründe etçi koyun ırkları arasında öne çıkmakta ve et verimi yüksek yerli koyun ırklarının gelişimine önemli katkılar sağlamaktadır. Bu ırkların geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, yerel koşullara uyum sağlama yetenekleri ve üstün üretim özellikleri sayesinde, Türkiye’nin tarım ve hayvancılık alanında sürdürülebilir gelişimine katkıda bulunmaktadır. Böylece, Merinos koyunları ve onların yerli türevleri, hem ekonomik değeri yüksek ürünler sunmakta hem de çiftçilere ve ülke ekonomisine uzun vadede fayda sağlamaktadır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Fatma Nur Eren