Tarımsal üretim, dünya genelinde insanların temel beslenme ihtiyaçlarını karşılamak ve endüstriyel kullanım için hammadde sağlamak amacıyla gerçekleştirilir. Bu üretimde bitkisel üretim kısmında bitkilerin yetişmesinde birçok engelleyici faktör vardır bunlardan bir tanesi de tam parazitler bitkilerdir.
Asalak bitki örnekleri ökse otu ,küsküt , canavar otu asalaklar dışında parazit bitkiler de vardır bu bitkiler Raflesya, fener otu ayrıca parazit yabancı otlar ise dikenli horoz ibiği ,benekli yatık sütleğen ve boru çiçekli sarmaşık bunlara örnek verilebilir.
ÖKSE OTU (Viscum album)
Viscaceae (Loranthaceae) familyasından olan ve ökse otu olarak yaygın olarak bilinen bilimsel adıyla Viscum album asalak bir bitkidir. Ökse otlarının dünyada 36 cins ve 1400 kadar türü olduğu bilinmektedir ve ülkemizde farklı olarak adlandırılmaktadır. Örneğin çampir, gevele, yapışkan otu, bacaksız bitki gibi farklı şekilde halk arasında adlandırılmıştır.
Ülkemizde yarı asalak bitkiler arasında olan ökse otu 3 farklı alt türü yaygındır bunlar Yapraklı ağaç ökseotu , Çam ökseotu ve Göknar Ökse Otu’dur. Bu türler elma, armut , söğüt ,kavak ve meşe ağaçlarında asalak olarak yaşamaktadır.
Asalak olarak yaşayan bu bitki diğer bitkilerin saplarına, yapraklarına veya gövdelerine sarılarak onlardan beslenir. Parazit bir bitki olduğu için kendi fotosentezini yapma yeteneğine sahip değildir.
Aşırı ökse otu enfeksiyonları, tarım alanlarında ve doğal ekosistemlerde sorunlara neden olabilir. Ökse otu ağaçlarda meydana getirdiği zararın yanında hem de tıbbi aromatik bitkilerde ilaç yapımında hem de hayvancılık alanında yem bitkisi olarak kullanımı çözülemeyen bir denklem oluşturmuştur. Bu çözülen ende eklem yüzünden mücadele edip edilmemesi arasında kararsız kalınmıştır.
CANAVAR OTU (Orobanche L.)
Canavar otu Orobanchaceae familyasının Orobanche spp. ve Phelipanche spp. 2 farklı cinsine ait tam parazit asalak bir bitkidir. Bitkiler alemindeki en küçük tohumlu bitkidir. Asalak bitki örnekleri içerisinde yer alan canavar otu tam asalak bitkiler arasındadır.
Bunun sebebi fotosentez yapmayan bitkiler ülkemizin birçok yerinde çok farklı isimlerle bilinmektedir. Örneğin asalak, davun, inek bastıran, sarı ot, asalak otu ve kanser otu gibi isimleri bulunur.
Orobanche bitkilerinin yaşam döngüsü genellikle parazitik bir şekilde başlar. Tohumlar toprakta çimlenir ve daha sonra konukçu bitkinin köklerine bağlanarak ondan beslenirler. Bu parazit bitkiler, konukçu bitkilerin öz suyu ve besin maddelerini kullanarak büyürler.
Gövdeleri genellikle toprak yüzeyine yakın, belirgin bir şekilde çıkan çiçek saplarıdır. Çiçekleri genellikle renkli ve gösterişlidir. Tohumlar genellikle toprakta bir süre boyunca dinlenir ve uygun koşullar altında çimlenirler. Canavar otu ile mücadele hem mekanik hem de kimyasal yolla yapılabilir.
KÜSKÜT OTU (Cuscuta)
Convolvulaceae familyasına bağlı Cuscuta cinsine bağlı gövde paraziti olan asalak bir bitkidir. Küsküt otu bitkileri, parazitik bir yaşam tarzına sahiptir. Diğer bitkilerin saplarına, yapraklarına veya gövdelerine sarılarak onlardan beslenirler. Bu süreçte konukçu bitkilerin öz suyu ve besin maddelerini emerler.
Küsküt otu bitkileri sarı, turuncu veya pembe renkli, incecik gövdelerine sahiptirler. Çiçekleri genellikle küçük, çeşitli renklerde ve karakteristik bir yapıya sahiptir. Küsküt otu tohumları toprakta çimlendikten sonra, konukçu bitkilere yönelirler. Tohumlar, konukçu bitkilere sarılarak onlardan beslenir ve yayılım sürecini başlatırlar.
Ülkemizde farklı yörelerde farklı şekilde isimlendirilmektedir. Örneğin altıniplik, şeytan lülesi, saçotu, şeytan saçı, boğan ot, küsküt otu gibi birçok isim verilmektedir. Cuscuta cinsine ait birçok tür bulunmaktadır ve bu türler genellikle belirli konukçu bitki türlerine özgüdür. Yani, farklı Cuscuta türleri farklı bitki türleriyle ilişkilidir.
Ülkemizde 3 farklı cinsi bulunmaktadır. Cuscuta campestris Yunck., Cuscuta approximata Bab. ve Cuscuta monogyna Vahl. Bu cinsler bitki türlerine göre değişiklik göstermektedir. Küsküt otu yonca, üçgül, domates, soğan ve biber gibi bitkilere zarar vermektedir.
Küsküt otu bitkileri, ekonomik ve ekolojik açıdan bazı sorunlara neden olabilir, çünkü konukçu bitkilerin büyümesini ve verimini olumsuz etkileyebilirler.
RAFLESYA (Rafflesia)
Rafflesiaceae familyasının Rafflesia cinsine ait parazit bitkiler içerisinde çiçekli bir bitkidir. Güneydoğu Asya’da bulunan bu parazitler dünyanın en büyük çiçeğidir.41 tane türe sahip olan bu türün muhteşem görkemli çiçekleri karmaşık bir yapıya sahiptir ve etkileyici bir koku yayarlar. Ancak, Rafflesia gibi parazit çiçekli bitkilerin gelişimi genellikle yıl boyunca çiçek açmazlar ve çiçek açtıkları süre oldukça kısadır. Çiçeklerin genişliği bir metreye kadar ulaşabilir ve genellikle koyu renkli, etli petallere sahiptirler. Çiçeklerinin iç kısmında, bir dizi erkek ve dişi üreme organı bulunur.
Rafflesia, büyüme ve çiçeklenme için konukçu bitkilerle bir ilişki içindedir. Özellikle sarmaşıklar aracılığıyla Tetrastigma cinsine ait bitkilere bağlanarak beslenirler. Bu bitkiler, Rafflesia’nın çiçek tomurcuklarına destek sağlar. Rafflesia’nın ekolojik rolü, konukçu bitkilerle olan ilişkisi nedeniyle karmaşıktır. Ancak, çiçekleri ve meyveleri ile çeşitli böcek türlerini çekmesi, bitkinin ekosistemdeki rolünü belirler.
ÇUKUROVA FENER OTU (Physalis angulata)
Solanaceae familyasına ait Physalis angulata cinsine ait olan bu parazit otun 3 farklı varyatesi bulunmkatadır. Physalis angulata var. angulata, Physalis angulata var. Lanceifolia ve Physalis angulata var. sarkaç bu 3 farklı varyete en yaygın olanlardır. Ülkemizde hışhış çiçeği veya fener otu olarak bilinmektedir. 50 cm kadar boylanabilen ve dik gelişen bir bitkidir. Çok fazla gövdeden dallanmaktadır.
Hışhış çiçeği genellikle yollarda, tarım alanlarında ve boş arazilerde bulunabilir. İyi drene edilmiş topraklarda yetişir ve genellikle güneşli bölgeleri tercih eder. Bu bitki, bazı kültürlerde gıda ve tıbbi amaçlar için kullanılmıştır. Meyveleri, bazı yerlerde hafif tatlı bir lezzete sahiptir.
Çukurova fener otu bazı geleneksel tıp uygulamalarında kullanılabilir, ancak bu konuda dikkatli olunması önemlidir, çünkü bitkinin bazı kısımları toksik olabilir. Bazı bölgelerde Çukurova fener otu istilacı bir tür olarak kabul edilir çünkü hızlı bir şekilde yayılabilir ve diğer bitki türlerini çoğaltabilir.
DİKENLİ HOROZ İBİĞİ (Amaranthus spinosus L.)
Parazit yabancı otlar içerisinde yer alan Amaranthaceae familyasına ve Amaranthus spinosus L. cinsine ait olan dikenli horoz ibiği bitkisi özellikle yapraklarının kenarlarında ve gövdesinde bulunan sivri dikenleri ile dikkat çeker. Bu dikenli yapısı nedeniyle “dikenli horoz ibiği” adını almıştır.
Bu bitki genellikle yol kenarlarında, tarım alanlarında, bahçelerde ve boş arazilerde kendiliğinden yetişen bir yabani ot olarak bulunabilir. Diğer bitkilerle rekabet ederek tarım ürünlerini etkileyebilir.
Amaranthus spinosus, genellikle 30 ila 100 cm’ye kadar büyüyebilen yıllık bir bitkidir. Yaprakları genellikle uzunlamasına oval veya mızrak şeklinde, sivri uçlu ve kenarları dişli olabilir.
Gövdesi dik ve yuvarlak, dallı olabilir. Gövde ve yapraklarda sivri dikenlere sahiptir. Bitki, gövde üzerinde uzun bir çiçek başı taşır. Çiçekler küçük, yeşil veya kırmızımsı olabilir. Meyvesi küçük, yuvarlak ve sert kabuklu olup içinde siyah renkte tohumlar bulunur.
BENEKLİ YATIK SÜTLEĞEN (Euphorbia nutans)
Sütleğengiller familyasından olan ve Euphorbia nutans cinsine ait olan benekli yatık sütleğen, dik veya yarı yay şeklinde bir gövdeye sahip olabilir ve genellikle 60 cm yüksekliğine kadar uzayabilmektedir. Yaprakları genellikle uzun ve dar, sıralı bir dizilişe sahiptir. Bitkinin çiçekleri yeşilimsi renkte ve karmaşık bir yapıdadır.
Sütleğen türleri genellikle bitki hücrelerinde süt gibi beyaz, zehirli bir sıvı üretir. Bu sıvı, temas halinde ciltte tahrişe neden olabilir ve gözleri rahatsız edebilir. Sütleğen genellikle tarım alanları, meralar, yol kenarları ve çeşitli açık alanlarda bulunabilir. Yabancı ot zararları ile mücadelede kimyasal mücadele, mekanik mücadele, kültürel uygulamalar gibi çeşitli yöntemler kullanılabilir.
BORU ÇİÇEKLİ SARMAŞIK (Ipomoea hederacea)
Convolvulaceae familyasından olan ve Ipomoea hederacea cinsine ait olan boru çiçekli sarmaşık bitkisi istilacı bitkiler grubundadır. Sarmaşık şeklindeki yaprakları ile tanınır. Bu yapraklar kalp şeklinde olup, genellikle düzensiz kenarlıdır. Göz alıcı renklerdeki çiçeklere sahiptir. Genellikle mavi veya mor tonlarındadır. Sarmaşık özelliği sayesinde diğer bitkiler üzerinde tırmanarak yayılım gösterir.
Çok fazla alan kapladığı için çevresindeki bitkilere yetişme olanağı sağlamamaktadır. Bu yüzden bazı bölgelerde zararlı bir yabani ot olarak kabul edilebilir, çünkü diğer bitkilerle rekabet ederek onların büyümesini engelleyebilir. Aynı zamanda dekoratif bir bitki olarak bahçe düzenlemelerinde de süs olarak kullanılmaktadır.
Sonuç olarak; Asalak bitkiler örnekleri sayıca fazladır. Parazit bitkiler de bitkisel üretimi olumsuz etkilemektedir. Parazit yabancı otlar ile mekanik veya kimyasal çözümler üreterek bitkisel parazitlikle mücadele edilmelidir. Böylelikle verim ve kalite kaybını minimum düzeye indirebilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Cafer Aşar