Sıcaklık dalgalanması, sıcaklık değişimi olarak bilinen termoperiyodizm nedir, bitkilere nasıl etki eder? Termoperiyodiklik ve sıcaklık dalgalanmasına karşın bi̇tki̇ koruma önlemleri̇.
Her gün güneşin doğuşundan batışına kadar geçen süreçte gün ışığı ve ortamsal etmenlere bağlı olarak sıcaklık; dinamik, karmaşık ve ritmik değişimlerin oluşmasına neden olur. Güneş doğunca bağıl nem azalır, sıcaklık ve ışık artar. Gece ise, bu durum tam tersinedir.
Herhangi bir alanın sıcaklığı günlük zaman diliminde sürekli bir değişim içerisindedir. Bu nedenle birçok bitki günlük sıcaklık dalgalanmalarına adapte olmuşlardır. Özellikle tarımsal üretimde oldukça önemli bir detay olan sıcaklık dalgalanmaları, kontrol altına alınmadığında bitkinin gelişim süreci olumsuz etkilenerek mahsul veriminin azalmasına, kuraklığa veya bitki hastalıklarına neden olmaktadır.
BİTKİ SICAKLIK DEĞİŞİMİNİ TAKİP ETMEK İÇİN FENOLOJİK CETVEL HAZIRLAMA
Bu bilgiler ışığında bitkilerin sıcaklık değişimin takip etmek için fenolojik gözlem cetvellerinin hazırlanması gerekmektedir. Bu cetveller aşağıdaki faktörler esas alınarak hazırlanabilir:
- Tek yıllıklarda tohum çimlenme, iki ve çok yıllıklarda sürgün ve yaprakların belirme zamanı,
- Yaprakların olgunlaşma zamanı,
- Çiçek tomurcuklarının belirme zamanı,
- Çiçeklenme zamanı,
- Meyve belirme ve olgunlaşma zamanları,
- Tohum olgunlaşma ve dağılım zamanı,
- Yaprakların sararma ve dökülme zamanı.
Bu cetvellerde mikro iklim özellikleri etken olduğundan bitkilerin periyodik olarak gözlemlenmesi gerekmektedir. Sıcaklık değişimleri bir bitkinin kök, gövde, dal ve yapraklarının gelişim hızını daima etkiler. Hatta bazen sıcaklık değişimleri bitkinin fizyolojik görünümünde değişikliğe neden olabilmektedir. Bu durum özellikle çiçeklenme dönemindeki bitkilerde gözlemlenebilmektedir.
Buna ek olarak tohumlarda, sıcaklık etkisi daha sonraki gelişim safhalarını etkilemektedir. Örneğin; şeftali tohum embriyolarından ön prosese gereksinim duyulmadan fideler elde edilir. Eğer bu embriyolar düşük sıcaklıkta bırakıldıktan sonra ekilirlerse, normal fideler oluşur. Dolayısıyla sıcaklık değişimlerinin bitkilerin olgunlaşma sürecinde önemli bir etken olduğunu düşünebiliriz.
TERMOPERİYODİZM NEDİR?
Termoperiyodizm nedir, kısaca; gündüz sıcaklığı ile gece sıcaklığı arasında ayrım yapma yeteneği olarak tanımlanır.
Bir doku kültürünün gelişiminin en iyi sabit sıcaklıklarda değil, gündüz ve gecenin günlük değişimini takiben ritmik olarak dalgalanan sıcaklıklarda gerçekleştiği tespit edilmiştir.
Bitkilerin temel fizyolojik yaşam döngüsü (fotosentez, respirasyon, transporasyon, asimilasyon ve translokasyon) sadece hava sıcaklığına bağlı olmamakla birlikte, bitkiler belirli bölgelerin iklim koşullarının ritmini takip eder. Bitkilerin Çimlenme, Çiçeklenme, Meyve verme gibi farklı yaşam süreçleri termoperiyodizmin etkisi altındadır.
Termoperiyodizm, bitkilerin sıcaklık dalgalanmalarına tepkisini veya başka bir deyişle çiçeklenme, meyvelerin olgunlaşma evresi fark etmeksizin bitkilerin yaşam sürecindeki aydınlık ve karanlık dönemler arasındaki sıcaklık farklılıklarının tüm etkilerini temsil eden bir olgudur.
TERMOPERİYODİKLİK NEDİR?
İster çiçeklenme, meyve olgunlaşması veya ekin büyüme aşaması olsun, bitkilerin yaşamındaki dönemlere termal periyodiklik olarak da adlandırılan termoperiyodiklik denir.
TERMOPERİYODİZM BİTKİLERE NASIL ETKİ EDER?
Termoperiyodizm (thermoperiodism), bitkilerin 24 saatlik zaman diliminde sıcaklık değişimlerine tepki verdiği fizyolojik ve biyokimyasal süreçlerdir.
Dolayısıyla termoperiyodizm sıcaklık algılama mekanizmaları tarafından düzenlenir. Bitkiler, sıcaklıktaki değişiklikleri algılayabilen, fizyolojik ve biyokimyasal tepkileri tetikleyen sinyal yollarını etkinleştirebilen özel reseptörlere sahiptir. Bu tepkiler, tümü bitkinin sıcaklıktaki değişikliklere uyum sağlamasına yardımcı olabilecek gen ifadesindeki, enzim etkinliğindeki ve sinyal moleküllerinin üretimindeki değişiklikleri içerebilir.
SICAKLIK DEĞİŞİMİNE KARŞI BİTKİ KORUMA ÖNLEMLERİ
Büyüme devresi başladıktan sonra veya hasat mevsiminden önce don, bitkilerde büyük zararlara neden olmaktadır. Örneğin: domates, patates, kabak, fasulye, mısır gibi sebze bitkileri; yaprak döken meyve ağaçlarının çiçek ve genç meyveleri zarara uğramaktadırlar. Bu nedenle, bu bitkilerin korunmasında aşağıdaki önlemler alınmalıdır;
- Küçük bitkiler ve meyveler gece kağıt veya plastik; büyük bitkiler bez örtüler ile örtülmelidir.
- Geceleri öbekler şeklinde ateşler yakılarak, bol dumanla perdeleme yapılmalıdır.
- Donlu gecelerde, bazı bitkiler bolca sulanmalıdır.
- Ağaç kabuklan beyaza boyanmalıdır.
- Dikimlerde kuzeye bakan yamaçlar tercih edilmemelidir.
