Porozitenin bir diğer adı gözenekliktir. Bir zeminin boşluk hacmini tüm hacmine oranının hesaplama yöntemine denmektedir. Toprak gözenekliliği (soil porosity) hava ve suyun toprak içinde hareket etme olanaklarını sağlar. Büyüyen köklerin gelişmelerini ve besin ürünlerini alması için toprak porozitesi önemlidir.
TOPRAK GÖZENEKLİLİĞİ NEDİR?
Toprak gözenekliliği toprağın boyutu, dağılımı ve şekline göre değişim göstermektedir. Toprak içindeki hava ve su hareketinin varlığı önemli bir özelliktir. Toprak gözenekleri farklı boşluktan oluşmaktadır.
- Makro Gözenekler: Büyük boyutları olan gözeneklerdir. Köklerin, su ve havanın kolayca geçebileceği büyük boşlulardır.
- Mikroporlar: Küçük olan gözeneklerdir. Su tutmada önemli rol oynamaktadırlar. Hatta suyun hareketsiz kaldığından bile söz etmek mümkündür.
Bir toprak kütlesi içindeki su ve hava ile dolu olan boşlukların kütlenin toplam hacmine oranına toprak gözenekliliği denilmektedir.
TOPRAK GÖZENEKLİLİĞİ ÖZELLİKLERİ?
Toprak gözenekliliği toprak boşluklarının miktarına göre değişim göstermektedir. Bu gözenekler suyun ve havanın geçişi bakımından önem arz etmektedir. Geçirgen toprak nedir sorusunun basit cevabıdır. Toprak gözenekliliğinin önemli özellikleri;
- Su Tutma Kapasitesi: Gözenekliliği fazla olan topraklar daha fazla su tutma özelliğindedir. Böylelikle bitkinin kuraklık koşullarında hayatta kalmasını sağlamaktadır.
- Hava ve Oksijen Alışverişi: Toprak gözenekleri toprağın içinde hava bulunmasını sağlamaktadır. Bitkinin kökleri için gerekli olan oksijenin alınması ve topraktaki mikroorganizmaların yaşamsal kaynakları için havalandırmayı kolaylaştırmaktadır. İyi havalanma bitkilerin sağlıklı olmasını ve toprak yapısının kaliteli olmasını sağlamaktadır.
- Kök Gelişimi: Toprak gözenekliliği bitkinin kök gelişimi açısından olumlu bir durumdur. İyi gözenekliliğe sahip topraklarda kök gelişimi daha rahat bir şekilde olmakta ve derine doğru hareket etmektedir. Bu da bitkilerin daha iyi besinlere ve suya maruz kalması demektir. Bu olay bitki yetiştirmeyi teşvik etmektedir.
- Erozyon Kontrolü: Toprak gözenekliliği çok olan topraklar erozyonu önlemede büyük rol oynamaktadır. Yağış sularının hızlı sızmasını ve yüzeyden akıntının geçmesini sağlamaktadır. Bu sayede erozyon ve taşkın toprak riski azalır.
TOPRAK POROZİTESİNİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER NELERDİR?
Porozitenin belirlenmesinde birçok faktör söz konusudur. Toprak porozitesini koruma veya kullanma verimli tarım yapısının ve toprak ekonomilerinin sürdürülebilirliği için oldukça önemlidir.
- Toprak Yapısı: Toprağın mineral ve organik yapıları toprak gözenekliliğini etkilemektedir. Toprağın farklı yapıları ve organik madde içeriğinin olması boşluk boyutlarını ve boşlukları etkilemektedir.
- Toprak Türü: Farklı çeşitteki topraklar farklı porozite yapısına sahip olabilmektedir. Örneğin kumlu topraklar genellikle daha büyük gözeneklere sahipken killi topraklar daha küçük gözeneklere sahiptir.
- Toprak Nem İçeriği: Toprakta su içeriği gözenekliliği etkiler. Daha fazla su içeren topraklar gözeneklerdeki boşlukları doldurur ve gözenekliliği azaltır.
- Toprak Eğimi: Toprak eğimi suyun akışını ve yer altına sızmasını etkiler. Dik eğimli arazilrde yağmur suyu daha hızlı akar ve gözeneklilik azalabilir.
- Toprak Kompaksiyonu: Tarım veya inşaat gibi insan faaliyetleri toprakta kompaksiyona yol açabilir. Kompaksiyon toprak partiküllerinin sıkışmasına ve gözenekliliğin azalmasına neden olur.
- Toprak Örtüsü: Bitki örtüsü ve organik madde içeriği toprak porozitesini arttırabilir. Bitkilerin kökleri toprak yapısını gevşetir ve gözenekleri açar. Böylece poroziteyi artırır.
- Toprak Kireçlenmesi: Toprak kireçlenmesi toprakta kalsiyum karbonat birikmesine neden olabilir. Bu da gözeneklerin tıkanmasına yol açmaktadır. Poroziteyi azaltır.
- Toprak pH Değeri: Toprak partiküllerinin yüzey yüklerini etkileyebilir ve ve gözeneklerin oluşmasını sağlar.
- Toprak Topografyası: Toprak yüzey şekli ve eğimi suyun ve havanın toprak içinde hareketini etkilemektedir. Bu durum porozite üzerinde önemli rol oynamaktadır.
Yukarıdaki faktörler toprak porozitesi belirlenmesinde ve toprak ıslahı yapılırken dikkate alınmalıdır. Toprak porozitesini korumak veya iyileştirmek verimli tarım ve toprak ekosistemlerinin sürdürülebilirliği açısından önemlidir.
TARIMSAL ÜRETİMDE TOPRAK GEÇİRGENLİĞİNİN ÖNEMİ NEDİR?
Geçirgen toprak nasıl olur dediğimiz zaman, tarımsal üretimde toprak geçirgenliği özellikleri arasında, toprakta suyun hızlı sızmasına ve hareket etmesine olanak sağlayan bir faktördür. Toprak geçirgenliğinin önemi şunlardır:
- Su Drenajı: İyi toprak geçirgenliği, toprağın fazla suyu hızla boşaltmasına ve su birikimini önlemesine yardımcı olur. Bu özellik, yağışlı dönemlerde toprakta su birikimini önleyerek bitkilerin suya doymadan kalmasını sağlar ve köklerin çürümesini engeller. Aşırı suya maruz kalan bitkiler, çeşitli hastalıklara ve kök çürüklüğüne yatkın hale gelir.
- Kuraklık Toleransı: İyi toprak geçirgenliği, kuraklık dönemlerinde bile bitkilere su temin eder. Kökler, suyun hızla topraktan geçişine izin veren makroporlar ve mikroporlar aracılığıyla suya erişebilir. Bu nedenle, toprak geçirgenliği yüksek olan topraklarda bitkilerin kuraklık stresine daha dayanıklı olduğu gözlenir.
- Hava ve Oksijen Alışverişi: Toprak geçirgenliği, toprakta hava dolaşımını ve oksijen alışverişini artırır. Bitkilerin kökleri için oksijen, solunum ve yaşam için önemlidir. İyi geçirgenliğe sahip topraklar, toprak altındaki oksijen miktarını artırarak kök gelişimini teşvik eder.
- Besin Maddesi Taşınımı: Toprak geçirgenliği, toprakta bulunan besin maddelerinin bitkiler tarafından köklere ulaşmasını kolaylaştırır. Su ile birlikte besin maddeleri de hareket eder ve bitkilerin büyümesi ve üretkenliği için önemli olan besinleri sağlar.
- Toprak Isısı: İyi toprak geçirgenliği, toprak sıcaklığının düzenlenmesine yardımcı olur. Su, toprakta ısının dağılmasını sağlar ve aşırı sıcaklık dalgalanmalarını engelleyerek bitkilerin daha iyi koşullarda gelişmesine yardımcı olur.
Toprak geçirgenliği, tarımsal üretimde toprak sağlığı, bitki büyümesi ve verimlilik açısından kritik bir faktördür. İyi toprak geçirgenliği, bitkilerin daha sağlıklı ve verimli bir şekilde büyümesine yardımcı olurken, düşük toprak geçirgenliği, bitki stresi, su birikimi ve kök çürüklüğü gibi sorunlara yol açabilir.
Bu nedenle, toprak geçirgenliğini koruyan veya iyileştiren sürdürülebilir toprak yönetimi stratejileri, tarımsal üretimde büyük önem taşır.
TOPRAĞIN GÖZENEKLİLİĞİ NASIL DEĞERLENDİRİLİR?
Toprağın gözenekliliğini değerlendirmek için farklı yöntemler ve gözlem teknikleri kullanılabilir. İşte toprak gözenekliliğini değerlendirmek için yaygın olarak kullanılan bazı yöntemler:
İlk adım, toprak numunelerinin uygun bir şekilde alınmasıdır. Numuneler, farklı toprak tiplerinden ve derinliklerden alınmalıdır. Bu, toprak yapısının ve gözenekliliğinin tam bir resmini elde etmeyi sağlar.
Daha sonra toprak numuneleri görsel olarak değerlendirilebilir. Numunenin yapı ve kumlu, killi veya siltli olup olmadığı gözlemlenir. Ayrıca numunenin gevşekliği ve kılcal boşlukların varlığına bakılabilir. Numunelerin su tutma kapasitesi ölçülebilir. Bu, belirli bir miktar su ekleyerek veya numuneyi su altında bırakarak yapılabilir.
Su tutma kapasitesi, toprağın mikroporlarının ve makroporlarının varlığını ve su tutma kapasitesini gösterir. Hidrometre, toprağın su içeriğini ölçen bir cihazdır. Hidrometre testi, toprağın su tutma kapasitesini ve drenaj özelliklerini belirlemek için kullanılır.
Toprağın drenaj hızı değerlendirilebilir. Bu, toprağa su ekleyerek veya sulayarak, suyun topraktan hızla ne kadar sızdığının gözlemlenmesiyle yapılabilir.
Numunelerin tuzlu su ve alkol içerisine batırılması, gözenekliliği değerlendirmede kullanılabilir. Bu testler, toprağın gözenekli yapısını daha belirgin hale getirir.
Toprak geçirgenlik testleri, toprağın su geçirgenliğini ölçer ve gözeneklilik hakkında bilgi verir. Suyun topraktan ne kadar hızlı geçtiği veya su geçirgenlik hızı, bu testlerle belirlenebilir.
Yukarıda bahsedilen yöntemler, toprak gözenekliliğini (soil porosity) belirlemek için kullanılan temel yaklaşımlardır. Toprak bilimcileri, ziraat mühendisleri ve tarım uzmanları, toprak özelliklerini daha kapsamlı olarak değerlendirmek için bu yöntemlerin kombinasyonunu kullanmaktadır.
TOPRAK POROZİTESİ NASIL İYİLEŞTİRİLİR?
Toprak porozitesini iyileştirmek, toprağın verimliliğini artırarak bitkilerin daha iyi gelişmesine ve sağlıklı bir tarımsal üretime katkı sağlar. İşte toprak porozitesini iyileştirmek için kullanılabilecek bazı yöntemler:
- Organik Madde Eklemek: Organik madde, toprağın yapı ve porozitesini iyileştiren en etkili yöntemlerden biridir. Organik madde eklemek için kompost, gübre, saman gibi materyaller kullanılabilir. Organik madde, toprağın su tutma kapasitesini artırır ve mikroporların oluşumunu teşvik eder.
- Toprağı Derinlemesine İşlemek: Toprağı derinlemesine işlemek, toprak yapısını gevşetir ve gözeneklerin açılmasına yardımcı olur. Toprak işleme sırasında dikkatli olmak ve aşırı sıkıştırmaktan kaçınmak önemlidir.
- Toprak Sıkışmasını Önlemek: Aşırı trafiğe maruz kalan tarım arazilerinde toprak sıkışması yaygın bir sorundur. Traktörler ve diğer tarım makinelerinin toprağı sıkıştırmamak için uygun zamanlarda ve koşullarda kullanılmasına dikkat edilmelidir.
- Toprak Nem İçeriğini Kontrol Etmek: Toprakta aşırı nem, gözeneklerin kapanmasına ve toprak sıkışmasına neden olabilir. Bu nedenle, sulama uygulamaları ve su yönetimi iyi bir şekilde düzenlenmeli ve aşırı su birikimine izin verilmemelidir.
- Erozyonu Önlemek: Erozyon, toprağın sürüklenmesine ve gözeneklerin tıkanmasına yol açabilir. Erozyonu önlemek için toprak koruma tedbirleri almak, toprak porozitesini korumaya yardımcı olur.
- Toprak pH’sını Düzenlemek: Toprak pH’sı, toprak partiküllerinin yüzey yüklerini etkileyebilir ve gözenek oluşumunu etkiler. Toprak pH’sını uygun aralıkta tutmak, toprak porozitesini iyileştirmeye yardımcı olur.
- Toprak Erozyonu Önleyici Bitkiler: Örtü bitkileri ve yeşil gübreleme yöntemleri kullanmak, toprak erozyonunu önlemeye yardımcı olur ve toprak yapısını korur.
- Geçmişe Yönelik Toprak Bakımı: Uzun süreli ve düzenli olarak toprak bakımı yapmak, toprak porozitesini korur ve iyileştirir. Toprağı sürekli olarak işlemek yerine, geçmişe dönük bir planla toprak bakımı yapmak daha etkili olabilir.
Unutmayın ki toprak porozitesini iyileştirmek, sürdürülebilir bir tarım pratiği ve toprak sağlığı için önemlidir. Toprak sağlığını korumak ve iyileştirmek, verimli bir tarımsal üretim ve ekosistem sağlığı açısından büyük önem taşımaktadır.
TARIMDA DÜŞÜK VEYA YÜKSEK TOPRAK POROZİTESİNİN NEDENLERİ
Tarımda düşük veya yüksek toprak porozitesi, farklı faktörlerin etkisiyle meydana gelebilir. Her iki durum da tarımsal üretim ve toprak sağlığı açısından önemli sonuçlara yol açabilir. İşte düşük ve yüksek toprak porozitesinin nedenleri;
Düşük toprak porpzitesini etkileyen olumsuzluklar arasında toprak sıkışması yer almaktadır. Aşırı traktör kullanımı toprak sıkışmasına neden olmaktadır. Aşırı sulama toprak gözeneklerinin su ile dolmasına sebep olmasının yanında toprak sıkışıklığına da neden olmaktadır.
Toprak erozyonu üst tabakanın taşınırken alt tabakanın yıkanmasına yol açmaktadır. Toprağın aşırı tuzlanması, su ve hava hareketini engellemekte ve bunun yanında düşük organik maddeli olan topraklarda gözenek oluşumunu etkilemektedir.
Yüksek toprak porozitesinin nedenlerinden biri toprak aşınmasındır. Aşınma üst katmanın taşınmasını sağlar ve bu sayede alt tabakadaki gözeneklerin büyümesine destek olur. Organik madde fazlalığı poroziteyi olumlu yönde etkilemektedir.
Kumlu topraklarda gözenekler fazla olduğu için suyu hemen boşaltma eğilimindedir. Bu da poroziteyi pozitif yönde etkilemektedir. Bunun yanında toprak pH’sı da poroziteyi etkilemektedir.
Düşük ve yüksek toprak gözenekliliği (soil porosity) tarımsal üretime olan etkilerini göz önünde bulundurarak, uygun toprak yönetimi ve sürdürülebilir tarım uygulamalarıyla toprak porozitesini optimize etmek önemlidir. Bu, toprak sağlığını korumak ve verimli tarımsal üretimi sağlamak, toprak geçirgenliği özellikleri için kritik bir faktördür.
Yazan: Ziraat Mühendisi Buse Girginer