Domates Türkiye’de en çok üretilen ve tüketilen meyvelerden biridir. Domates birçok tüketim şekliyle sofralara sunulmaktadır. Taze olarak yemeklerde, turşusu, konservesi, salçası, ketçabı, sosu ve püresi, dondurularak, kurutularak değerlendirilmektedir.
Domates vitamin ve mineral maddelerce de oldukça zengindir. İçerisinde protein, yağ, su, karbonhidrat, şeker, selüloz, kalsiyum, fosfor, demir, A vitamini, potasyum, magnezyum, klor, sodyum, C vitamini, thiamin, riboflavin, K vitamini içerir.
Bu yazımızda domates yetiştiriciliğinde verim ve kalitede kayıplara yol açan domates zararlıları olan domates yaprak galeri güvesi yani domates güvesi zararı konu alacağız.
DOMATES GÜVESİ NEDİR?
Domates yaprak galeri güvesi (Tuta absoluta), Gelechiidae familyasından pul kanatlı zararlı böcek türlerinden biridir. Ergini ince uzun, 6 mm boyunda kanat açılımı 10 mm’dir. Ön kanatları gri olup üzerinde karakteristik büyük küçük siyahımsı noktalar bulunur. Antenleri iplik şeklindedir. Yumurtası 0.4 mm uzunluğunda ve 0.2 mm genişliğinde silindir şeklinde açık sarıdır. Yumurtadan çıkmış olan larva krem renkli, başı siyahtır. Dört larva dönemi geçirmekte ve birinci dönem 0.9mm uzunluğunda olan larva dördüncü dönemde 8 mm’ye ulaşır. Tuta absoluta, zarar şekli ve potansiyeli çok yüksektir. larvaları domates bitkisinin kök hariç diğer kalan tüm bölgelerini yok edebilmektedir. Bu zararlı olgunlaşmamış domatesleri daha çok tercih ederek çanak yapraklarından giriş yapmaktadır.
DOMATES GÜVESİNİN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Domateste tuta dört larva dönemi geçirerek en son döneminde 8mm’ye ulaşmaktadır. Olgunlaşmış larva vücudu yeşil başı kahverengi olur. Larva dönemi ortalama 15 gün sürmektedir. Pupa dönemi 10 gün sürer ve o dönemde pupa açık kahverengidir. Erginler geceleri aktif olurlar ve gündüzleri yaprakların arasında durmaktadırlar.
Tuta absoluta, yumurtalarını meyve, sap, gövdelerine bırakırlar. Bir dişi yaşamı boyunca ortalama 120 ile 260 tane yumurta bırakabilmektedir. Mevsim sıcaklığına göre bir dölünü 30 günde tamamlamaktadır.
DOMATES GÜVESİ HANGİ BİTKİLERE ZARAR VERİR?
Ülkemizde domates yetiştiriciliği yapılan kesimlerde domates yaprak galeri güvesi ile bulaşıktır. Domates zararlıları olan Tuta absoluta ana konukçusu domatestir. Domates haricinde birçok bitkide görülebilmektedir. Bu bitkiler: patlıcan, patates, biber, altınçilek ve pepinoda ayrıca yabancı otlardan köpek üzümü, tarla sarmaşığı, şeytan elması, domuz pıtrağı ve son olarak kanyaş otunda zarar oluşturmaktadır.
DOMATES GÜVESİ ZARARLISI İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR?
Bitkisel üretim sistemlerinde verim ve kaliteyi etkileyen en önemli unsurların başında zararlı yani ekonomik olarak da düşüşe yolan açan organizma olarak adlandırılan hastalık, zararlı ve yabancı otlar gelmektedir. Bunlardan bazıları; güve, beyaz sinek, yaprak biti, kırmızı örümcek vs. gibi zararlılardır.
Bu içerikte domates güvesi ile mücadele yöntemleri ele alınacak. Bunun dışında çevresel veya bilinçsiz üretimden kaynaklı yani; çok sulamadan, yanlış gübrelemeden ve yabancı otların temizlenmemesi gibi sorunlardan dolayı domates hastalık ve zararlıları da meydana gelir.
Domates zararlıları ve hastalıkları ile mücadelede farklı metotlar bulunmaktadır. Toprağı işlemeden başlayıp kullanılan makinelerin temizliğine ve fide seçimine kadar her şey domates üretim sürecini ve domatesin kalitesini etkilemektedir.
Domates güvesi ile mücadele yöntemleri kültürel mücadele ve ek olarak kimyasal mücadelede uygun bitki koruma ürünlerini kullanmak domates üretiminden alınan verimi artırır.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Domateste tuta ile mücadele ilk olarak kültürel yöntemlerle gerçekleştirilmelidir. Peki bu kültürel yöntemleri sıralayacak olursak; öncelikle fidelerin zararlı ile bulaşık olmamasına dikkat edilmelidir. Üretim yerinde zararlının konukçusu olan bitkilerle mücadele edilmelidir. Hasat sonunda tarlada zararlı bulaşmış bitki bırakılmamalı imha edilmelidir. Ekim nöbeti uygulanmalıdır. Derin sürüm yapılıp üretime uygun gübreleme ve sulama programı yapılmalıdır.
Serada yetiştiricilik yapılıyorsa havalandırma ve giriş açıklıklarına zararlının girişini önleyecek şekilde kapatılmalıdır. Domates güvesi ile doğal mücadele doğal düşmanlarından olan Bracon didemie tuta ile mücadele karşı doğal düşmanıdır. Bu düşman güveye karşı ticari olarak ruhsatlıdır. Güveninin yumurtası ile beslenerek ortadan kaldırmaktadır.
KİMYASAL MÜCADELE
Domates güvesi ile mücadele yöntemleri bir diğer ve en son uygulanması gereken domates güvesi mücadelesi kimyasal mücadele yöntemidir. Bu mücadeleyi uygulamak için ilk olarak ergin çıkışını saptamalıyız. Ergin çıkışı tarlaya ya da seraya kurulabilen feromon tuzaklar ile yapılmaktadır. Tuzaklar haftada bir kontrol edilerek bir kelebek görüldüğünde en az yüz bitki kontrol edilmelidir. Yüz bitkiden üçü yumurta ve ya da larva ile bulaşık olmuş ise bu mücadele yöntemine başvurulur.
Domates güvesi ilaçları yapılan zirai mücadele yöntemleri insan, çevre, agroekosistem ve biyolojik denge üzerinde büyük etkiler yaratmaktadır. Bu yan etkilerini azaltacak şekilde sürdürülebilir ve bilinçli tarımsal üretim tekniklerine uygun yapılması da son derece önemlidir. Domates güvesinin popülasyonuna bakıldığında kültürel mücadele yöntemlerinden sonuç alınmadığında domates güvesi ilacı olan kimyasal yönteme geçilir.
DOMATES GÜVESİ İLAÇLARI
En etkili tuta ilacı uzman kişi tarafından ruhsatlandırılmış bitki koruma ürünleri tavsiyesine uygun olarak kullanılmalıdır.
Tuta ilacı insektisit grubuna ait yani böceklere karşı kullanılan bir çeşit pestisit grubudur ve domates tuta ilacı olarak kullanılmaktadır. Domates güvesi ilaçları bitkinin her bir noktasına gelecek şekilde uygulanmalıdır. Domates güvesi ilacı tarla pülverizatörü veya sırt pülverizatörü kullanılarak ilaçlama yapılabilmektedir. Tuta ilacı farklı dozlarda uygulandığında farklı sonuçlar vermektedir. Yeterli ilaçlama yapılmayan domates bitkisinde larvalar canlılığını koruyabilmekte ve yumurta bırakma oranı artabilmektedir.
Domates yaprak galeri güvesi, domateste ve konukçusu olduğu bitkilerde büyük zararlar oluşturmaktadır. Bu zararın önüne geçmek için sürekli kontroller yapılmalı ve kültürel önlemlere dikkat edilmelidir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Beyza Söğüt