Tarımsal başarının temeli olan doğru tohum seçimi, çiftçilerin verimli hasat elde etmelerinde önemli bir role sahiptir. Üretimin miktarı ya da kalitesi büyük ölçüde tohumun genetiğine bağlıdır.

Tarımsal üretimde hastalık kaynaklı verim kayıplarını en az seviyeye indirmek, sürdürülebilir gıda arzının sağlanması açısından önemlidir. Hastalıklara dayanıklı tohum çeşitlerinin seçimi de bu noktada stratejik bir karardır.

HASTALIĞA DAYANIKLI TOHUM NEDİR?

Hastalığa dayanıklı tohum, bitkilerin türlü hastalıklara karşı ıslah yoluyla ya da doğal yolla kazanılan bir dirençle yetişmesini sağlayan tohumlardır. Bu hastalığa dayanıklı tohumlar, bakteri, virüs, zararlı mantar ve haşerelere karşı daha dirençlidir. Bu sağlanan direnç sayesinde ürün kaybı ve kimyasal kullanımı en aza indirilir.

HASTALIĞA DAYANIKLI TOHUM ÇEŞİTLERİ NELERDİR?

Hastalığa dayanıklı tohumlar sayesinde çiftçiler daha az kimyasal kullanarak çevre dostu üretime katkı sağlarlar. Buna bağlı olarak yürütülen çalışmalar doğrultusunda çok sayıda tohum çeşidi geliştirilmiştir. Serin iklim tahılları grubunda yer alan temel gıda tahılları; arpa, ekmeklik buğday, kavılca buğdayı, makarnalık buğday, yulaf ve tritikaledir.

Endüstri bitkileri olarak adlandırılan grupta ise hem sanayi maddesi hem de gıda hammaddesi olarak kullanılan yer fıstığı, pamuk, patates, ayçiçeği ve tütün bulunmaktadır.

Yem bitkileri grubunda ise yem bezelyesi, gazal boynuzu ve italyan çimi gibi hayvancılık için kaba yem sağlayan türler bulunmaktadır. Baklagiller grubunda ise kuru fasulye bulunmaktadır. Tıbbi ve aromatik bitkilerden ise kekik bu grubun içindedir. Bilimsel ve kültürel anlamda bazı dikkat çekici türler de tescillenmiştir. Bunlar; Ege Bölgesi için Yalı Çapkını, Doğu Anadolu için Mete, Trakya için Poyraz, Pembe İnci, Kurtuluş ve Uluğ Bey gibi farklı isimlerle tescillenen türlerdir.

HASTALIĞA DAYANIKLI TOHUMLAR HANGİ HASTALIKLARA DAYANIKLIDIR?

Hastalığa dayanıklı tohumlar, bitkilerde en çok karşılaşılan bakteri, virüs ve mantar gibi hastalıklara özel olarak geliştirilmiştir. Mantar kaynaklı hastalıklar sıcak ve nemli ortamlarda hızla yayılır. Pas hastalığı, çoğunlukla arpa ve buğday gibi tahıllarda yaygınca görülür.

Mildiyö hastalığı, patates, domates ve ayçiçeğinde görülür. Külleme, üzüm ve kabakgillerde yaygındır. Fusarium solgunluğu, biber, domates, pamuk gibi ürünlerde gövde ve kök çürümesine sebep olur.

Çeltik yanıklığı, pirinç üretiminde önemli ölçüde verim kaybına neden olur. Bakteriyel hastalıklar çoğunlukla yapraklarda leke ve çürüklüğe sebep olur. Bakteriyel yaprak lekesi, domates, fasulye ve biberde yaygındır. Yumuşak çürüklük, havuç ve patates gibi sebzelerde gözlenir.

Damar tıkanıklığı ve solgunluk, bitkinin su iletimini engeller ve ani solgunluklara sebep olur. Virüs kaynaklı hastalıklar çoğunlukla böcekler aracılığıyla taşınır. Domates mozaik virüsü, domateslerde yaprakların deformesine neden olur. Tütün mozaik virüsü, biber, domates ve tütün ürünlerinde yaygın olarak rastlanır. Salatalık mozaik virüsü, kabakgillerde yaygın olarak görülür.

Toprak kökenli hastalıklar; kök boğazı çürüklüğü ve dip çürüklüğüdür. Kök boğazı çürüklüğü, buğday ve çeltik gibi ürünlerin kök kısmını etkiler. Dip çürüklüğü ise fidelerin çimlenme dönemi ölmesine sebep olur.

HASTALIĞA DAYANIKLI TOHUM ÇEŞİTLERİ NASIL SEÇİLİR?

Hastalığa dayanıklı tohum çeşitleri seçimi, üretim maliyetlerini düşürmek ve verimi artırmak açısından atılacak olan önemli bir adımdır. Peki hastalığa dayanıklı tohum çeşitleri nasıl seçilir? Öncelikle bölgesel uygunluğu göz önünde bulundurmalıyız.

Her tohum her toprakta aynı derecede performans göstermez. Bölgenin iklimsel koşullarına yani sıcaklık, yağış ve nem oranı, toprak yapısı, pH, tuzluluk ve drenajı, yaygın olan hastalık ve zararlıları varsa bunlar dikkate alınmalıdır. Tohumun sertifikasına, üretici firmaların kataloglarına ve Tarım Bakanlığı’nın tescil listelerine bakarak tohumun genetik dayanıklılığı hususunda bilgiler edinilmelidir.

Çimlenme ve tohum gücünün fazla olması için yüksek kalitedeki tohumlar tercih edilmelidir. Yüksek kalitedeki tohumlar yüksek çimlenme oranına, güçlü fide gelişimine ve stres koşullarına karşı dayanıklıdır. Tohumların tescilli ve sertifikalı olması önemlidir. TAGEM ve Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tescil edilen tohumlar, hastalıklara direnç testisten geçirilir, yerli şartlarda uygunluğu onaylanır ve sertifikalı olarak satışa sunulur.

HASTALIĞA DAYANIKLI TOHUM NEDEN ÖNEMLİDİR?

Peki, hastalığa dayanıklı tohum neden önemlidir? Hastalığa dayanıklı tohumlar, tarımın ekonomik ve çevresel sürdürülebilirliği açısından önemli bir yere sahiptir. Bitki hastalıkları büyük oranlarda verim kayıplarına neden olmaktadır. Hastalığa dayanıklı tohumlar sayesinde bu oran en aza indirilebilir. Bu tohumlar fungisit ve pestisit gibi kimyasalların tüketimini azaltır.

Kimyasal kullanımının azalması da insan sağlığı açısından daha az risk oluşturur. Bu da üretim maliyetlerinin düşmesin, toprak ve su kaynaklarının korunmasını sağlar. Daha az ilaç kullanımıyla biyolojik çeşitlilik korunur. Üretim sonucu toprakta kalıntı kalmaması, uzun vadede tarım alanlarının sağlığını korur.

Hastalığa dayanıklı tohum, kuraklık, sıcaklık dalgalanmaları veya aşırı yağış gibi iklim değişikliklerine dayanıklı olup üreticinin riskini de azaltmaktadır. Aynı zamanda hastalığa dayanıklı tohumlardan elde edilen ürünlerin raf ömrü diğerlerine kıyasla daha uzundur ve pazar değeri daha yüksektir. Hastalığa dayanıklı tohumlar, çiftçiye fayda sağlar, verim artışı sağlar ve doğaya zarar vermez.

Hastalığa dayanıklı tohum çeşitleri, sürdürülebilir ve verimli tarımın gerekliliklerinden biridir. Doğru tohum seçimi, iklim, toprak yapısı ve bölgesel hastalıklar gibi çevresel faktörlerin değerlendirilmesi sonucunda yapılır.

Aynı zamanda üretimin kalitesini ve verimliliğini artırmak amacıyla da genetik olarak dayanıklılığı kanıtlanmış sertifikalı ve tescilli tohumlar tercih edilmelidir. Bu sebeple verim kayıpları en aza indirgenir ve tohum ilaçlamaya olan bağımlılık da azaltılır. Çevreye duyarlı üretimin yaygınlaştırılması sağlanır.

Hastalığa dayanıklı tohumlar yalnızca bugün için değil, geleceğin tarımı için de vazgeçilmezdir. Doğru tohum seçimi bir üretim tercihi olmayıp, çevreye karşı olan sorumluluğun bir göstergesidir.

Yazan: Şehir Plancısı, Elif İrem Demirbaş