Günümüzde tarım sistemlerine yönelik doğal dengeyi korumayı amaçlayan rejeneratif tarım nedir? Rejeneratif tarım anlamı geleneksel tarım uygulamalarını evrimleştirerek toprağı iyileştiren çevre dostu tarım yöntemleri uygulamalarını kapsamaktadır. Rejeneratif tarım uygulamaları regen olarak da kısaltılmaktadır. Regen 20.yüzyılın başlarında endüstriyel tarımın ortaya çıkmasından önce de çiftçiler tarafından kullanılıyordu.
Rejeneratif tarım faydaları içerisinde iklim değişikliği ile mücadele ederek toprak sağlığını korumak ve işlenmesini azaltmak, su tutma eğilimini güçlendirmek, mahsul verimini arttırmak, toprakta karbonu tutmak, kimyasal gübre yerine organik gübre kullanımı, çiftçilerin gelirine katkı sağlamak, ürün rotasyonu, biyolojik çeşitliliği arttırmak, hayvancılık faaliyetlerinde entegrasyon bulunmaktadır.
2018 yılında Rejeneratif Organik İttifak adındaki kuruluşun öncülük ettiği Amerikalı çiftçiler aracılığıyla “Rejeneratif Organik Sertifikasyon (ROC)” geliştirilmeye başlanmıştır. Çiftçilerin kendilerini bir adım öne çıkarması için rejeneratif tarım eğitimi saha teması ile birçok bölgede yeşil devrim yapmışlardır. Sertifika sistemi çalışmasında tüketicinin almak istediği ürün standartlarını, künyesini, bitkisel içeriğini, 100 gramda kalori oranı taşıyan ürünlerin garantisiyle satış yapılarak alışveriş yapılır.
Rejeneratif tarım ilkeleri; ürün rotasyonu, toprağı sürmeden tarım, biyolojik ve kimyasal girdilerin azaltılması, toprak işlemeyi en aza indirgemek, tarımsal ormancılık, su kalitesinin arttırılması, yıl boyu bitki örtüsü toprak erozyonunu önlemesi gibi birçok olanak sağlar.
REJENERATİF TARIM NEDİR?
Çevre bilincine önem veren doğal kaynakları korumayı amaçlayan tarım arazilerini iyileştirerek onarıcı tarım adıyla da bilinen çevre dostu tarım yöntemleri ile çiftçilik ilkeleri sistemini kapsamaktadır. Gelecekte artan nüfus nedeniyle de gıdayı koruyabilmek büyük bir önem taşıyacaktır.
Rejeneratif tarım nedir denildiği zaman toprak sağlığı, hayvan sağlığı ve toplum sağlığıyla 3 temel ayağı oluşturduğu bilinmelidir. Özellikle çiftlik toprağının canlanması yönünde çalışmalar yapılmıştır. Toprak rejenerasyonu örneği verecek olursak Afrika’daki çöllerde rejeneratif tarım ilkeleri uygulanarak toprak neredeyse 3 cm kalınlığında yenilenmiş olur.
REJENERATİF TARIM ÖZELLİKLERİ
Rejeneratif tarım anlamı toprağın uzun zamandır besinlerden yoksun kalmasından dolayı toprağın sağlığını iyileştirme ve mikrobiyolojik yapısının canlanmasına fayda sağlayarak karbon salınımının neredeyse %100 oranında emilebileceğini ifade eder. Aynı zamanda biyodinamik tarım ile bağlantılıdır.
Biyodinamik tarım çiftçiliği bir organizma yani kendi kendine yetebilen bir varlık olarak nitelendirir. Arazideki ürünlerin geri dönüşümünün yapılabilmesi, toprakta yenilenme, hastalık taşımayan hayvanların yetiştirilebilmesi hedeflenir. Çiftçilere çevresel, sosyal ve finansal yönleriyle bütüncül bir yönetim sağlanır. En yüksek düzeyde üretim ve kendi kaynaklarını kullanabilme seçeneğini sunar.
Avustralya’da dünyaya gelen filozof Rudolf Steiner’in 1924 yılı içerisinde Koberwitz’de ‘Tarım Dersleri’ adıyla toplanmış sekiz ayrı seminerde çiftçilere bilgilerini aktarmıştır. Rejeneratif tarım uygulamaları içerisinde gösterilen organik gübre kullanımı burada da karşımıza çıkmaktadır. Kompostlamayla yararlı bakteri ve mantarı toprakta tutar. En özel kısmı siloların gübreyle doldurulmasıdır. Daha sonra spreye konularak bitkinin köküne uygulanır. Eğitimden bahsetmişken Mayorka Ekolojik Tarımsal Üretim Derneği APAEMA tarafından geliştirilen projede rejeneratif tarım eğitimi verilerek adada bulunan çiftliklere 2021 yılının sonbaharında bir dizi konferans sunulmuştur. Kursların hepsine katılan ve tamamlayan çiftçilerimiz, bunun sonucunda Savory Enstitüsü’nin verdiği saha profesyonel sertifikasını almaya hak kazanmışlardır.
Çevre dostu tarım yöntemleri kapsayan rejeneratif tarımda birçok özellik bulunur. Örneğin toprağın zenginleştirilmesi, su kalitesinin arttırılması, hayvancılık faaliyetlerin entegrasyonu, kimyasal ve biyolojik girdilerin azaltılması, bitkinin köklenmesine izin verilmesi, çok yıllık bitkiler ekilmesiyle toprağın güçlenmesi, karbon emilimini arttırma, doğal ekosistemi yenilemek gibi özellikler bulundurur.
REJENERATİF TARIM İLKELERİ NELERDİR?
Rejeneratif tarım ilkeleri iklim değişikliğini durdurarak havadaki karbondioksit oranını düşürmek, toprakta ağır makine kullanımını engellemek, gübreler ve pestisitlerin kullanılmasıyla ortaya çıkan zararı azaltmak, su drenajı, bitki ıslahında ilerleme, bütünleştirilmiş bitki-hayvan yetiştiriciliği, dönüşümlü ekim, organik gübre ve kompost kullanılması, örtücü bitkilerin yetiştirilmesi gibi birçok alanda öncülük eder.
- Toprak işlemeyi en aza indirmek: Minimum düzeyde toprak işlemeyle erozyon yaşama ihtimali ve karbon kaybının azaltılması hedeflenir. Toprak rejenerasyonu sayesinde su sızması ve su tutma kapasitesi arttırılır. Bitkinin strese girmesine sebep olan faktörler azaltılır. Bu sayede bitkinin köklenmesine imkan tanımış oluruz. Toprakta yaşayan bakteriler, mantarlar, mikropların biyolojik yapısı korunarak beslenmesi sağlanır.
- Su sızıntısını ve su tutma kapasitesini arttırmak: Temel toprak besin maddelerinin döngüsüne destek sağlar. Örtü bitkileri, mahsul rotasyonu, kompost ve organik gübreler uygulanarak verimlilik artar. Yapay ya da sentetik gübreler, doğal biyolojik dengeyi bozarak kimyasal parçalanma su ve atmosfer kaynaklarına göç, bitkilerin daha az dayanıklı ve zayıf yapıda olmalarına neden olurlar.
- Biyolojik ekosistem çeşitliliği korumak: Kompostların toprağa aşılanmasıyla toprak sistemi enerjisini tam zamanlı ekim yoluyla ürünler arası ekimler, çeşitli örtü mahsulleri ve arı habitatı, faydalı böcekler için sınırlar belirlenir. Sentetik besine bağlı olarak monokültürleri, düşük biyoçeşitliliği, toprak bozunma uygulamalarının değişimi önem taşımaktadır. Haşere ve hastalık belirtilerini yok etmek için ürün rotasyonu kullanımı gerçekleştirilir.
- Hayvancılıkta, verimli bir toprak sağlığı döngüsü oluşturmak: Hayvancılık inek, keçi, koyun gibi bitki materyallerinin gübre üretimiyle zenginleştirilmiş organik maddeye dönüştürülebilen biyoreaktörlerdir. Çiftlikteki hayvanların mahsul üretimine entegrasyonu, verimlilik ve toprak yapısının sağlığına faydalıdır. Sezonun sonunda ise örtü bitkilerinin ya da ekinden kalanların otlatılması tohumların ekiminden önce toprak işlemesiz şekilde yapılmasına imkan tanır.
- Biyolojik ve kimyasal girdilerin azaltılması: Veriye dayanan hassas tarım, yenilenebilir tarım için önemli bir parça haline gelmiştir. Ayrıntılı şekilde tarlaların haritaları oluşturulup bitki koruma ürünleriyle gerekli gübre miktarları dijital araçlarla belirlenir. Sürdürülebilir tarım için temel atılan adımlardan biri olan sentetik gübre kullanımından kaçınılmalıdır. Kullanımına devam edilirse su kaynaklarımıza ve atmosfere sızan kimyasalların zararları yüzünden iklim krizine daha çok neden olur.
- Ürün rotasyonu uygulamak: Her yıl aynı yerde tek bir ürün yetiştirmek toprak yapısını bozar. Tarıma öncülük eden George Washington Carver, Güney Amerika’daki çiftçilerin sürekli pamuk ekmesine karşı ürün rotasyonu önermektedir. Topraktaki azotu canlı tutmak amacıyla pamuğun, fasulye, bezelye ve yer fıstığı gibi baklagillerle dönüşümlü olarak ekilmesi toprak rejenerasyonu sağlar. İlkbaharda toprak işlemeden önce örtü bitkisi olarak kullanılmak üzere sonbaharda yonca ekilir. Yani ürün rotasyonu demek daha fazla ürün ve daha dayanıklı bitkiler anlamına gelmektedir.
- Ağaç yetiştiriciliği yapmak: Çiftçiliğin ilk aşaması genellikle arazinin temizlenmesidir. Ormansızlaşmayı önlemek için doğal besin maddelerini geri kazandıran bütüncül ekosistem yaratabilmek ağaç ve çalılar gibi bitkileri yetiştirerek mümkün olur. Ağaçların sağladığı gölge buharlaşmayı azaltır ve toprakta nemin kalmasına imkan verir. Kökleriyle besin maddelerine ulaşarak üst kısımlara taşıma görevi vardır. Suyu tutarak canlılığı devam ettirir.
REJENERATİF TARIMIN SÜRDÜRÜLEBİLİR TARIMA ETKİLERİ NELERDİR?
Sürdürülebilir tarım insan hayatının devamlılığını sağlamak için kaliteli, nitelikli ürünleri doğayla uyumlu olarak çiftçilerin tarım kaynaklarının korunmasıyla geliştirilecek sistem ve uygulamaları kapsamaktadır.
Sürdürülebilir tarım sadece tek şekilde yapılmaz farklı uygulamalar da içerir. Örneğin organik tarım ya da iyi tarım uygulamaları içermektedir. Rejeneratif tarım anlamı değindiğimiz tarımda verimliliği korumak, çiftçilerin ve toplumun yaşam kalitesini yükseltmek, yenilenemeyen girdilerin azaltılması, haşere yönetimi ve su gibi birçok konuda etki eder.
Tüm bu anlattıklarımızı toplarsak rejeneratif tarım nedir diye sorgulandığında gıda ve tarım sistemlerinin iç içe yürütülebildiği toprağın yenilenmesi, biyolojik çeşitliliğinin arttırılması, su döngüsünün iyileştirilmesi, ekosistemlerin iyileştirilmesi, iklim değişikliğine karşı direncin arttırılması gibi birçok sürdürülebilir tarım tekniklerini kapsandığı bilinmelidir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Zeynep Kartal
