Üretim yapılan toprağın verimini arttıran ve organik maddece zenginleştiren yeşil gübreleme nedir sorusunun cevabı aslında toprağı zenginleştirecek bitkilerin yetiştirilmesi ve bu bitkilerin vejetatif dönemlerinin bir bölümünde iken toprağa karıştırılmasıdır.
Bu işlemde kullanılan yeşil gübre bitkileri seçilirken; bu bitkinin yetiştirme alanına uygunluğuna, bol vejetatif aksam üretebilecek kapasitede olup olmadığına, tohum olarak kullanılacak üretim materyalinin maliyetine ve bu tohumun çimlenebilme kabiliyetlerine bakılır. Ancak üreticiler yeşil gübre nedir ve nasıl uygulayabilirim diyerek araştırma yaptıklarında topraklarının hangi bitkilere uygun olduklarını göz ardı etmektedir.
Burada Ziraat Mühendisleri’nin devreye girerek, üreticiyi doğru bilgilendirmesi gerekmektedir. Kullanılacak bitki iklim, toprak ve yetiştirme koşullarına uygun ise işleme başlanır.
Genellikle bu işlemde toprağa azot veren bitkiler (genellikle baklagil) tercih edilir. Bu bitkilerin köklerinde bulunan Rhizobium bakterileri havadaki serbest azotu fikse ederek toprağa kazandırır.
Yeşil gübreleme uygulanırken ülkemizde genellikle tek yıllık bitkiler tercih edilir. Ancak ABD gibi diğer ülkelerde ise çok yıllıklar tercih edilmektedir.
YEŞİL GÜBRE NEDİR?
Yeşil gübre, daha öncede bahsettiğimiz gibi tarım yapılan arazinin zenginleştirilmesi amacı ile bazı bitkilerin yetiştirilmesi ve bu bitkilerin yeşil aksamlarının toprağa karıştırılmasıdır. Bu amaçla yetiştirilen bitkilere yeşil gübreleme bitkileri adı verilmektedir.
Yetiştirilecek bitki, en iyi yeşil gübre bitkileri statüsünde olmalı ve mümkün olduğunca kuvvetli bir şekilde gelişmelidir. Bu gelişme sonucunda toprağa daha fazla bitki organı karışacak ve yüksek su oranı sebebiyle toprakta bitki daha hızlı parçalanacaktır.
YEŞİL GÜBRE NE İŞE YARAR?
Yeşil gübreleme, yetiştirilecek ürünün kök yapılarının daha iyi iyileşmesine yardımcı olur. Bu sebeple bitkinin dondan etkilenme düzeyi minimuma düşer. Toprağa granüler bir yapı kazandıran ve toprağa azot veren bitkiler, aynı zamanda örtü bitkisi olarak görev yapmaktadırlar.
Bu sayede hem rüzgârdan hem de yağıştan dolayı oluşacak erozyonları büyük oranda engellemektedirler. Ülkemizde genellikle kullanılan kimyasal gübreler yüksek maliyetli olduğundan, bu gübreleme şekli ekonomik açıdan da çok büyük yararlar sağlar.
YEŞİL GÜBRELEMEDE KULLANILABİLECEK BİTKİLER NELERDİR?
Yeşil gübrelemede kullanılacak bitkiler; verimsiz toprakta da yetişebilme kabiliyetinde olmalı ve bol vejetatif aksam üretebilmelidir. Aynı zamanda toprağa karıştırılacağı sırada uygulanma zorluğu bulunmamalıdır. Hayvan yemi açısından ve kısa süreli ekim nöbetleri açısından uygun olmalıdır. Yabani otlara karşı rekabet yeteneği yüksek olmalı, zararlı ve hastalıklara karşı dirençli olmalıdır. Üreticiye ekonomik açıdan herhangi bir zarara uğratmamalıdır. Bu özelliklere bakıldığında üretilmesi gereken yeşil gübre çeşitleri:
- Bezelye
- Soya fasulyesi
- Mercimek
- Bakla
- Acı bakla
- Hayvan Börülcesi
- Kırmızı üçgül
- Çayır üçgülü
- Adi fiğ
- Tüylü fiğ
- Macar fiğ
- Yem bezelyesi
- Koca fiğ
- Yonca
Bunlar dışında baklagillerden olmayan:
- Aspir
- Şalgam
- Karabuğday
- Buğday
- Turp
- Haşhaş
- Hardal
- Kolza
- Yulaf
- Çavdar
- Silajlık mısır
- Çim
- Sudan otu
- Arpa
- Darı
YEŞİL GÜBRELEME NASIL YAPILIR?
İklime, toprağa ve yetiştirilme koşullarına uygun bitkiler seçildikten sonra, 3 yöntemde yetiştirilebilir. Bunlar; ana ürün olarak yetiştirme yöntemi, ara ürün olarak yetiştirme yöntemi ve alt bitki olarak yetiştirme yöntemidir.
Ana ürün olarak yetiştirme yöntemi; tarlanın tüm yıl boyunca sadece yeşil gübre bitkisine ayrıldığı yetiştirme yöntemidir. Bu yöntem genellikle; nadas alanlarını azaltmak, topraktaki yorgunluğu minimalize etmek ve toprak verimliliğini arttırmak amacıyla münavebe dahilinde uygulanmaktadır. Bu yöntem için yeşil gübre bitkileri sonbaharda veya erken ilkbaharda ekilir.
Örneğin; fiğ yeşil gübre için sonbaharda ekilen bitkilerden biridir. Her iki ekim zamanında da toprağa karıştırılma işlemi ilkbahar sonu-yaz başı döneminde yapılmaktadır. Ancak bir yıl boyunca herhangi bir ekonomik getirisi olmayan bu yeşil gübreleme nedir ki bu yöntem uygulansın teorileri bir nebze doğrudur ve ülkemizde çok fazla tercih edilmemektedir.
Ara ürün olarak yetiştirme yöntemi; yeşil gübre bitkilerinin, iki ara ürün arasındaki boş dönemde yetiştirilmesi ve toprağa gömülmesi şeklinde uygulanan bir yöntemdir. Bu yöntem genellikle ılıman sahil kesimlerinde uygulanır ve sonbahar aylarında ekilir. Önündeki ana ürünün ekim vaktini geçirmeyecek bir zamanda toprağa gömülür.
Örneğin; çeltik hasadından hemen sonra ekilen fiğ, sonraki çeltik ekiminden önce toprağa karıştırılarak gübreleme yapılabilir. Günümüzde fiğ nedir ve diğer baklagiller kadar fayda sağlayabilir mi tartışmaları bazı kesimlerde yapılmaktadır.
Fiğ bitkisi de diğer baklagillerden biri olup toprağa yüksek oranda azot fikse den bitkilerden biridir. Önemli olan unsur gübreleme yapılacak olan araziye uygun bitki seçimi ve bu bitkilerin yetişme kapasitesinin analizidir.
Alt bitki olarak yetiştirme yöntemi; sonbahar aylarında tahıllar ekilirken, baklagil yem bitkilerinin de bu sırada ekildiği yetiştirme yöntemidir. Bu yöntemde tahıllar üst bitki, baklagiller ise alt bitki olarak tanımlanmaktadır.
Bu yöntemde genellikle üçgül ve tek yıllık yonca tercih edilmektedir. Tahılların hasat vakti geldiğinde, biçerdöver tablası yeterli yüksekliğe kaldırılır ve alt bitkilerin hasar görmemesi sağlanmalıdır.
Hasat bittikten sonra geriye kalan baklagil bitkileri, yeterli olgunluğa eriştiğinde iklim ve toprak nemi dikkate alınarak sonbahar aylarında toprağa karıştırılır. Bu yöntem nadas ve buğday ikilisinin uygulandığı bölgelerde yapılabilir.
YEŞİL GÜBRELEMENİN FAYDALARI NELERDİR?
Hem bitkinin ihtiyacı olan zorunlu bitki besin elementlerinden biri olan azotun toprağa kazandırılmasında, hem de toprak yapılarının iyileştirilmesinde büyük faktörler oynayan yeşil gübreleme; aşırı kimyasal gübre kullanımından sonra oluşacak organik madde miktarını önlemede başroldür. Peki bu yeşil gübre nedir, hangi özelliklere sahiptir ve uygulandıktan sonra üreticiye ne gibi avantajlar katar? Bunlar:
- Toprakta humus birikimini arttırır.
- Toprağın fiziksel ve kimyasal yapısını düzenler.
- Toprağa azot ve humustan kaynaklı organik madde sağlar.
- Topraktaki mikrobiyal aktiviteleri arttırır. Bu sayede topraktaki biyolojik özellikler düzelir.
- Toprakta bulunan organik maddenin ve humusun parçalanmasına hız kazandırır.
- Toprakta çeşitli sebeplerle oluşan kaymak tabakasının oluşumunu engeller.
- Toprağın daha kolay ısınmasını, daha hızlı tava gelmesini ve uzun süre boyunca bu tavda kalmasını sağlar.
- Meyilli ve eğimli olan arazilerde erozyonu engelleyerek, büyük kayıpları önler.
- Toprakta diğer gübrelerin aşırı kullanımından ve aşırı sulamadan kaynaklı oluşabilecek tuzlanmaları minimum seviyeye indirir.
- Alkali değeri yüksek olan toprakların pH değerlerini dengeler.
- Sonrasında ekilecek bitki için erkencilik avantajı ve bu bitkinin veriminde yüksek oranlarda artış sağlar.
- Özellikle zeytinde gübreleme sonucunda verim ve kalite artışı görülür.
- Mineral gübre kullanımını azaltarak girdi maaliyetlerinin azalmasına katkı sağlar. Aynı zamanda azotun nitrat formunun topraktan yıkanıp gitmesini engelleyici bir faktöre sahiptir.
Derin kök yapılarına sahip olan yeşil gübre bitkileri, toprak yapısının içerisinde çok fazla sayıda kanallar meydana getirmektedir. Bu kanallar toprak havalandırmasına yardımcı olmakta, suyun hareketinin kolaylaşmasına yardımcı olmaktadır.
Bu derin köklü toprağa azot veren bitkiler, aynı zamanda toprağın derin kısımlarındaki organik maddeleri, ürün yetiştirilen üst kısımlara da taşımakta toprağın organik maddece zengin olmasına katkı sağlamaktadır.
Bu yeşil gübreleme şeklinde ekonomi dışındaki asıl amaçlardan birisi de ürünün sağlıklı olması ve çevre kirliliğini en aza indirmesidir. Bu gübreleme bitkilerinden olan soya, bakla, acı bakla, fiğ nedir ve nasıl uygulanmalıdır, yöntemleri nelerdir soruları Ziraat Mühendislerine yöneltilmeli ve bu şekilde uygulama yapılmalıdır.
Üreticilerin herhangi bir ekonomik zarara uğramaması için bu yöntem durum büyük önem arz etmektedir. Fiğ ne demek, diğer baklagil çeşitlerine göre bu bitkiyi tercih etmek istiyorum diyecek üreticilerin detaylı bilgi alması da hususidir.
Zira üretim alanlarının bu bitki için uygun olup olmadığını yine Ziraat Mühendislerine danışarak karar verebilir. Günümüzde yeşil gübreleme nedir soruları yeni yeni duyulmaya başlanmıştır. Ancak bu gübreleme yöntemi özellikle nadasa bırakılan tarlalarda bir avantaja çevrilebilir ve yeşil gübre nedir soruları daha az duyulmaya başlanabilir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Berke Çığır
