Bitki koruma ürünleri tarımda meyvecilikte, ormancılık ve bahçecilik gibi birçok yerde kullanılmaktadır.
İstenmeyen bitkiler ve canlıların verdiği zararları kontrol edebilmek amacıyla oluşturulan toksik etkili aktif maddelerin diğer yardımcı maddelerle birlikte karıştırılarak elde edilen karışımın tümüne zirai ilaç (pestisit) adı verilir.
Bu ürünler piyasaya sunulmadan önce çok uzun bir araştırma ve inceleme sürecinden geçmektedirler. Tarım ilaçlar belli aşamalardan geçerek bitki örtüsüne ve çevreye zarar vermemesi konusunda çalışmalar yapılmaktadır.
Bu yüzden son derece zorlayan ve kompleks olan ruhsat prosedürünü aşmak için uğraşılmaktadır. Yetiştirilen ürünlerin hastalıklar, zararlılar ve yabancı otlarla mücadelesi için 1940’lardan beri tarım ilacı türleri uygulanmaktadır.
Zirai ilaçların avantajları saymakla bitmez. En önemlilerinden biri kalite ve verim düşüşünü engellemektir. Ayrıca zirai mücadele ilaçları kontrolsüz ve yoğun kullanıldığı zaman zarara yol açabilir.
Zirai ilaç kullanırken dikkat edilmesi gerekenler konusunda ziraat mühendisleri tarafından hastalık, zararlı ve yabancı otların yoğunluğuna bakılarak karar verilir.
Türkiye’de tarım ilacı türleri kullanımı 2.Dünya Savaşından sonra 1951 yıllarında sanayisi kurulmuştur.
Zirai ilaçlar hakkında genel bilgiler doğrultusunda hedeflenen zararlı veya organizmaya göre sınıflandırılmada en çok bilinen önemli pestisit grupları; fungisit, insektisit ve herbisitlerdir.
Ayrıca bir bitkinin hasta olup olmadığını nasıl anlayacağınız ile ilgili detaylı bilgiler verdiğimiz “Bitkinin Hasta Olduğunu Nasıl Anlarız?” adlı makalemize göz atabilirsiniz.
İLAÇLAMANIN AVANTAJLARI VE DEZAVANTAJLARI
İlaçlamanın avantajları ve dezavantajları çiftçilerimiz ve üreticilerimiz tarafından mutlaka bilinmesi gerekiyor.
Zirai ilaçların avantajları hastalık ve zararlıların birçoğunu kontrol altına alınabilmesidir. Dezavantajları ise ilaçların fazla dozda uygulanması hem bitkide hem de insanlar da zarar yaratabilir.
İLAÇ KULLANIMININ AVANTAJLARI
Tarımda ilaç kullanımının avantajları bitkilerde görülen hastalık ve zararlılara karşı önlem almayı sağlamaktadır.
Zirai ilaçların avantajları insanları ve hayvanları da korumaktır. Zirai ilaç kullanılırken dikkat edilmesi gerekenler uygulandığı sürece son derece etkilidir.
- Tarımsal mücadele yöntemleri içerisinde en çok tercih edilen kimyasal mücadele yöntemidir.
- Kimyasal mücadele hızlı sonuç verip yüksek etkinlik performansı gösterir.
- Kontrollü ve belirli miktarlarda kullanıldığında ekonomiktir.
- Yeterli miktarda ve kaliteli tarımsal üretim kazandırılır. Özellikle taze sebze ve meyve üretiminde kullanımı önemlidir.
- İnsanlara ve çiftlik hayvanlarına zarar verebilecek böceklerden korunmak için uygulanır.
- Bitkilere hastalık ve zararlıların bulaşması engellenir.
İLAÇ KULLANIMININ DEZAVANTAJLARI
Çoğu çiftçimizin bitki koruma ürünlerinin etiketlerine bakmadan bitkilere aşırı dozda ve bilinçsiz uygulaması ilaç kullanımının dezavantajlarını ortaya çıkarmıştır.
Bu durum yüzünden zirai mücadele ilaçları çevre kirliliğini arttırarak insan sağlığı üzerinde olumsuz etki yaratmıştır.
- İlaçlar kanser, sinir sistemi hastalıkları, doğum anormallikleri gibi olumsuzluklara neden olabilir.
- Ana pestisitin yanı sıra parçalanma ürünlerinin daha çok toksik ve kalıcı etkisi vardır.
- Uygulanan ilaçlara ve uygulama şekillerine göre çevrenin kirlenmesine yol açabilir.
- Kolayca buharlaşabilenler atmosferi kirletir.
- Gereğinden fazla kullanılması organizmalarda direnç geliştirir ve ilaç başarısız olur.
- Hedeflenen zararlılar dışında fayda sağlayanlar da öldürüldüğü için yeni salgınların oluşmasına ortam hazırlar.
İLAÇLARIN İNSANA VE ÇEVREYE OLAN ETKİLERİ
Zirai mücadele ilaçları kullanırken zehirlenmeler ve hastalıklardan uzak durmak için zirai ilaç kullanırken dikkat edilmesi gerekenler arasında tarım ilacı etiketini dikkatli şekilde okumak önemlidir. İlaçların insana ve çevreye olan etkileri gerekli tedbirler alınmadığı sürece devam edecektir.
İnsanlar ise kimyasallara farklı şekillerde maruz kalabilirler. Ziraat ilaçları dahil olmak üzere tüm kimyasallar insan vücuduna 3 farklı yolla girebilirler. Bunlar ağız yolu, solunum yolu, deri yoluyla olmaktadır.
Ağız yoluyla alınan zirai ilaç genellikle dikkatsizlik veya temizlememiş ortamda yeme içmeyle ortaya çıkar. Zehirlenme şiddeti etken maddenin özelliğine ve miktarına göre değişiklik gösterir. Solunum yoluyla sıvı ve toz ilaçların kullanımı sırasında havaya karışmasıyla gerçekleşir. En çok buharlaşma yeteneği yüksek fümigant ilaçlarda vardır.
Pestisitlerin en yaygınlaşmış olan girişi deri yoludur. Sıvı ilaçların deriden geçişi hızlıdır. Zehir etkisi emilim miktarına, ilacın deriyle temas süresine, derideki kesik veya yara gibi özel durumlara bağlı olarak değişir. İnsan sağlığına etki şekilleri akut zehirlenme, kronik zehirlenme, alerjik etki, kanserojenik etki olarak görülmektedir.
Pestisitlerin insana ve çevreye olan etkilerinden çevre kısmına gelecek olursak fizikokimyasal özellikleri dikkate alınarak rüzgâr ve yağmurla farklı yerlere sürüklenmektedir.
Su kaynaklarımızı deniz, göl gibi suları kirletmektedirler. Bir kısmı buharlaşarak atmosferde birikir ve diğer kısmı ise toprakta tutulmasıyla kirletilmesine neden olur.
ZİRAİ İLAÇLARIN SINIFLANDIRILMASI
Zirai ilaçların sınıflandırılması; dış görünüme, fiziksel yapı şekillerine, formülasyon şekillerine, etki ettiği zararlılar ve hastalıkların belirlenmesiyle biyolojik süreçlerine ve içerdikleri aktif madde gruplandırılmasına, zehirlilik derecesine bakılarak sınıflandırması yapılır.
Toksik etkileri kimyasal yapılarına göre değişir. Bu etkileri hayvanlar üzerinde yapılan denemeler sonucunda pestisitlerin toksititeleri lethal dose (öldürücü doz) yani LD 50 değeriyle tespit edilir. Değer ne kadar küçük olursa o kadar zehirli olur. En zehirli ilaç, zehirli ilaç ve zehirsiz ilaç böylelikle belirlenir.
Örneğin Tarım ve Orman Bakanlığı’nın ruhsatlı olarak belirlediği zirai ilaç isimleri dışında yasaklanan zehirli tarım ilaçları isimleri de Bitki Koruma Ürünleri Daire Başkanlığı’nda yayınlanmaktadır.
Çiftçilerimiz bazen kolaylık olması bakımından en yakın tarım ilacı satan yer neredeyse oraya gidip rastgele bir ilaç alabiliyorlar. Ancak ziraat mühendislerinin yaptığı toprak analizleri sonucunda önerilen ilaçları yine tarım ilacı satan yerler sayesinde daha güvenilir şekilde temin edebilirler.
FORMÜLASYONLARINA GÖRE İLAÇLAR
Ülkemizde ruhsatlı olan tarım ilaç türleri sınıflandırılmasında formülasyonlarına göre 2022 yılında yapılan araştırmalarda emülsiyon konsantre ilaçlar (EC) ilk sırada yer alarak en çok üretildiği belirlenmiştir.
İkinci sırada ıslanabilir toz ilaçları (WP) bulunmaktadır. Üçüncü sırada yurt dışında sınırlı kullanılmasına izin verilen toz ilaçlar (DUST) vardır.
TOZ İLAÇLAR (DUST)
İnce öğütülmüş toz halinde doğrudan kullanılan ilaçlardır. Aktif madde oranı yaklaşık olarak %1-10 arasındadır. Toz ilaçlarda istenilen özellikler zerre büyüklüğü, akıcılık, litre ağırlığı, nem, yapışma kabiliyeti gibi örnekler verilebilir.
ISLANABİLİR TOZ İLAÇLAR (WP)
Su ile seyreltilip uygulanan toz halindeki ilacın etkili madde oranı %25-80 arasındadır. Islanabilir toz ilaçlarda süspansiyon kabiliyeti, ıslatma ve yayılma kabiliyeti, köpüklenme durumu, basınca ve ısıya dayanıklılık özellikleri vardır.
SUDA ÇÖZÜNEN TOZ İLAÇLAR (SP)
Suda çözünen ilaçlar toz halinde olup aktif maddeleri bulunur. Her oranda suda çözünmez ama içindeki aktif madde en yüksek uygulama dozundayken de kolaylıkla suda çözünebilir. Bu ilacın aranan özelliği tuzun suyla birlikte çözünmesi gibi dipte hiçbir kalıntı kalmadan çözünebilmesidir.
EMÜLSİYON KONSANTRE İLAÇLAR(EC)
Genelde aktif madde oranı %20-50 arasındadır. Emülsiyon konsantre ilaçlar suda çözünmeyip organik çözücüde çözülebilir. Aranan özellikler; emülsiyon olma özelliği, emülsiyon stabilitesi, alev alma derecesi, soğuğa dayanıklılıktır.
AEROSOLLER
Çözücüde çözünmüş aktif madde ve püskürtme özelliği olan gazdan meydana gelir. Süs bitkileri ilaçlanmasında ve zararlıların uzaklaştırılmasında kullanılır.
TOHUM İLAÇLARI (DS)
Toz ilaçlara benzemekle birlikte renk pigmenti sayesinde tohumluk olarak kullanılan sebze, pamuk, ayçiçeği gibi bitkilerin ilaçlanmasında kendini belli eder. Tohum ilaçları aranan özellikleri; yapışma kabiliyeti, incelik derecesi, boyama yeteneğidir.
ZEHİRLİ YEMLER
Bazı böcekleri ya da kemirgenleri tuzağa düşürerek zehirlenmesi hedeflenmektedir. Zehirli yemler farklı şekil ve kompozisyona sahiptirler. Özellikleri ise aktif maddeler, besin maddeleri, uyarıcı ve cezbedici renklere sahiptir.
GAZ İLAÇLAR( FUMİGANTLAR)
Tarım mahsulleri, depolanmış ürünlere zarar verme olasılığı yüksek böcekler, nematodlar ve birçok zararlıya uygulanan gaz halindeki öldürücü ilaçlara fumigant denir.
KIŞLIK VE YAZLIK YAĞLAR
Yazlık yağların etkili maddesi petrolün damıtılması sonucunda elde edilen nötr yağdır. Kışlık yağların ise DNOC veya fenol maddeler bulunur. Granül ilaçlar: Granül çapı genelde 0,5-4,5 mm arasındadır. Granül ilaçlarda bulunan bazı avantajlar; faydalı faunaya etkisi büyük, tozutma özelliği çok az, toprağa gübreyle karıştırarak uygulanabilir.
GRANÜL İLAÇLAR
Granül çapı genelde 0,5-4,5 mm arasındadır. Granül ilaçlarda bulunan bazı avantajlar; faydalı faunaya etkisi büyük, tozutma özelliği çok az, toprağa gübreyle karıştırarak uygulanabilir.
KİMYASALIN ETKİLEDİĞİ CANLI GRUBUNA GÖRE İLAÇLAR
Tarım ilacı türleri hedeflenen canlılar veya kimyasal özellikler dikkate alınarak gruplandırılır. 1995 yılında Öncüer çalışmaları sayesinde farklı türlere uygulanan kimyasalın etkilediği canlı grubuna göre ilaçlar sınıflandırılır.
Türkiye’de tarım ilacı tüketimi 2021 yılında yaklaşık 33.000 tondur. En çok insektisit tarım ilacı kullanımı görülmektedir.
İkinci sırada ise herbisitler olduğu bir makalede yayınlanmıştır. Zararlılarla mücadele konusunda en etkili tarım ilaçları bitkinin çeşidine, uygulama zamanına ve dozuna bakılarak yapılanlardır.
- İnsektisit: Haşereler ve böceklerle mücadele için insektisit uygulanır.
- Fungisit: Mantarlarla mücadele etmek amacıyla fungisit kullanılır.
- Bakterisit: Yalnızca bakterileri öldürebilen bakterisitler uygulanır.
- Herbisit: İstenmeyen yabancı otları öldürmek için herbisit uygulanır.
- Akarisit: Sadece akarlarla mücadele eden ilaç akarisitlerdir.
- Nematisit: Nematotlara karşı önlem almak için kullanılan pestisit nematisitlerdir.
- Rodentisit: Kemirgenlerle mücadele eden pestisitler rodentisit adını alır.
- Avisit: Kuşları öldüren maddeler avisit adını alır.
ÖZEL AMAÇLI İLAÇLAR
İlaçlar ve kimyasalların bıraktığı kalıntılar insan sağlığına ve çevreye olumsuz etki ettiği için doğal mücadele yöntemlerine başvurulmuştur. Bir zararlıyı toplama yöntemi olarak yem tuzakları hazırlamak, feromon tuzakları kurmak, gıda değişimi yapmak, cezbedici ve tuzak sistemleri, hormonlar, kovucular gibi seçeneklerle özel amaçlı ilaçlar kullanılır.
KOVUCULAR
Zararlıların hayvanlara ,insanlara ve bitkilere zarar vermemesini sağlayarak uzaklaştıran maddelerdir. Kovucular fiziksel ve kimyasal olarak ikiye ayrılarak her yöntemde zararlıları uzaklaştırır ve beslenmelerini engeller.
CEZBEDİCİLER
Aynı türde bulunan dişi üyelerin erkek üyelere kendilerine çekerek salgıladıkları cezbedici maddelere feromon adı verilmektedir. 1959 yılında keşfedilen ilk feromon dişi ipekböceğinin eşeysel cezbedicisidir.
ETKİ ŞEKİLLERİNE GÖRE İLAÇLAR
Etki şekillerine göre ilaçlar insan sağlığına zarar verme olasılığı yüksek kimyasallardır. Mesleki hastalıklara ya da kaza ile zehirlenmelere neden olabilir. Bu yüzden ilaç uygulaması yapılmadan önce gerekli önlemler alınmalıdır.
MİDE ZEHİRİ OLAN İLAÇLAR
Bazı pestisitlere maruz kalındığında insanların midesinde yarattığı yan etkiler; midede bulantı, kramp, ağrı ve kusmaya gibi belirtiler görülebilir.
KONTAKT ( DEĞME-TEMAS) TESİRLİ İLAÇLAR
Uygulama yapılan bitkilerin üst kısımlarında kalır. Temas eden canlıları öldürme özelliği vardır. Tehlike miktarı daha azdır.
SOLUNUM ZEHİRLERİ ( FUMİGANTLAR)
Bazı pestisitlere solunum yoluyla maruz kalındığında; akciğerlerde tahriş, öksürme, hırıltılı nefes, burun tıkanıklığı, üst solunum yolu tahrişleri görülmektedir.
ZİRAİ İLAÇ SATIN ALIRKEN DİKKAT EDİLECEK HUSUSLAR
Hastalıklar, zararlılar ve yabancı otlara karşı önlem alırken kullanılacak zirai ilaçların uygulanması konusunda mutlaka bitki koruma ürünleri bayiliklerine ve ziraat mühendislerine danışılmalıdır.
Kontroller sonucunda teknik bilgileri aldıktan sonra zirai ilaç satın alırken dikkat edilecek hususlar; insanlar ve çevre sağlığı için en güvenilir, en az yan etkisi olan ve hedef zararlıya en çok etki edecek olan, son yapılan ilaçlama ile hasat zamanı aralığındaki süreyi en aza düşürebilen, uygulanan koşullara ve zararlının mücadelesine göre formülasyon şekline karar verilerek seçilir.
Sonuç olarak; çiftçilerimiz gerekli analizleri yaptırdıktan sonra ihtiyaç duyulan ilaçların hepsine isterlerse zirai ilaçlar online satış sitelerinden ya da bitki koruma ürünleri bayiliklerine giderek tarım ilacı fiyatları konusunda bilinçli şekilde bilgi sahibi olabilirler.
Örneğin unlu bit için zirai ilaç mücadelesi uygun zaman ve dozda kullanıldığında bitkiyi ele geçirmeden etki eder.
Yazan: Ziraat Mühendisi Zeynep Kartal