Aflatoksin nedir? Aflatoksin, Aspergillus cinsi ve zehirli mikotoksinleri oldukça zehirli olan bir grup kimyasal bileşiktir. Bu toksinler gıda ve yemlerde bulunmaktadır. Bundan dolayı aflatoksinin sağlığa zararları hem insan hem hayvanlar açısından önemli derecede tehlikelidir. İnsanlar ve hayvanlar üzerinde akut veya kronik etkiler gibi önemli sağlık risklerine sahip olabilirler. Aflatoksinler tahıllarda, yağlı tohumlar, baharat ve kuru yemişlerde bulunmaktadır.
AFLATOKSİN NE DEMEK?
Aflatoksin ne demek ? Aspergillus cinsi mantarlar tarafından üretilen kimyasal toksik bileşiklerdir. Bu toksik maddeleri başlıca üreten cinsler Aspergillus flavus ve Aspergillus parasiticus ‘dur. Aflotoksinler kanser yapıcı özellikleri olan poliketid yapısına sahip kimyasal bileşikler bulundurmaktadır. En yaygın türleri aflatoksin B1, B2, G1 ve G2’dir. Aflatoksinler, renk veya koku gibi belirgin ayırt edici özellikleri sahip değiller. Aflatoksin üreten mantarlar, tarlada, hasat sırasında ve depolama sırasında ürünlere bulaşabilirler.
AFLATOKSİN NASIL OLUŞUR?
Aflatoksin nasıl oluşur ? Ürünlerin toprak ile teması veya depolama şartlarında meydana gelen yüksek nem ve sıcaklık patojen için uygun ortam oluşturmaktadır. Aflatoksin nedir ? Aspergillus cinsi mantarların tarlada veya depolama alanlarında uygun ortam koşullarında yüksek nem ve sıcaklık oluşması durumunda toksik bileşikler oluşmaya başlar. Oluşan bu toksik maddeler kurutma veya taşınma sırasında işlemlerde gıda maddelerine bulaşabilir. Aflatoksin oluşumu teşvik eden başlıca en faktörler yüksek nem, sıcaklık ve kötü depolama koşullarıdır.
RİSK ALTINDAKİ TARIM
Toprakta mantar olarak bulunan Aflatoksinler özellikle sıcak ve nemli iklimlerde yetişen bazı ürünlerde görülmektedir. Aflatoksinler;
- Tahıl (pirinç, mısır, buğday, ince ve süpürge darı)
- Yağlı tohumlar (pamuk, soya fasulyesi, yer fıstığı, ayçiçeği),
- Baharat (kırmızı biber, kara biber, kişniş, zerdeçal, zencefil
- Kuru yemiş (fındık ,badem, Antep fıstığı, ceviz, Hindistan cevizi, brezilya cevizi).
Ayrıca bu ürünler veya yemlerle beslenen hayvanların hayvansal ürünlerinde bulunabilir. Gıdalardan aflatoksin herhangi bir işlem ile arındırılamaz. Aflatoksinlerin birkaç çeşidi bulunmaktadır. Aflatoksinlerin içinde en yaygın ve toksik olan Aflatoksin B1’dır. Bunların içinde en fazla toksik etkisi olan Aflatoksin B1’dir. Ülkemizde özellikle Karadeniz bölgesinde fındık bahçelerinde karşılaşılabilir. Fındıkta aflatoksin nasıl anlaşılır ? fındıkta renk değişimine, kötü kokuya ve tat değişimi gibi zarara sebep olmaktadır .
AFLATOKSİN NASIL ANLAŞILIR?
Aspergillus türlerinin oluşturduğu küf gözle görülebilir fakat küfün içerisinde aflatoksin içerdiğini söylemek mümkün değil. Aflaktoksin bakılarak ayırt etmek imkânsızdır. Aflatoksini laboratuvar testleri olan HPLC, ELISA ve Fluoresan testleri yapılarak aflaktoksin varlığı gözlemlenebilir. Son derece kanserojen olan bu toksik maddeler
kanser karaciğer hasarı bağışıklık sistemini zayıflatması ve akut zehirlenmesi gibi birçok sonuca neden olmaktadır. FAO Gıdalarda tolere edilebilir aflatoksin düzeyi 30 ppb olarak belirlenmiştir. Aflatoksin limitleri özellikle B1 5ppb olarak sınır kabul edilmektedir. Bu değerler ülkelere ve bitkilere göre farklılık göstermektedir.
AFLATOKSİN ZARARLARI NELERDİR?
Toksisitesi yüksek olan aflatoksinin sağlığa zararları insan sağlığı ve hayvan sağlığı için büyük hayati öneme sahip hastalıkları ortaya çıkarmaktadır. Aflatoksin kanserojen maddeler içermektedir. Bu kansorejen maddeler insanlarda karaciğer kanserine yol açabilmekte veya büyük hasara neden olabilmektedir. Akut ve kronik toksisiteye neden aflatoksinlerin B1 grubu en çok etkileyici olan gruptur. Ayrıca toksik etki farklı faktörlere bağlı olarak etki düzeyinde farklılık ortaya çıkmaktadır. Bu faktörler tüketim miktarına, beslenmeye, temas sıklığına, İnsan veya hayvanın yaşına ve cinsiyetine bağlıdır.
Aflatoksinin maruz kalma süresi ve durumuna göre ileride görülebilecek zararları ise şu şekildedir;
- Karaciğer hasarı
- Karaciğer kanseri
- Ödem
- Ruhsal bozukluk
- Zihinsel gelişim sorunları
- Akut zehirlenme
- Ölüm
AFLATOKSİN NASIL BULAŞIR?
Aflatoksin belirli koşullar altında tarım ürünlerine ve yemlerle beslenen hayvanların hayvansal ürünlere bulaşır. Aflatoksin bulaşmasının başlıca yolları topraktan, depolama sırasında veya yem yeme yoluyla bulaşabilirler. Aflatoksinler, toprakta bulunan fungus patojenleri yüksek nemli ve sıcak koşullarda yetişen tahıllar, yağlı tohumlular veya baharatlar gibi tarım ürünlerine bulaşır. Hasat sonrası uygun olmayan depolama koşulları aflatoksinlerin oluşumunu teşvik eder. Yüksek nem, yetersiz havalandırma ve aşırı sıcaklık, mantarların gelişmesine ve aflatoksin üretmesine yol açar. Hayvan yemlerinde aflatoksin bulunmasından kaynaklı olarak ve hayvanların aflatoksinli yemlerin yenmesi sonucu hayvansal ürünlere bulaşmaktadırlar. Sıcaklık ve nem koşulları, aflatoksin oluşumunun ve bulaşmasının temel belirleyicisidir.
TARIMSAL ÜRETİMDE AFLATOKSİN İLE MÜCADELE YÖNTEMLER
Tarımsal üretimde aflatoksin ile mücadele için Dünya Sağlık Örgütü (WHO), Şubat 2018’de aflatoksinin entegre bir yaklaşımla kontrol edilebileceğini bildirisini yayınlamış. Aflatoksin nasıl yok edilir ? Aflatoksinle ile entegre mücadelede yani tüm savaşım yöntemleri olan kültürel, biyolojik, fizyolojik ve kimyasal yöntemlerin bir arada kullanılması ile yok edilebilir veya zarar oranı düşürülebilir.
- Entegre mücadele ile yapılacak uygulamalar ve önlemler şu şekilde;
- Kirlenme kaynaklarının ortadan kaldırılması.
- Daha iyi tarım ve depolama tekniklerini teşvik etmek.
- Test ve erken teşhis için yeterli kaynakların sağlanması.
- Sıkı gıda güvenliği standartlarının uygulanması.
- Tüketicileri ve küçük çiftçilerini bilgilendirmek ve eğitmek.
- Daha iyi hayvan besleme ve yönetimini teşvik etmek.
- Aflatoksin kontaminasyonunun önlenmesi konusunda kamuoyunda farkındalık yaratmak.
- Aflatoksin oluşumunu engellemek için kimyasal maddeler kullanmak
- HPLC, ELISA testleri yapılarak düzenli kontrol sağlanmalı.
- Aflatoksini engellemek veya azaltmak için biyolojik kontrol ajanları kullanmak.
Sonuç olarak, Aflatoksin nedir; Aspergillus cinsi mantarların ürettiği toksik ve kanserojen özellikler taşıyan bir mikotoksindir. Aflatoksinin sağlığa zararları hem insan hem de hayvan sağlığı açısından ciddi tehlikeler arz eden bu madde, özellikle yüksek nem ve sıcaklık koşullarında gelişen tarım ürünlerinde bulunur. Aflatoksinle etkili bir şekilde mücadele hem sağlığın korunması hem de gıda güvenliğinin sağlanması için kritik öneme sahiptir.
Yüksek Ziraat Mühendisi Cafer AŞAR