Ülkemiz, dünya üzerinde uygun iklimi ile badem yetiştiriciliği açısından büyük öneme sahiptir. Kültüre alınmış badem ağacı hastalıkları göz önüne alınarak çoğu çeşit ülkemizde ticari olarak yetiştirilmekte ve üretilmektedir.
Bu meyve türlerinin en başında gelen badem, Anadolu’nun eskiden beri yetiştirilen meyve türlerinden birisidir.
Badem yetiştiriciliği ana vatanı Çin ve Orta Asya’dır. Badem ağacı, gülgiller familyasının Prunoideae alt dalıdır ve meyvesi yenen bir türdür.
BADEM AĞACI BAKIMI NASIL OLMALIDIR?
Badem ağacı bakımı diğer meyve ağaçları kadar kolay değildir. Öncelikle badem ağacı dikilecekse humus bakımından zengin olan toprak tercih edilmelidir. Diğer önemli olan kısım ise budama işlemidir. Budama yapacak kişi meyveyi iyi tanımalıdır. Gelişme biçimini, meyve gözlerini ve kesimden sonra vereceği cevabı iyi bilmesi gerekir.
Badem genellikle dik gelişen ve fazla kesime ters tepki veren bir türdür. Budama sürgünün tamamının çıkarıldığı şekilde yapılmalıdır. Meyve ağaçlarında budama ile fazla çiçek tomurcuğu uzaklaştırılır bunun sebebi de meyve kalitesini artırmaktır. Mayıs, Eylül başı ve kış ayları içerisinde budama yapılabilir.
Badem yetiştiriciliğinde sulama önemli bir husustur. Yıllık ortalama yağış miktarı az ise iki günde veya dört günde bir sulama yapılmalıdır.
En önemli ihtiyacı azottur. Yılda bir defa ağaç başı 1 kg olacak şekilde azotlu gübre uygulanmalıdır.
BADEM AĞACI HASTALIK BELİRTİLERİ NELERDİR
Badem hastalık belirtileri genel olarak yaprak ve genç sürgünleri hastalandırır.
Meyve ve çiçekler de bozulma olabilir. Kanserli dalların uç kısımları solgunlaşıp, ölebilir. Yıllık sürgünlerde dal ve gövdede kahverengi kanser yaraları oluşabilir.
BADEM HASTALIK VE ZARARLILARI NELERDİR?
Badem Anadolu’nun en eski meyve türlerinden birisidir. Ancak badem ağacı hastalıkları ve badem ağacı zararlıları karşı gerekli önem verilmemekte ve yetiştiriciliği düşmektedir. 2020 TÜİK verilerine göre ülkemizde Adıyaman ili 78 bin da alan ile ilk sırada yer almaktadır.
Adıyaman’ı 54 bin da ile Manisa ve 48 bin da ile Şanlıurfa takip etmektedir. Peki Türkiye’de 524 bin dekar alanda badem yetiştiriciliği yapılıyorsa bu meyvenin hastalık ve zararlıları nelerdir? İlk olarak badem ağacı hastalıkları inceleyelim;
Badem kök hastalıkları;
KÖK KANSERİ HASTALIĞI (Agrobacterium tumefaciens)
Hastalık bitkiye kökler de oluşan açık yaralardan girerek ur, diğer bir tabir ile tümör oluşturur. Patojen toprakta canlılığını uzun bir süre devam ettirebilir ve yayılabilmektedir.
Hastalıktan çok fazla etkilenen fidanların gelişmeleri durur, genç ağaçlar da kurutmalar gerçekleşir, yaşlı ağaçlar da ise kalitesiz, tadında önemli düşüş olan meyve oluştururlar.
KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ (Armillaria mellea)
Badem hastalıkları olan bir diğeri ise kök çürüklüğüdür. Hastalığa yakalanan ağaçlar da sürgün oluşumu azalır ve köklerinde çürüklük yaparak ağaçları direkt öldürür.
Bu belirtiler ile eğer şiddetli şekilde ağaç hastalığa yakalandıysa ağacın ömrü 1 veya 2 yıldır.
KLOK (YAPRAK KIVRIKLIĞI) (Taphrina deformans)
Badem yaprak hastalıkları olan klok yaprak ve genç sürgünleri hastalandırarak genç yaprakların rengini sarı ya da beyazımsı hâle büründürür. Dalın kalınlaşması ile hasta kısımlarda sarı veya koyu renkte kabarıklar şeklinde olur.
YAPRAK DELEN (Coryneum beijerinckii)
1 mm çapında lekeler yaprak üzerinde görülmeye başlar, bu lekeler kırmızımsı olup yuvarlaktır. Bu belirtiler görülmeye başladıktan bir hafta içerisinde yapraklar dökülmeye başlar. Bu hastalığın patojeni tomurcuklarda da zarar oluşturabilir.
ET LEKE HASTALIĞI (Polystigma ochraceum)
Bu hastalığın patojeni yapraklarda et renginde lekeler meydana getirir. Başlangıçta sarı olan sonrasında kırmızı renge dönen 3 cm büyüklüğünde lekeler oluşur.
KÜLLEME (Sphaerotheca pannosa)
Bu hastalık etmeni yaprakların üst yüzeyinde sarı lekeler şeklinde belirtilerini gösterir. İlerlemesi ile un tabakası haline dönüşür ve yapraklar kıvrılıp dökülmeye başlar. Mantarın etkilediği sürgün uçları bükülür. Külleme hastalığının zararı verim kayıplarına ve büyümeyi yavaşlatır.
Badem ağacı zararlı böcekler;
YAZICI BÖCEKLER
Badem ağacı zararlıları başında yazıcı böcekler gelir. Bu böcekler ağaçların odun kısmında galeri açarak oraya yumurtalarını bırakır. Yumurtadan çıktıktan sonra 15-20 cm ikincil galerileri oluşturmaktadır.
Zayıf ağaçlara daha fazla zarar vermektedir. Ağacın verimi düşer ve yazıcı böceklerin istila ettiği ağaçlar mücadele edilmezse 2-3 yıl içersinde kururlar.
BADEM İÇ KURDU (Eurytoma amygdali)
Badem iç kurdu dış görünüşü ile kanatlı bir karıncayı anımsatır. Bu zararlı yumurtasını meyvenin içine koyarken meyve üzerinde yara izleri meydana getirmektedir. Larvalar yaptığında diğer zarar görmemiş bademlere göre çabuk kuruyup rengini değiştirirler. Beslenmeyi ilerlettiğin de iç kısmı tamamen bitirir.
Tekrar çıkış yaparken de meyvenin kabuk kısmında 2 mm delik açar ve öyle çıkarlar.
ADİ KAPNOD
Bu zararlı badem fidanı hastalıkları diyebileceğimiz zarara yol açar. Meyve ağaçlarının yeşil olan kısımlarından beslenerek tahrip eder. Bakımı yetersiz olan ağaçlar da daha fazla zarar verir.
DOĞU MEYVE GÜVESİ (Cydia molesta)
Kışı larva halinde geçirdikten sonra ilkbaharda erginler çıkmaya başlar. Çıkan kelebekler ağaçların daha çok yaprak altlarına yumurtalarını bırakır. İlk döl larvaları ağacın sürgünlerine saldırarak 2-3 sürgüne zarar verir. İkinci ve üçüncü döl larvaları ağacın meyveleri ile beslenmektedir.
BADEM DAL KANSERİ (Pseudomonas amygdali)
Bu bakteri kış dönemini kanser yaralarında geçirmektedir. Hastalık sürgünlerde, dal ve gövdede oluşan kahverengi yaralar şeklinde kendini gösterir. Yaprak izlerin de zaman içerisin de kabuk kısmında uzunlamasına odun kısmına doğru şişlikler oluşturur.
BAKTERİYEL KANSER VE ZAMKLANMA (Pseudomonas syringae)
Bakteriler kanserlerin olduğu yerde kenarlar da olan kabuk dokusunda kışı geçirirler. Yağmurla birlikte bu bakteri çiçek ve yapraklara yayılır. İleriki dönemler de lekeler oluşur ve bu lekeler zaman içerisin de kurur ve dökülür. Badem meyvesinde zamklanma ile meyveler de küçülme ve çökük kahverengi lekeler oluşabilir.
BADEM AĞACI NEDEN SAKIZLANIR?
Badem ağacında ballanma yani sakızlanma Agrobacterium tumefaciens adlı bakteri yapar. Kök boğazında tümörler oluşturur. yaprakları sararır, iletim demetinde aksaklıklar olur.
BADEM HASTALIKLARI İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR ?
Badem yetiştiriciliği birçok hastalık ile savaşır, yapraklar da sararma ile birlikte yaprak dökümleri gerçekleşebilir bu durum da verim de ve kalitede kayıplar oluşacaktır. Hastalıklar ile mücadele etmek badem hastalık önleme için kültürel ve kimyasal mücadele uygulanmalıdır.
KÜLTÜREL MÜCADELE
- Kansere rastlamış ağır hasarlı ağaçlar sökülmeli ve yakılmalıdır.
- Fidan üretiminde sağlıklı, hastalığa yakalanmamış gözler kullanılmalıdır.
- Budamada kullanılan aletler her ağaç değişiminde %15’lik çamaşır suyunda dezenfekte edilmelidir.
- Aşı kalemlerinin temiz olması gerekir.
- Sulama ve gübrelemeye çok dikkat edilmelidir dozunda ve zamanında uygulanmalıdır.
KİMYASAL MÜCADELE
- Badem ağacı mantar hastalıkları ya da badem hastalık önleme için hastalık durumuna göre kimyasal ilaçlar uygulanmalıdır.
Badem yetiştiriciliği hem hastalık hem de zararlı yönünden bir çok etmeni vardır. Kültürel ve kimyasal mücadeleler ile bu hastalık ve zararlılardan ağacı ve meyvesini korumalıyız.
BADEM AĞACINA HANGİ İLAÇ KULLANILIR?
Badem ağacı ilaçları olan organik fungisitler et leke hastalığı olan yaprak üzerinde 3 cm olacak şekilde lekeler oluşturan hastalık etmenini yok etmek için kullanılır.
Yaprak delen nemli bölgelerde kendini gösterir ve bu hastalık patojeni için birkaç bakırlı uygulama yapılmalıdır.
Badem ağacı böcek ilaçlama için zararlıların öncelikle tespit edilmesi gerekir. Belirli sayıda oluşan zararlılar için farklı dönemlerde farklı miktarlarda insektisitler uygulanmalıdır.
Sonuç olarak badem yetiştiriciliği, hastalık ve zararlılar tarafından verimde kalitede ya da ağacın yaşamının devamı adına sürekli kontrol edilmeli ve sürdürülebilirliği için badem hastalıklarına doğal çözüm aranmalıdır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Beyza Söğüt