Önce Karadeniz Bölgesi’nde görüldü.

Birçoğumuz önemsemedik.

Diğerleri gibi bir ya da iki ilaçlamada kökünü kazırız diye düşündük.

Biz düşünürken o çoğalmaya devam etti, popülasyonu arttıkça arttı.

Bir günde 30 km yol kat etti.

Fındıkla başlayan istila mısır, fasulye domates derken bütün tarlaları sardı.

Ve 17 farklı ilde görüldü.

Sonrasında öğrendik ki 300 farklı tarımsal ürüne zarar verebiliyordu.

Kendi küçük ama yarattığı tahribat rakamlarla anlatılamayacak kadar büyük olan zararlının adı: KAHVERENGİ KOKARCA

Başta Karadeniz bölgesi olmak üzere Türkiye’nin birçok kentinde görülen kahverengi kokarca evlerimize kadar girdi.

Trabzon’dan tutunda Artvin’e Sinop’a Ordu’ya hatta İstanbul’a kadar uzanan geniş hatta görmek mümkün bu zararlıyı. Şu ana kadar 17 ilde görüldüğünü biliyoruz.

Öyle ki megakent İstanbul’da sıcak havada akşam pencereleri açtığınızda evinize misafir olabiliyor kahverengi kokarca.

Peki dünyadaki istilacı böcekler arasında ilk 5’e giren bu kahverengi kokarca nedir ve nereden çıktı?

Nasıl mücadele etmek gerekiyor, yarattığı tahribatın boyutu ne kadar?

Kahverengi kokarca ürün rekoltelerini yüzde 20 ila 80 oranında düşürüyor ve yarattığı ekonomik tahribatın boyutu milyarlarca lirayı bulabiliyor.

Bugün dosyamızı bu zararlıya ayırdık.

NEREDEN GELDİ BU KAHVERENGİ KOKARCA?

Kahverengi kokarca (Pseudopentatomidae ailesine ait Pseudopentatomidae), böcekler sınıfında yer alan ve genellikle Pentatomidae ailesine dahil bir türdür. Bu böcekler, tropikal ve subtropikal bölgelerde yaygın olarak bulunur ve çoğunlukla bitkilerle beslenir. Kahverengi kokarca, ismini kokusundan alır; tehdit altında veya rahatsız edildiğinde, kimyasal maddeler salgılayarak kendini savunur ve bu kimyasallar belirgin bir kokunun yayılmasına neden olur.

Kahverengi kokarca bitkilerin özsularını emer, bu emme sonucu büyüme engellenmiş olur, meyve ve sebzelerde kalite düşüklüğüne yol açar, bitki hastalıklarının yayılmasına da sebep olmaktadır.

Avrupa’da ilk olarak 2004 yılında rapor edilen kahverengi kokarca, Ülkemizde ilk olarak 2017 yılında İstanbul’da daha sonra da Gürcistan üzerinden Artvin’e giriş yaptığı belirlenmiştir.

300 FARKLI ÜRÜNE ZARAR VEREBİLİYOR

Türkiye’nin fındık ambarı Karadeniz Bölgesi’nde bitkilere dadanan kahverengi kokarca başta fındık olmak üzere birçok bitki türü için tehdit oluşturuyor.

7 yıl önce Gürcistan’dan Karadeniz bölgesine gelen ve Türkiye’de yayılımını hızlandıran böcek, günde 30 kilometre yol katediyor.

Dadandığı fındık bahçelerinde yapraklarını yiyip, suyunu emdiği bitkilerin kökünü kurutan kahverengi kokarca tarımda yıllık 5 milyar liraya varan zarara sebep oluyor.

Havaların soğuması ile kışlığa geçen böcek, kırsal ile kentteki evlere de dadanarak hayatı olumsuz etkiliyor.

Popülasyonunda ciddi artış gözlemlenen istilacı böcek türü yayılımını devam ettirirse gelecek yıl fındığa yüzde 80 oranında zarar vermesi öngörülüyor.

Anavatanı uzakdoğu olan (Çin, Japonya, Kore ve Tayvan) bu zararlının ülkemize ne zaman giriş yaptığını ve neler yol açtığını yukarıda kısaca anlatmaya çalıştım. Konuyu bir de uzmanlardan dinlemek gerek. Özellikle kokarcanın görüldüğü illerde nasıl sonuçlar ortaya çıkıyor gelin bir de ona bakalım:

MISIR TARLALARINDA KOKARCA İSTİLASI

Kahverengi kokarca böceği, fındık tarlalarından sonra mısır tarlalarını da istila ediyor. Yapılan tüm müdahalelere rağmen mısırlara zarar vermeye devam eden kahverengi kokarca, üreticiye büyük kayıplara neden oluyor. Samsun’un Terme ilçesinde mısır tarlalarında yoğunlukla görünen kahverengi kokarca böceği, mahsulleri çürüterek, kullanılamaz hale getiriyor.

ÇELTİK ÜRETİCİSİ DE ENDİŞELİ!

Samsun’un Çarşamba ilçesinde başlayan çeltik hasadı, üreticilerin kahverengi kokarca endişesiyle devam ediyor. Çiftçiler, bu yıl hava şartları ve susuzluk nedeniyle hasadın verimli geçmediğini belirtirken, gelecek yıl için de kokarca korkusu yaşıyor.

Çarşamba Ziraat Odası Başkanı Muammer Aydemir, kahverengi kokarca zararlısının Karadeniz Bölgesi’nde yaygınlaştığını ve bu zararlının çeltiğe henüz zarar vermediğini, ancak önümüzdeki yıl risk oluşturabileceğini söyledi. Bu zararlıya karşı Valilik ve Tarım Bakanlığı ile birlikte kapsamlı bir mücadele yürüttüklerini açıklayan Aydemir, çiftçilere ilaç dağıtımı yapılacağını ve en önemli ilaçlamanın nisan ayında gerçekleştirileceğini duyurdu. Ayrıca, önümüzdeki hafta zararlılarla mücadele kapsamında üreticilere yönelik geniş katılımlı bir toplantı yapılacağını ekledi.

BİZİ BİR FELAKET BEKLİYOR OLABİLİR

Ulusal Fındık Konseyi (UFK) Yönetim Kurulu Üyesi Sebahattin Arslantürk, kahverengi kokarcanın 7 yıl önce Gürcistan’dan ülkeye girdiğini ve bu böceğin dünyada tarıma en çok zarar veren böcek türü olduğunun altını çizdi.

Acil önlemler alınması gerektiğini belirten Arslantürk, “Çünkü bu yıl aşırı derecede görülmeye başlandı. Kışlığa çekiliyor, evlere kadar giriyor. Bununla ilgili mekanik mücadele yapılabilir ki; o da ‘Gördüğün yerde yok et’ sloganı ile bundan 6-7 yıl önce broşürler hazırlayıp, okullara, camilere astığımız uygulama. O zaman popülasyon bu kadar çok değildi. Şimdi mekanik mücadele de tam olarak sonuç vermiyor.” dedi.

Böceğin matematiksel olarak yapılan hesaplarda önü alınamaz derecede çoğaldığını belirten Arslantürk, “Bir çift kahverengi kokarca böceği ile çocukları sezonda 14 bin tane yumurta bırakıyor. Bu, çok korkunç bir zarar boyutunu ortaya koyuyor. Eğer kış yumuşak geçerse, hayvan beslenemediği için kendi kendine yok oluyor. Önümüzdeki yıl eğer bu boyutta devam ederse, yüzde 80’lere kadar fındığa zarar verme ihtimali var diye konuştu.

KIŞ AYLARINDA KOKARCANIN BULUNDUĞU ALANLAR İLAÇLANMALI

AK Parti Trabzon Milletvekili Vehbi Koç, “Ankara’da bakanlığımızda yaptığımız toplantıda hayvanın kış aylarında barındığı alanların ilaçlanması meselesi ağırlıklı olarak gündeme geldi. Daha dikkatli bir şekilde, daha gayretli bir şekilde bu mücadeleyi de yapacağız. ” dedi.

Milletvekili Koç, en büyük sıkıntımız maalesef iklim değiminden kaynaklanan, fındığa ve diğer tarım ürünlerine zarar veren kokarca meselesi onula ilgili uzun zamandır bir mücadele planlanmış ve devam ediyor. Buna rağmen yine böceğin zarar vermesi de devam ediyor. En son Ankara’da bakanlığımızda yaptığımız toplantıda hayvanın kış aylarında barındığı alanların ilaçlanması meselesi ağırlıklı olarak gündeme geldi.

KAHVERENGİ KOKARCA SORUNU ÇÖZÜLMEZSE BÜYÜK KAYIPLAR OLACAK

CHP Trabzon Milletvekili Sibel Suiçmez “Önlem alınmazsa önümüzdeki yıl daha büyük kayıplar olacak ve bunun sorumlusu da yetkililer olacak. Tarımsal üretim durmadan bu sorun çözülmeli.” dedi. Suiçmez, bu zararlının tarım alanlarını ve evleri istila ettiğini, uyarılarına rağmen yetkililerin harekete geçmediğini söyledi.

Bu zararlıya karşı gereken önlemlerin alınmasını isteyen Suiçmez, şöyle konuştu:

“Kahverengi kokarcası üreticileri büyük zararlara uğratıyor. Bu ihmalkarlık gelecekte daha büyük kayıplara neden olacak. Önlem alınmadığı takdirde böcek popülasyonu artacak ve üretimin durma tehlikesi söz konusu olabilecek. Kahverengi kokarcasına karış en etkili mücadele ve çözüm olan kışlak mücadelesi etkin bir şekilde yapılmalı. Geciken her gün tarımsal üretim riskini arttırmaktadır. Önlem alınmazsa önümüzdeki yıl daha büyük kayıplar olacak ve bunun sorumlusu da yetkililer olacak. Tarımsal üretim durmadan bu sorun çözülmeli. Bu sorunu ne zaman çözeceksiniz? Halkımız bu sorunun cevabını beklemektedir.”

BAKANLIK KTÜ VE ORDU ÜNİVERSİTESİ İLE ORTAK ÇALIŞMALI ÖNERİSİ

Zafer Partisi Genel Başkanı Ümit Özdağ, Trabzon, Ordu, Giresun illerinde kahverengi kokarca sorununun fındık üreticisine verdiği zarara yönelik açıklamalar yaparak Tarım Bakanlığının KTÜ ve Ordu Üniversitesi ile ilgili görüş alışverişinde bulunması gerektiğini söyledi. Özdağ tarafından yapılan açıklamada, “ Ordu, Giresun ve Trabzon’da fındık üreticisi gelecek yılın hasadını ipotek ederek borçlanmış durumda. Kokarca denilen bir böcek türünün bu yılki tüm fındık ağaçlarına verdiği zarar, üreticinin zararını daha da artırmış dedi.

KAHVERENGİ KOKARCAYI HEMEN BİTİRMEK İÇİN ELİMİZDE SİHİRLİ DEĞNEK YOK

Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi (OMÜ) Ziraat Fakültesi’nden Doç. Dr. İslam Saruhan, dünyadaki istilacı böcekler arasında kahverengi kokarcanın ilk 5’e girdiğini ve son derece zararlı olduğunu belirtti. Kahverengi kokarcanın bu sezon özellikle fındık üretimine ciddi zararlar verdiğini belirten Doç. Dr. Saruhan, vatandaşların ‘Kokarca için hiçbir şey yapılmıyor, biz ne yapacağız’ tepkilerine de “Bu böceği hemen bitirmek için elimizde sihirli bir değnek yok. Ancak gereken tüm çalışmalar yapılıyor” dedi.

OMÜ Ziraat Fakültesi Bitki Koruma Bölümü Öğretim Üyesi Doç. Dr. İslam Saruhan, son yıllarda artan böcekle mücadelede herkese görev düştüğünü belirtti. Doç. Dr. Saruhan, “Bakanlıktan onaylı 4 ayrı ilaç var. Ama bunun dışında en önemli mücadelelerden biri olan samuray arısı da ülkemizde yetiştirilmeye başlandı. Her yıl sayısı artarak salımları yapılıyor. Elbette bununda bir süreci var. Samuray arısı bu böceğin yumurtalarını yok edecek” dedi.

SAMURAY ARILARI KOKARCA İLE NASIL MÜCADELE EDİYOR?

Türkiye ve Avrupa’ya Asya’dan yayılan kahverengi kokarca ile biyolojik mücadele için Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü laboratuvarında Çin menşeli 150 bin samuray arısı üretilmişti.

Kahverengi kokarcanın yumurta larvalarına kendi yumurtasını bırakan samuray arıları, böylece zararlının çoğalmasını engelliyor.

Enstitüde görevli entomolog (böcek bilimci) Mustafa Kılıç, üretimini yaptıkları 20 bin parasitoidin (ev sahibiyle yakın ilişki içinde yaşayan ve sonunda konağın ölümüyle sonuçlanan bir organizma) Artvin ve Rize’de doğaya salındığını anlattı.

Kılıç; “Parasitoid dediğimiz, halk arasında samuray arısı olarak bilinmektedir. Burada böcek kendi yumurtasını zararlının yumurtasının içine koyuyor. Doğada zararlı böcek yerine faydalı böcek çıkışları yapıyor yumurtadan. Çünkü biz bütün arazileri kontrol etsek de ağaçların üst kısmında zararlı böcek yine yumurtasını bırakabiliyor.” İfadelerini kullandı.

KOKARCA İLE MÜCADELEDE BİRLİK ŞART

Toprak Mahsulleri Ofisi (TMO) Genel Müdürü Ahmet Güldal, Ordu’da yaptığı açıklamada, kahverengi kokarcaya karşı topyekûn mücadelenin önemini vurguladı.

Ahmet Güldal, “Son 2 yıldır Tarım ve Orman Bakanlığımız, il ve ilçe tarım müdürlüklerimiz yüksek bir hassasiyet ile bu problemin yaşanabileceğini, hep birlikte tedbir alınması gerektiğini toplantılar yaparak, açıklamalar yaparak ve çeşitli yollarla duyurmaya çalıştı. Ama geldiğimiz noktada fındık üretilen bölgelerin bir kısmında ve genellikle 300-400 rakımın altındaki yerlerde kokarca popülasyonunun yüksek olduğunu ve zarar verdiğini görüyoruz. Bu anlamda bu hassasiyetin gelecek sene çok daha yüksek tutulması gerektiğini düşünüyoruz. 2025 yılında böyle bir problemin yaşanmaması için topyekûn biyolojik, kimyasal, kültürel hangi mücadele yöntemi varsa ve sadece devlet, sivil toplum kuruluşları değil, üretici ile beraber bakanlık gerekli kaynakları ayırıp anlayış aynı olursa bu problemi siler atarız. Üreticilerimizin önce piyasa şartlarını zorlayarak, önce TMO’nun fiyatlarını esas alarak değerlendirme yapmasını istiyoruz, onun altındaki fiyatlara ürün satmasını istemiyoruz” şeklinde konuştu.

BAKANLIK KOORDİNESİNDE EYLEM PLANI BAŞLATILDI

Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, CHP Ordu Milletvekili Seyit Torun’un, kahverengi kokarca ile mücadelede yapılanlarla ilgili yazılı soru önergesine verdiği yanıtta böceğin Karadeniz dışında Marmara Bölgesi’ndeki bazı illerde de tespit edildiğini söyledi.

Bakan Yumaklı, bu böcekle mücadele çerçevesinde biyolojik, biyoteknik, kimyasal yöntemlerin uygulandığına dikkati çekerek şunları ekledi:

“Bakanlığımız koordinesinde ‘Kahverengi Kokarca Eylem Planı’ başlatılmıştır. İlgili üniversiteler, araştırma kuruluşları üretici örgütleri ve diğer tüm paydaşlarla mücadele çalışmaları yürütülmektedir. Eylem Planı kapsamında 35 ilde mücadele çalışmaları için teknik ekipler oluşturulmuştur. Üretim sezonu boyunca eğitim, yayım, sürvey çalışmaları planlanarak 196 ilçede 1272 teknik personelle 508 lokasyonda yoğun şekilde çalışmalar yürütülmektedir.”

AYDIN, İSTANBUL, ORDU VE GİRESUN’DA KOKARCA İSTİLASI YAŞANIYOR

Dikkat ettiyseniz tek bir ürüne değil hemen hemen her ürüne zarar veriyor kokarca ve etki alanı da sürekli genişliyor. Sadece Karadeniz Bölgesi’nde tarım arazilerinde var olduğunu düşünüyorsanız yanılırsınız çünkü hasadın bitmesi ve havaların serinlemesiyle birlikte kahverengi kokarca artık evlerde de görülmeye başlandı.

Gürcistan üzerinden Türkiye’ye giriş yapan ve yılda 300 kat hızla çoğalan bu istilacı tür, Artvin, Giresun, Gümüşhane, Ordu, Rize, Samsun, Tokat ve Trabzon illerimizde çiftçilikle uğraşan vatandaşlar için ciddi bir soruna yol açmıştı.

Karadeniz Bölgesi’nden Aydın’a kadar ulaşan bu istila hakkında Aydınlılara peş peşe uyarılar yapılıyor.

Aydın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, yaptığı paylaşımla üreticilere bu türe karşı dikkatli olmaları konusunda önemli bir uyarıda bulundu.

Aydın İl Tarım ve Orman Müdürlüğü, kahverengi kokarca böceğine karşı vatandaşları uyarmak amacıyla sosyal medya üzerinden önemli bir paylaşım yaptı.

“Kahverengi kokarcaya dikkat” başlığıyla yapılan bu paylaşımda, şu sözlere yer verdi:

“Ülkemizdeki istilacı türlerden biri olan kahverengi kokarca, fındık, elma, armut, şeftali, Trabzon hurması, turunçgil, mısır, biber, fasulye, domates gibi birçok bitkide beslenmekte ve ciddi zararlara neden olmaktadır.”

İSTANBUL’DA KAHVERENGİ KOKARCA KABUSU

İstanbul’da özellikle Çekmeköy ve Sarıyer’de ormanlık alanın yakınındaki binaları, kahverengi kokarca böceği sardı. Böceğin yaydığı koku rahatsızlık yarattı. Uzmanlar, kokunun alerji yapma etkisinin olabileceğini söyledi.

Sarıyer’de camları açmaya çekindiklerini söyleyen vatandaşlar, “Biz de aynı böcekten şikayetçiyiz, yaklaşık iki senedir ne zaman camları açsak doluşuyorlar. Çok fazla var, öldürdüğümüz veya dokunduğumuz zaman çok pis kokuyor. Çünkü çok fazla sayıda var ve camları açtığımızda bizi çok rahatsız ediyor. Arı gibi ses çıkarıyor ama bayağı pis kokuyor” şeklinde konuştu.

ORDU’DA EVDE, BAHÇEDE HER YERDE KOKARCA VAR

Ordu’nun Yukarıardıç köyünde kokarca böceği istilası yaşanıyor. Köy sakinleri, böceklerin evleri ve bahçeleri istila ettiğini belirterek devletin yeterli önlem almadığını söylüyor.

Yukarıardıç köyü, son dönemde ciddi bir kokarca böceği istilasıyla karşı karşıya. Köy sakinleri, evlerinin içi ve bahçelerinin bu zararlı böcekler tarafından istila edildiğini belirtiyor. Her gün artan sayıda görülen kokarca böceklerinin evlere kadar girmesi, bölge halkını büyük bir endişeye sevk etti.

Köylüler, tarıma ve günlük yaşama zarar veren bu istilaya karşı devletin yeterince hızlı önlem almadığını dile getiriyor. “Resmen kokarca istilasındayız. Bahçelerimiz ve evlerimiz bu zararlılarla dolu, fakat hâlâ ciddi bir önlem alınmadı,” diye belirten köy sakinleri, duruma acilen müdahale edilmesi gerektiğini vurguladı.

GİRESUN’DA “CEZBET-ÖLDÜR” YÖNTEMİ UYGULANACAK

2024 sonbaharında ‘Kışlama Öncesi Mücadele Yönergesi’ doğrultusunda önemli bir adım atıldı. 2025 yılı için hazırlanan Kahverengi Kokarca Acil Eylem Planı çerçevesinde, feromon ve feromon tuzak kullanılarak ‘Cezbet-Öldür Yöntemi’ ile mücadele gerçekleştirilecek.

Bu kapsamda, Samsun Karadeniz Tarımsal Araştırma Enstitüsü Müdürlüğü tarafından İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’ne toplam 850 adet Halyomorpha halys toplanma feromonu (VİT HALYS) gönderildi. Feromonlar, cezbet-öldür yönteminin uygulanacağı bölgelerde, İl ve İlçe Tarım ve Orman Müdürlükleri teknik elemanları tarafından belirlenen noktalara yerleştirilecek.

Feromonlar, kokarca popülasyonunun kışlama öncesi dönemde toplandığı bölgelerde düzenli olarak kontrol ve takip edilecek. Bu yöntem, hem kokarca nüfusunu minimize etmeyi hem de tarım ürünlerinin korunmasını hedefleniyor.

SON SÖZ

Bana sorarsanız tarımın başına gelen en büyük bela derim kahverengi kokarca için. Sessiz ama derinden ilerliyor. Yukarıda da okuduğunuz üzere çok çabuk yayılıyor ve A’dan Z’ye çok sayıda tarım ürününe zarar veriyor. Onun için dikkatli olmak gerekiyor ve sanırım gördüğümüz yerde imha etmek sürece bir nebze de olsa katkı sağlayacaktır.

Hazırlayan: Gazeteci Taner Öztürk