Fındık hem dünyada hem de Türkiye’de önemli stratejik bir meyvedir. Ülkemiz fındık üretiminde dünyada en önemli paya sahiptir. Böylesine önemli bir ürünü ekonomik değerinin ve kalitesinin düşmemesi için fındık hastalıkları ile mücadele yöntemleri ve fındık zararlıları ile mücadele yöntemleri etkili bir şekilde kültürel, biyolojik ve kimyasal mücadele yöntemleri uygulanmalıdır.
FINDIK BAHÇELERİNDE HASTALIK VE ZARARLI KONTROLÜ NASIL OLMALI?
Hastalık ve zararlı kontrolü kaliteli ve verimli bir üretim için önemlidir. Bu yüzden mücadele yöntemleri tekniğine uygun ve bilinçli bir şekilde uygulanmalıdır. Bu uygulamalarda kültürel, biyolojik ve kimyasal mücadele yöntemleri entegre bir şekilde yürütülmelidir.
Kültürel mücadele yöntemlerinde bahçe temizliği, toprak işleme ve havalandırma, budama, toprak drenajı ve yabancı ot temizlikleri kontrollün ilk basamağıdır. Kimyasal mücadelede fungusit, insektisit ve herbisit gibi pestisitlerin doğru doz ve zamanda uygulamalıdır.
FINDIK HASTALIKLARI VE MÜCADELE YÖNTEMLERİ
Fındık hastalıkları ile mücadele yönetmeleri hastalığın şiddetine ve hastalığın türüne göre değişiklik görülmektedir. Fındık bahçelerinde görülen yaygın hastalıklar şu şekildedir;
FINDIKTA KÜLLEME HASTALIĞI
Fındıkta mantar hastalığı olan külleme fungi aleminde Ascomycota şubesinde yer almakta ve iki farklı etmen sebep olmaktadır. Etmenler Phyllactinia guttata ve Erysiphe corylacearum‘dur. Bu etmenlerin hastalık belirtisi gri beyaz toz tabakası şeklinde fungal bir örtü meydana getirmektedir. Genellikle ağaçların alt yapraklarında hastalığa sebep olmaktadır. Özellikle yaprakların alt kısmında fakat nadiren de olsa üst yapraklarda da görülebilmektedir. Hastalık ile kültürel mücadelede yere dökülen yapraklar ve bitki artıkları toplanarak imha edilmeli ayrıca hastalık görülür görülmez ilaçlanmaya başlanmalıdır.
FINDIKTA ARMİLLARYA KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ
Fındıkta kök çürüklüğü bilimsel ismiyle Armillaria mellea olarak bilinmektedir. Toprak kökenli olan bu etmen şapkalı mantar üretmektedir. Ağaçların kök ve kök boğazı bölgelerinde meydana gelerek bitkiye zarar vermektedir.
Bu etmen uzun süre ölü bitki artıklarında ve toprakta yaşayabilmektedir. Bu etmenin sebep olduğu hastalığı ayırt etmek için kabuk dokusunda gelişen rizomorfları odun doku ile arasında yelpaze şeklinde görülmektedir. Etmen ağaçların ölümüne sebep olmaktadır . Bu süre 4 yıl içinde veya şiddeti yüksek olursa 2 yıl içinde de olabilir.
Kültürel mücadele ederken kök bölgelerinin yaralanmamasına özen gösterilmelidir. İlkbaharda çıkan şapkalı mantarların sağlıklı bitkileri ulaşması engellenmelidir. Kimyasal olarak mücadelesinde hastalık yeni oluşmuş ise kökler kazılır ve kesilir ve bu bölgeye 750 gr ardıç katranı +250gr göz taşı karışımı yapılır ve kapatılır. Ayrıca sağlıklı ağaçları korumak için %5 lik karaboya yani demir sülfat metrekareye 10 ilaçlı su gelecek şekilde uygulanmalıdır.
FINDIKTA ROSELLİNİA KÖK ÇÜRÜKLÜĞÜ
Fındıkta Rosellinia necatrix kök çürüklüğü oluşturmaktadır. Etmeninin hifleri bölme şeklindedir ve bu bölmeler armut şeklinde olup hastalık teşhisinde kolaylık sağlar. Hastalığın belirtilerinde yaprakların sararması ve solgunluk gibi belirtiler ortaya çıkmaktadır.
İnce köklerde esmerleşme ve çürüme meydana gelir. Kalın köklerde ve kök boğazında ise beyaz renkli miselyumlar tabaka halinde bulunur.
Kültürel önleminde ağır bünyeli su tutan topraklarda bahçe tesis edilmemelidir. Kökler kazılarak havalandırılmalı ve güneşe almaları sağlanmalıdır. Kimyasal olarak mücadelesinde hastalık yeni oluşmuş ise kökler kazılır ve kesilir ve bu bölgeye 750 gr ardıç katranı +250gr göz taşı karışımı yapılır ve kapatılır. Ayrıca sağlıklı ağaçları korumak için %5 lik karaboya yani demir sülfat metrekareye 10 ilaçlı su gelecek şekilde uygulanmalıdır.
FINDIKTA BAKTERİYEL YANIKLIK
Fındıkta bakteriyel yanıklık bilimsel ismiyle Xanthomonas arboricola pv. corylina olarak bilinmektedir Etmen fındık ağacının tüm aksanlarında görülebilmektedir. Özellikle tomurcuklar etmene karşı çok hassastır. Hastalanan tomurcuklar kısmen zarara uğrayabilir veya tamamen ölebilir.
Hastalığın belirtisi yapraklarda yuvarlak veya düzensiz lekeler görülmektedir. Bu lekelerler sarımsı yeşil renkte olup zamanla kahverengi bir hal alır. Dal kabuklarında ise mor renkler oluşur. Gövdede kanser oluşmakta ve bu kanser yaraları ağacı 4 yıl içinde sarıp öldürebilir. Zuruflar da ise yuvarlak siyah renkli lekeler olunmakta ve zamanla bu lekeler göçük oluşturur.
Kültürel önlemler için su tutan ağır bünyeli topraklarda bahçe tesis edilmemeli, bakterilerin aktif olmadığı yaz veya kış ayında budama yapılmalı ve imha edilmelidir. Kimyasal mücadelesi için 3 defa ilaçlama yapılması gerekmektedir. Hasattan sonra yaprakların %75 döküldüğü zaman ve ilkbaharda tomurcuklar patlamaya başlayınca hastalığa karşı bakır sülfat ve bordo bulamacı önerilmektedir.
FINDIK MOZAİK HASTALIĞI
Fındık mozaik hastalığının etmeni poligaf bir etmen olup başta elma, fındık ve bademde görülmektedir. Etmen Apple mosaic ilarvirus, ApMV olarak bilinmektedir. Bu etmen fındık yapraklarında klorotik halkalı lekeler, çizgi, bant ve meşe yaprağı şeklinde belirtileri göstermektedir. Yapraklarda açık sarı çizgilere sahip mozaik görüntüsü oluşturur. Virüs hastalıklarında kimyasal mücadele yöntemi yoktur.
FINDIK ZARARLILARI VE MÜCADELE YÖNTEMLERİ
Fındık zararlıları ile mücadele yöntemleri zararlının şiddetine ve hastalığın türüne göre değişiklik görülmektedir. Fındık zararlı böcekler arasında en yaygın olan zararlılar şu şekildedir:
FINDIK KURDU
Fındık kurdu bilimsel ismiyle Curculio nucum bilinen zararlı fındığa özel zararlıdır fakat zararı birçok bitkide de görülebilir. Zararlınınım erginleri ilk başlarda karanfillerde beslenmeye başalar daha sonra ise fındığın meyve kabuğunda hortumlu ağızları ile kemirerek delerek meyveninin yumuşak dokusundan beslenmeye başlarlar.
Zarara uğrayan etli meyve kısımlarının bozulmasıyla sarı bir renk almaktadır. Bu bozulma durumuna sarıkaramuk denir. Eğer meyve etli kısmı bozulması sarı değilde kararma meydana gelirse bundada karakaramuk denir.kültürel mücadele önleminde ağacın kök etrafı çapalanmalı. Kimyasal mücadele önleminde ise acetamiprid, alpha-cypermethrin gibi ruhsatlı etken maddeler erginlere karşı olarak kullanılabilir.
FINDIK KOZALAK AKARLARI
Fındık Kozalak akarı bilimsel ismiyle Phytoptus avellanea ve Cecidophyopsis vermiformis olarak bilinmektedir. Gözle görülmeyen akarlar meyve ve yaprak tomurcuklarında meydana getirdiği zarar farklı şekilde oluşumları görülmektedir örneğin gül, kozalak, manatar gibi oluşumlar görülür. Kışı kozalak içerisinde geçirirler.
Zarar sonucunda tomurcukların dökülmesi ve bitkinin zayıflamasına neden olurlar. Kültürel mücadele önleminde kozalaklar toplanmalı ama imha edilmemeli kozalak akarları içerisinde besin yetersizliğinden öleceklerdir. Kimyasal mücadele önleminde her dalda 5 den fazla kozalak varsa kimyasal mücadeleye başlanmalı.
MAYIS BÖCEĞİ
Mayıs böceği bilimsel ismiyle Melolontha melolontha L. olarak bilinmektedir. Larvaları manas tiptedir ve halk arasında kadı lokması diye bilinir. Nisan mayıs aylarında erginleri çıkış göstererek yaprak ve çiçeklerle beslenerek zararlı olmaya başlarlar. Asıl zararı larvaları vermektedir .larvalar köklere verdikleri zarardan dolayı fındıkta uç kuruması meydana getirmektedirler. kültürel mücadelesinde erginlerin toplanıp imha edilmesi ve iyi bir toprak işleme yapılmalıdır.
Ayrıca yumurtalar otluk alanlara bırakıldığı için yabancı ot temizliği yapılmalıdır. Kimyasal mücadele önleminde ikinci ve üçüncü dönem larvalara karşı Beauveria bassiana starin BB1 ruhsatlıdır.
FINDIK GAL SİNEĞİ
Fındık Gal sineği bilimsel ismiyle Mikomyia coryli Kieffer olarak bilinmektedir. Erginler nisan ayı ile birlikte ortaya çıkan erginler yaprakta damarlar boyunca galller açmakta ayrıca meyvelerde ise zuruf üzerinde galler oluşur. Galler içerisinde ki larvalar galler açarak yaprağın kuruyup düşmesine neden olur. Fakat meyveler de dökülme görülmez. Kimyasal mücadele önleminde bulaşıklık %50 geçtiği zaman ilaçlama yapılmalıdır.
Sonuç olarak Fındık üretiminde verim ve kaliteyi korumak için zararlılar ve hastalıklarla etkili bir şekilde mücadele edilmesi gerektiğidir. Ayrıca hasattan sonra fındıkta aflatoksin oluşmasını engellenmeli nem ve sıcaklık depolama koşullarına dikkat edilmelidir. Mücadele yöntemlerinin kültürel, biyolojik ve kimyasal stratejilerle entegre edilmesi önemlidir.
Fındık hastalıkları ile mücadele yöntemleri için kültürel önlemler arasında bahçe temizliği, toprak işleme ve havalandırma gibi uygulamalar yer alırken, fındık zararlıları ile mücadele yöntemleri için de pestisitlerin doğru dozda ve zamanında uygulanması gerekmektedir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Cafer AŞAR