Hayvancılıkta hayvanların serbest otlamasının dışında kullanılan hayvan yemlerinin amacı hayvanlar üzerinden daha yüksek verim alınmasını sağlamaktır. Hayvan yemi, kısaca hayvanların yaşamlarını sürdürebilmeleri ve hayvanlardan verim alınabilmesi için gerekli besinleri içeren maddelere denir.

Hayvanlar, tek bir yem maddesi ile beslenebildiği gibi karma yem dediğimiz birden fazla besin maddesi içeren yem karışımları ile de beslenebilmektedirler.

Hayvan yemi türleri arasında yoğun (kesif) yemler, kaba yemler ve yem katkı maddeleri gibi hayvan yem çeşitleri vardır. Hayvanların ne tür yem ile beslenecekleri hayvanın cinsi, verimi gibi özelliklerine göre değişmektedir.

Hayvan yemi isimleri arasında bahsedilen kaba yemler, yoğun kesif yemler ve yem katkı maddelerinden ayrıntılı olarak bahsedeceğiz.

HAYVAN YEMİ NEDİR?

Hayvan yemi nedir sorusuna hayvanların sağlığı açısından bir zarar oluşturmayan ve yararlanabilecekleri formda kolay hazmedilebilen inorganik ve organik besin maddelerini içeren bir veya birçok maddenin karışımı diyebiliriz.

Hayvan yemi rasyon hazırlama konusunda yemin dengeli ve yeterli olmasına dikkat edilirken aynı zamanda bu rasyonların mümkün olan en ucuz şekilde hazırlanması gerekmektedir.

HAYVAN YEMLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

Hayvanların büyüme aşamasında ve olgunluğa erişmesinde kullanılan yemler farklılık göstermektedir. Hayvan yemlerinin sınıflandırılması konusunda, büyükbaş hayvan yemleri ve küçükbaş hayvan yemleri yerine kaba yemler, yoğun(kesif) yemler ve yem katkı maddeleri şeklinde sınıflandırma yapılmaktadır.

KABA YEMLER

Kaba yemler, çoğunlukla bitkisel kökenli, doğal ve düşük enerjili yemlerdir. Geviş getiren (ruminant) hayvanların rumenlerindeki (işkembe) bazı mikroorganizmalar için rasyonların fazlaca ham selüloz içermesi gerekmektedir.

Bu açıdan kaba yemlerde de yüksek miktarda selüloz bulunmaktadır. Kaba yemler sindirim sistemi hareketlerinin düzenlenmesi ve rumende uzun süre kalarak tokluk hissi vermesi açısından önem taşımaktadır.

YEŞİL KABA YEMLER

Yem bitkileri bol yapraklı dönemindeyken hayvanlara biçilerek veya otlatılarak yedirilen yemlere yeşil kaba yemler denmektedir. Yeşil kaba yemler bol su içermektedir. Hayvanların da severek yediği bu yemler sindirilebilirlikleri ve besin maddeleri yüksek, lezzetli yemlerdir.

Baklagil yeşil yem bitkileri, çayır mera bitkileri, buğdaygil yeşil yem bitkileri ve farklı familyalara ait olan yeşil yaprakları yem olarak kullanılabilir diğer bitkiler yeşil kaba yemler olarak kullanılmaktadır.

KURU KABA YEMLER

Hayvan yemi isimleri arasında saydığımız kaba yemleri hayvanlara yeşil haldeyken vermek besin maddelerinin ihtivası açısından kuru yemlere göre daha fazladır. Fakat yılın tüm aylarında yeşil yem üretmek mümkün olmamaktadır. Özellikle kış aylarında yeşil kaba yem ihtiyacını karşılamak güç olmaktadır.

Tüm bu nedenlerden dolayı ilkbahar ve yaz aylarında elde edilmekte olan yeşil kaba yemlerin kurutularak saklanmasıyla kuru kaba yemler elde edilir. Doğal yöntemlerle yapılan kurutma işleminde yapay yöntemlerle yapılana göre daha çok besin kaybı olur.

Kuru kaba yemler, ruminant hayvanların rasyonlarında genç ve ergin hayvanların fiziksel doyumunun oluşmasında önemli bir katkı sağlamaktayken genç ruminant hayvanlarda rumen gelişiminde rol oynamaktadır.

SİLO YEMLERİ

Hayvan yemi türleri arasında bir diğer yem silo yemleridir. Yeşil otları yaz dönemi kısa olan ve yağış alan yerlerde kurutmak zordur. Sıcak yerlerde yaprakların dökülmesi yağışlı yerlerde yıkanma nedeniyle besin maddelerinin kayıpları olabilmektedir. Bu sebeple yeşil yemlerin saklanması için izlenen yollardan biri de silolayarak saklamaktır.

Su bakımından zengin olan yemlerin hava içermeyen ortamda laktik asit (süt asidi) bakterileriyle fermente edilmesi sonucu elde edilen yeme silo yemleri denir. Silolamanın yapılması ve korunması konusunda silo kabı, silo yapılacak yerin seçimi gibi dikkat edilmesi gereken hususlar vardır.

YOĞUN (KESİF) YEMLER

Verimi yüksek olan hayvanların besin ihtiyacının tamamını kaba yemlerden karşılamak pek mümkün değildir. Bu konuda yoğun yemlere ihtiyaç duyulmaktadır. Sindirilebilir besinleri fazla ve protein ya da enerji içeriği bakımından zengin olan yemlere yoğun (kesif) yemler denir.

Kesif yemler için kullanılan, hayvanların ihtiyacı doğrultusunda seçilen bitkiler hidroponik tarım yöntemi ile yetiştirilebilir. Hidroponik yöntemde bitkilerin kökleri doğrudan besinleri tuttuğu için daha fazla besin maddesi içeren hidroponik hayvan yemi elde edilebilir. Yoğun yemler, protein kaynağı yemler ve enerji kaynağı yemler olarak iki gruba ayrılmaktadır.

ENERJİ KAYNAĞI YEMLER (TEMEL YEMLER)

Selüloz içerikleri %18’den ve protein içerikleri de %20’den azdır. Enerji kaynağı yemler adından da anlaşılacağı üzere rasyonların enerji seviyelerini yükseltmek amacıyla kullanılmaktadır.  Tohum ve dane yemler, değirmencilik, şeker ve meyve işleme sanayi yan ürünleri, kök ve yumru yemler, damıtma yan ürünleri ve yemlik yağlar temel yağların başlıcalarıdır.

PROTEİN KAYNAĞI YEMLER

Protein seviyesi %20’den fazla olan yemlere protein kaynağı yemler denir. Hayvan yem çeşitleri arasında yer alan protein kaynağı yemleri hayvansal ve bitkisel kaynaklı olmak üzere iki gruba ayırabiliriz. Bu yemler hayvan besleme konusunda büyük ölçüde önem taşımaktadır.

Bitkisel kökenli protein kaynaklarını büyük oranda küspeler oluşturmaktadır. Ayçiçeği tohumu küspesi, soya fasulyesi küspesi ve pamuk tohumu küspesi örnek verilebilir. Hayvanlardan elde edilmekte olan ürünler de hayvan yemlerinde hayvansal kaynaklı proteinler olarak kullanılmaktadır. Balık ve balık ürünleri, et ve et ürünleri, süt ve süt ürünleri ve kanatlı ürünleri hayvan yemi hammaddeleri olarak kullanılmaktadır.

YEM KATKI MADDELERİ

Hayvanların beslenmesinde normal şartlarda ihtiyaç duyulmayan fakat yemlere eklendiklerinde sindirimi kolaylaştıran, besin maddelerinin bozulmaya uğramadan hayvanlara verilmesini sağlayan ve yemden yararlanmayı artıran maddelere yem katkı maddeleri denir.

Yem katkı maddelerinin hayvanların sağlığı üzerinde olumsuz etki yapmaması gerekir. Ekonomik ve biyolojik etkileri bilinmeli ve çevreye zararlı olmamalıdır.

MİNERAL ÖN KARIŞIMLARI

Hayvan yemi içeriği arasında yer alan mineral ön karışımları iz mineral karışımlarını içermektedir. İz mineraller hayvanların rasyonlarına inorganik tuzlar şeklinde katılmaktadır. Yapılan araştırmalar sonucu ruminant hayvanların rasyonlarında organik iz mineral kullanmanın ruminantlarda süt verimi, üreme ve sağlık konusunda iyileştirici etkilerini ortaya çıkarmıştır.

VİTAMİN ÖN KARIŞIMLARI

Hayvanların yemlerinde vitamin ön karışımları suda ve yağda eriyen vitaminlerin karışımı olarak görülmektedir. Bir vitaminin hayvanların rasyonlarında bulunmaması halinde belirtiler oluşmaktadır. Buna avitaminoz denir. Örneğin skorbüt, gece körlüğü, beriberi. Vitaminlerin çoğu metabolik katalizör olarak görev yapmaktadır.

DİĞER YEM KATKI MADDELERİ

Son olarak diğer yem katkı maddeleri arasında prebiyotikler, probiyotikler, antioksidanlar, salmonella önleyiciler, enzimler yer almaktadır. Sağlık koruyucu veya büyümeyi uyarıcı olarak antibiyotikler, organik asitler, antioksidiyaller sindirime yardımcı olarak enzimler sayılabilir.

YEMLERİ KURUTARAK SAKLAMA YÖNTEMLERİ

Yeşil yemlerin kurutularak saklanması çok öncelerden beri uygulanan bir yöntemdir. Amaç hayvan yemi isimleri arasında bahsettiğimiz kaba yemlerde yeşil durumlarındaki besin maddelerini mümkün olduğu kadarıyla muhafaza etmektir. Kurutularak hazır hale getirilen kaba yemler hayvan yem karma makinesi sayesinde homojen bir şekilde karıştırılarak yem haline getirilebilmektedir.

Doğal kurutma yöntemleri ve yapay kurutma yöntemleri olarak yemleri kurutarak saklama yöntemleri ikiye ayrılır. Doğal kurutma yöntemleri yerde kurutma ve sehpada kurutma, yapay kurutma yöntemleri de ambarda kurutma ve sıcakta kurutma olarak kendi aralarında ikiye ayrılır.

Doğal kurutuma yöntemlerinde besin madde kayıpları yapay kurutma yöntemlerine göre daha fazla olmaktadır.

DOĞAL KURUTMA YÖNTEMLERİ

Yem bitkilerinin yetiştirildikleri tarlanın üzerinde biçildikten sonra kurutulmasına doğal kurutma yöntemleri denmektedir. Hava koşulları ve işletmenin imkanlarına göre sehpada ve yerde kurutma yapılabilmektedir.

Yerde kurutma yöntemi besin kayıplarının en çok yaşandığı yöntemdir. Yeşil yemler bu yöntemde yeteri kadar kurutulmadığında küflenme ve kızışma başlayabilir. Fazla kurutulduğunda ise kırılma ve dökülmeyle kayıplar oluşmaktadır.

Yerde kurutma yöntemi besin kayıplarının en çok yaşandığı yöntemdir. Yeşil yemler bu yöntemde yeteri kadar kurutulmadığında küflenme ve kızışma başlayabilir. Fazla kurutulduğunda ise kırılma ve dökülmeyle kayıplar oluşmaktadır.

YAPAY KURUTMA YÖNTEMLERİ

Yapay kurutma yöntemleri de ambarda kurutma ve sıcakta kurutma olarak ikiye ayrılmaktadır. Yapay kurutuma yöntemlerinde havanın sıcaklığında yararlanılarak kurutma gerçekleştirilir. Besin maddelerinin yitmesinin en az olduğu kurutma şekli bu grupta yer alan sıcakta kurutma yöntemidir.

En basit olan kurutma tekniği ambarda kurutmadır. Ambarda kurutmada otlar sundurma veya ambar altlarına alınır. Büyük vantilatörler yardımı ile ambar veya sundurma döşemelerinden dışarıdaki hava içeriye verilir. Verilen hava akımı ile otlar kurutulur.

Çeşitli kurutma makinaları ile yemlerin suyunun uçurulması işlemine sıcakta kurutma denir. En pahalı ancak daha önce söylediğimiz gibi yemdeki besin madde kayıplarının en az olduğu yöntem bu yöntemdir.

Eğer ambarda kurutma yöntemi tercih edilecekse, “Ambar ve Depo Zararlıları ile Nasıl Mücadele Edilir?” adlı rehberimize göz atabilir, mahsullerinizi çeşitli zararlı etkenlerden koruma yollarını öğrenebilirsiniz.

Yemler hayvanların beslenmesinde veriminin artırtılmasında önemli rol oynamaktadır. Kaba yemler, yoğun yemler ve yem katkı maddelerinden hayvan yem çeşitleri olarak bahsettik.

Hayvan yemi türleri arasında yer alan yemlerin, kullanımı kısıtlanan veya kullanımı yasaklanan maddeleri içerip içermediğine de dikkat edilmesi gerekmektedir.

Yazan: Ziraat Mühendisi Aslı Nur Kasa