Tarımsal ürünlerin kalitede azalmaya sebep olmayacak biçimde belirli koşullarda korunması depolama işlemidir. Ambar zararlıları ve depo zararlıları nelerdir? diye soracak olursak bu depolama sırasında tarımsal ürünlerin zarar görmesine sebep olan canlılardır.
Ambar ve depolarda tarımsal ürünler iyi koşullarda depolanırlar ise tahıl bitleri, un kurtları gibi hububatta ambar zararlıları adını verdiğimiz ambar böcekleri zararlılarını görme olasılığı minimum düzeye indirilmiş olur.
Zararlılar ile mücadele yöntemleri ve depo zararlısı böcek türleri nelerdir gibi sorularımıza yanıt bulacağımız bu yazımızda ambar ilacı kullanılmalı mı? Alabileceğimiz kültürel önlemler neler bunlara da değineceğiz.
TARIMSAL ÜRETİMDE AMBAR VE DEPOLAR NE İŞE YARAR?
Besin içerikleri açısından miktar ve kalitelerinde düşüş olmadan tarımsal ürünlerin saklanmasını sağlamak, tarımsal üretimde ambar ve depolar ne işe yarar sorusunun cevabıdır.
Buğday, darı, pirinç, ayçiçeği, mısır, arpa, mısır unu gibi tarımsal ürünler ambarlarda depolanır. Ambar ve depolar bu tahılların özelliklerini, tohumluk kalitelerini kaybetmeden pazar değerini düşürmeden korumayı sağlar.
HUBUBAT VE MAMUL DEPOLANMASINDA AMBAR VE DEPO BAKIMI NASIL OLMALI?
Ambar böcekleri zararlılarının tarımsal ürünlere zarar vermemesi için hububat ve mamul depolanmasında ambar ve depo bakımı nasıl olmalı sorusuna yanıt olarak depo ve ambarların temizliğine dikkat edilmeli depolanacak tarımsal ürünlere göre uygun koşullar sağlanmalıdır.
Yaygın bitki hastalıkları nedenleri arasında nem en önde gelen sebeplerden biridir. Depolama konusunda da depoların nem oranlarına çok dikkat edilmelidir. Hububat zararlıları çoğalamayacakları nem düzeyinde tutulmalıdır.
AMBAR VE DEPO ZARARLILARI NELERDİR?
Depolanan ürünlerin üzerinde uygun koşullarda çoğalabilen hububatta ambar zararlıları tarımsal ürünün kalitesini düşürmektedir. Ambar ve depo zararlıları nelerdir, bunlara bakalım.
BUĞDAY, PİRİNÇ VE MISIR BİTLERİ (SİTOPHİLUS SPP.)
Buğday, pirinç ve mısır bitleri biyolojik olarak birbirlerine çok benzerler aralarında küçük farklılıklar vardır. Bu zararlılar taneleri yemek suretiyle zarar oluşturmaktadırlar. Ürünlerin tohumluk özelliğini azaltmakta ve bulaştığı ürünlerin insanlar tarafından tüketilmesi durumunda sağlığa zararlı durumlar oluşturabilmektedir.
EKİN KAMBUR BİTİ (RHYZOPETRHA DOMİNİCA)
Hububat ve ürünleri zararlıları arasında olan ekin kambur biti, larva halindeyken tahılın içine girer ve orada büyümeye başlar. Ergin olan ekin kambur bitlerinin oluşturdukları kırıntı ve unla beslenen bazı larvalarda vardır.
Bunlar bu kırıntılarla beslendikten sonra hububatın içine girer ve orada gelişir. Ergin hale ulaşan ekin kambur biti taneyi delmekte ve dışarı çıkmaktadır.
KHAPRA BÖCEĞİ (TROGODERMA GRANARİUM)
Khapra böceği, tuğla deliklerinin aralarında görülmesi sebebiyle bu adı almıştır. İlk defa Hindistan’ da fark edilmiştir. Larvaları 4-5 sene, ergin olan khapra böcekleri 14-22 gün beslenmeden yaşayabilmektedir. Bu da khapra böcekleri ile mücadeleyi zorlaştıran durumlardan bir tanesidir.
KIRMA BİTİ (TRİBOLİUM CONFUSUM)
Un bitiyle görünüm olarak çok benzemektedir. Şakak çıkıntısı ve anten uç kısımlarındaki farklardan ayırt edilebilmektedirler. Kırma biti yumurtalarının kabuk kısmında yapışkan bir madde vardır. Bu da gıdaların bulunduğu ortama bırakılan yumurtaların kabuklarına gıda yapışmasına sebep olur.
BOYNUZLU BÖCEK (GNATHOCERUS CORNUTUS)
6 ila 8 hafta arasında gelişen boynuzlu böcek, 1 yıl yaşayabilmektedir. Ergin boynuzlu ambar zararlıları boynuz şeklini almış çene yapısına sahiptirler. Alnının yan kısımlarında iki tane çıkıntı vardır.
TESTERELİ BÖCEK (ORYZAEPHİLUS SURİNAMENSİS)
Testereli böcek şekil olarak yassı ve uzun renk olarak kırmızı ve koyu kahve arasında değişen renklerde bir depo zararlıları böcek türüdür. Ergin olarak bir testereli böcek 8-10 ay arası yaşayabilmektedir.
UN KURDU (TENEBRİO MOLİTOR)
Un kurdu yumurtası fasulye tanelerinin şekline benzemektedir. Un kurdu larvası tel kurdu larvasına benzemektedir. Erginlerinin rengi siyah ya da koyu kahverengi olabilmektedir.
EKİN KARA AMBAR BÖCEĞİ (TENEBRİODES MAURİTANİCUS)
Khapra böceği gibi larvaları uzunca bir zaman beslenmeden yaşayabilmektedirler. Ekin kara ambar böceği kılla kaplı bir vücuda sahiptir. Ergin zararlı 2 sene yaşayabilmektedir ve bu sürede yumurtalarını ürünlerin üzerine bırakmaktadır.
KÜÇÜK KIRMA BİTİ (CRYPTOLESTES FERRUGİNEUS)
Küçük kırma bitinin olgunlaşan larvası pupa olabilmek için önce üzerinde bulunduğu gıda maddesinin vücuduna yapışmasını sağlar. Sonra gıda maddesinden oluşturduğu bu yapıda pupa olur. Küçük kırma biti erginler yumurtalarını gıdanın içerisine bırakmaktadırlar.
PİRİNÇ KIRMA BİTİ (LATHETİCUS ORYZAE)
Pirinç kırma biti görüntü olarak pupa hâli ve larva hâli kırma bitinin larva pupa görünümüne benzemektedir. İki yanından çıkan antenleri uçlarına doğru genişlemektedir.
ARPA GÜVESİ (SİTOTROGA CEREALELLA)
Diğer buğday ve arpa zararlıları gibi arpa güvesi de hububatlara zarar vermektedir. Mayıs ayı geldiğinde arpa güveleri çiftleşmektedir. Çiftleşen güveler depoları terk etmekte ve yumurtaları olgunlaşmakta olan başaklara bırakmaktadırlar.
Yani ürün daha tarladayken arpa güvesi ürüne bulaşmaktadır. Ürünler depoya veya ambarlara tarladayken bulaşan arpa güveleri ile gelmektedirler.
DEĞİRMEN GÜVESİ (EPHESTİA KUEHNİELLA)
Değirmen güvesi, larvası olgunlaştığında depo veya ambardaki küçük boşluklara girer ve kokon örer. Burada pupa olmaktadır. Larva halindeyken kıllarla kaplanmış haldedir.
UN GÜVESİ (PYRALİS FARİNALİS)
Değirmen güvesi gibi un güvesi larvası da kokon örerek ve pupa haline gelmektedir. Yine değirmen güvesi gibi larvalarının vücudu kıllarla kaplanmış haldedir.
UN AKARI (ACARUS SİRO)
Nemli ve sıcaklığın yüksek olduğu şartlar un akarı için elverişlidir. Oldukça yumuşak vücutlu ve gözle görmenin zor olduğu canlılardır. Erginleri 4 çift, larvaları ise 3 çift bacağa sahiptirler.
İÇ FINDIK GÜVESİ (PARALİPSA GULARİS)
Depo ve ambarlarda kuytu yerlerde gizlenmektedirler. Yeterli nem ve sıcaklıkta yani sıcaklığın 30°C ve nemin %70 seviyelerinde olması durumunda yumurtalar 4-5 gün içinde açılmaktadırlar. Doğu Karadeniz bölgesinde yaygı olan iç fındık güvesi depolarda %20 gibi bir oranda bulaşmaya sebebiyet verirler.
KURU MEYVE AKARI (CARPOGLYPHUS LACTİS)
Kuru meyve akarı, genel olarak şeker içermekte olan ve fermente gıdalarda zararlı olur. Kayısı, inci ve üzüm gibi kuru meyvelerde görülürler. Bu meyvelerin şeker salgılarından beslenmektedirler. Fermente gıda ve ürünlerde de zarar oluştururlar.
İNCİR KURDU (EPHESTİA CAUTELLA)
Yumurtalarını yeterince aydınlık olmayan loş ışıklı zamanlarda ya da geceleri bırakmaktadırlar. İncir kurdu kış boyunca larva halinde çuvalların arasında veya depolardaki çatlakların arasında saklanmaktadır.
KURU ÜZÜM GÜVESİ (EPHESTİA FİGULİELLA)
İncir kurduna morfolojik olarak benzemektedir. Uygun olan depo ve ambar koşullarında 43 günde gelişebilmektedir.
KURU MEYVE GÜVESİ (PLODİA İNTERPUNCTELLA)
Kuru meyve güvesi ergin hale gelir gelmez çiftleşmekte ve yumurtalarını bırakmaya başlamaktadırlar. Gelişmeleri eğer uygun ortam olursa 37 ila 52 gün arasında olmaktadır. 5 defa gömlek değiştiren larva kokon örer ve pupa haline gelir.
TÜTÜN GÜVESİ (EPHESTİA ELUTELLA)
Tütün güvesi zararlısı kış boyunca gevşek bir kokonun içinde larva halinde saklanmaktadır. Ortam sıcaklığı 15°C’ yi bulduğu an pupa haline gelen tütün güvesi zararlısı ergin hale geldiğinde tütünlere ve depodaki çuvalların üzerine yumurtalarını bırakmaya başlamaktadır.
TATLIKURT (LASİODERMA SERRİCORNE)
Larva kış boyunca depodaki küçük aralıklarda kapsül içerisinde bekler. Havalar ısınmaya başladığında larva olgunlaşır ve olgunlaşan larva 1 haftalık bir bekleme periyodundan sonra pupa haline gelir. Ergin duruma gelen tatlıkurt diğer depo zararlıları gibi çiftleşir ve yumurtalarını bırakır.
AMBAR VE DEPO ZARARLILARI İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR?
Ambar ve depolardaki zararlılar ürünler ambara girmeden önce bulaşmış olabilir ya da depolarda bulunan zararlılar gıdalara bulaşabilir. Ambara giren ürün ambar gayet temizken daha sonra dışarıdan farklı taşıyıcılar aracılığıyla da bulaşabilmektedir.
Peki bu ambar ve depo zararlıları ile nasıl mücadele edilir? Zararlılar ile mücadele yöntemleri ikiye ayırılır. Bunlar kültürel mücadele ve kimyasal mücadeledir.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Yukarıda ambar ve depo zararlılarından tek tek bahsederken birçoğunun larvalarının depolardaki küçük girintilere girip orada kışı geçirdiğinden bahsettik.
Kültürel mücadele başlığı altında alabileceğimiz önlemlerden biri oluşturulacak olan depoların girinti ve çıkıntılarının az olmasıdır.
Ambar temizliği de çok önemlidir. Depo ve ambarlara yeni gelecek ürünlerden önce ambarlar iyice temizlenmeli eski ürün artıkları var ise tamamen arındırılmalıdır. Ambar ve depoların hava alabilen serin yerler olması gerekir. Konulacak olan gıdaya göre nem ve sıcaklığa dikkat edilmelidir.
KİMYASAL MÜCADELE
Ambar zararlıları için 4 farklı ilaçlama yöntemi vardır. Ambar için gerekli su ve ambar ilacı miktarları ayarlanarak ilaçlamalar yapılır. Bunlardan bahsedeceğiz fakat kimyasal mücadeleye başvurmadan önce çevre dostu olan zirai hastalık ve zararlılarla entegre mücadele yöntemleri kullanmaya çalışılmalıdır.
AMBAR İLAÇLARI
Ürünler depolara konulmadan 15 gün önce boş ambar ilaçlaması yapılmaktadır. Tarımsal ürünler ambardayken düzenli olarak kontrol edilmektedirler. Bu kontroller esnasında depo zararlısı böcek türleri görüldüğünde görülme oranına göre gazlama şeklinde dolu ambar ilaçlaması yapılmalıdır.
Un üretilmekte olan veya depolanan yerlerde boşluk ilaçlaması yapılmalı ve tarımsal ürünlerin depolanması sürecinde ise ürünleri korumak amacıyla koruyucu ilaçlama yapılmalıdır.
Depo zararlıları ve ambar zararlıları nelerdir sorularına cevap verdiğimiz yazımızda hububatta ambar zararlıları neler bunlara da değindik. Tarımsal ürünlere bulaşan bu zararlıların ürün kaybına ve kalite düşüşüne sebebiyet verdiğini tekrarlamakta fayda var.
Ambar ve depolarda tarımsal ürünlere ambar böcekleri nasıl bulaşıyor ve zararlılar ile mücadele yöntemleri neler, ne gibi önlemler alabiliriz bunlara dikkat edelim. Depo zararlısı böcek türleri için gerekli su ve ambar ilacı ile ilaçlama yapıldığından bahsetmiştik.
Yine de kimyasal mücadele yöntemleri kullanılmadan önce alınabilecek tüm önlemler hassasiyetle yerine getirilmeli ve en son çare olarak kimyasal mücadele yöntemlerine başvurulmalıdır.
Ayrıca zararlılar ile nasıl mücadele edebileceğiniz hakkında daha detaylı bilgilere yer verdiğimiz “Bitki Zararlıları ile Genel Mücadele Yöntemleri” adlı rehberimize göz atabilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Aslı Nur Kasa
