Bitki zararlıları, hastalıkları ve yabancı otlardan korunmak için tarımsal üretimin arttırılması ya da yükseltilmesine zirai mücadele denir.
Ülkemizde ekonomik değer özelliğine sahip 60’tan fazla kültür bitkisi gelişmektedir. Yaklaşık 450’ye yakın hastalık çeşitleri, birçok zararlı ve yabancı otlar tespit edilmiştir.
Zararlılar ile zirai mücadele ürün kalitesi ve miktarı arttırmak, toprağı işlemek ve ıslah yapmak kadar önemlidir.
BİTKİ ZARARLILARI NEDİR?
Zararlı kavramı insanların kendilerine direkt ya da dolaylı olarak olumsuz etkileyebilmesinden dolayı ortaya çıkmıştır. Bizler böcekleri farklı durumlara göre zararlı ya da faydalı olarak ayırabiliyoruz. Örnek olarak ayçiçeği çayır tırtılı tarafından oluşturulan zarar; yaprak, tomurcuk ve çiçek yapraklarını yiyerek beslenip larvaları ise bitkiyi tamamen yapraksız bırakabilirler.
Başka bir örnek arıların insanları sokması onları zararlı olarak nitelendirmemize sebep olmuştur. Bal arılarının çam balı yapması ise tam tersi böceklerin faydalı olarak isimlendirilmesini sağlamıştır.
Bitki zararlıları; bazı vahşi olan hayvanlar, salyangozlar veya çekirgeler gibi yaprakla beslenen böcekler, gözle görülemeyen mikroskobik böcekler, küf, bakteri ve diğer mikroorganizmalardan oluşmaktadır.
ZARARLI BÖCEKLERİN İÇ VE DIŞ YAPISI
Zararlı böceklerin iç ve dış yapısını oluşturan vücutları; baş, göğüs (thorax) ve karın (abdomen) olarak üç bölümden oluşmaktadır. Baş bölümünde iki tane anten, ağız bölümü ve gözleri ise petek ya da nokta şeklinde bulunur.
Göğüs bölümünde 6 tane bacak ve 4 tane kanat vardır. İlk iki kanat göğsün orta kısmından kalan diğer iki kanat ise göğsün arka kısmından meydana gelmektedir. Vücudundaki son bölüm abdomendir. Cinsiyet, boşaltma, sindirim ve yumurta koyma organları karında bulunur.
Böceklerin iç yapısını incelediğimizde sindirim, dolaşım, kas, sinir, boşaltım, solunum ve üreme sistemlerinden oluştuğunu gözlemleriz.
Böceklerde, açık dolaşım sistemi ve trake sistemi bulunur. Örnek olarak danaburnu zararlısı ergin hali 6-7 cm kahverengi iri boyutlardadır. Hayatı boyunca toprak altında yaşarlar. Genelde ayçiçeği ve mısırlara büyük oranda zarar verirler.
Kırmızı örümcek zararlısı ise diğer böceklerden farklı olarak baş, karın ve göğüs olarak üç bölümden oluşmaz ve antenleri yoktur. Yalnızca 4 çift bacağa sahiptirler. Bitki özsuyunu emerek zarar oluştururlar.
BİTKİ ZARARLILARI İLE MÜCADELE YÖNTEMLERİ NELERDİR?
Hastalıklar, bitki zararlısı böcekler ve kültür bitkilerini kontrol altına alarak ekonomik kaybı önlemek ve çevre sağlığını korumak için yapılan yöntemlerin tümüdür. Zararlılar ile zirai mücadele için entegre savaşlar yapılmaktadır. Bütün bitki zararlıları ile mücadele yöntemleri uyum içinde birleşerek kimyasal kullanımının en aza indirilmesi hedeflenmektedir.
Bitki böcek ilacı kullanımının en az düzeye düşürülmesinden bahsetmişken bitki zararlıları ile doğal mücadele için hazırlanan yaprak biti ilaçları sirke, arap sabunu ya da aspirinli suyla birlikte uygulanır.
Zararlılarla entegre mücadele yöntemleri; kültürel önlemler, biyolojik, fiziksel, mekaniksel, yasal, entegre, genetik mücadelelerden oluşmaktadır. Örnek olarak ekşilik böceği mücadelesi için fiziksel yöntemler içerisinde yer alan çekici yem tuzakları tuzaklar kullanılmaktadır.
KÜLTÜREL ÖNLEMLER
Zararlıların yaşayışını bozarak gittikçe çoğalarak sorun yaratmalarını önceden alınan tedbirlerle engellenmesidir. Kültürel önlemler; dayanıklı bitki tür ve çeşitlerinin yetiştirilmesi, ekim yapmak ya da dikim yapmak için zamanın ayarlanması, hasat dönemlerinin ayarlanması, münavebe yapılması, tuzak bitkiler, bitki artıkları ve yabancı otların yok edilmesini kapsamaktadır.
Örnek olarak erik unlu yaprak biti mücadelesi verilebilir. Yabancı otların imha edilmesi, toprak sürümünün özenli yapılması ve erik unlu bitine hassas bitkiler yetiştirilmemelidir. Patates böceği ilacı kullanmak istemiyorsanız tarlada hasat yaptıktan sonra yumru bırakılmamasına dikkat etmelisiniz.
Böylelikle patateslerin üzerindeki zararlılardan kurtulmuş olursunuz. Kanlı balsıra ile mücadele için ise incir bahçelerinde potaslı gübreler kullanılır.
BİYOLOJİK MÜCADELE
Zararlı popülasyonları yani predatörleri, parazioitleri, parazitleri veya patojenleri kontrol altına alabilmek için verilen mücadeleye denir. Predatör avcı demektir. Hayatlarını özgürlük içinde yaşayarak avını yiyerek beslenen canlılardır.
Mesela gelin böceği kırmızı örümceğin avcısıdır. Parazioitler böcekler yumurtasını konukçuya bırakarak gelişimini tamamlar ve ergin olana kadar sadece tek konukçuya gereksinimleri vardır. Yaprak yiyen böcek ilacı kullanmamıza gerek kalmadan yaprak bitlerini, beyaz sinekleri ve tırtılları parazitledikten sonra öldürürler.
Parazitler ise asalak böceklerdir. Yaşamı boyunca tek bir konukçuda tamamlayıp onu öldürmeden zayıflatır. Bakteri, virüs ve fungus örnek olarak verilir.
FİZİKSEL YÖNTEMLERLE MÜCADELE
Tarımda zararlı böcekler yaşadıkları ortamlarda fiziksel koşulları değiştirmek amacıyla fiziksel savaş verirler. Bitki koruma önlemleri arasında yer alan fiziksel yöntemlerle mücadele; yakma, yüksek sıcaklıktan yararlanma, yüksek olmayan sıcaklıktan yararlanma, radyasyondan yararlanma, elektrikten yararlanma, su altında bırakma, sesten yararlanma, manyetik alandan yararlanmadan oluşmaktadır.
Ayrıca grup şeklinde yaşayabilen zararlılar bitkiyle birlikte koparılarak toplanma işlemi gerçekleştirilebilir. Mesela Akdeniz meyve sineği meyvelerde zarar oluşturarak dökülmelerine neden olur. Dökülen meyveler toplanarak derin çukurlara gömülüp imha edilebilir.
MEKANİKSEL YÖNTEMLERLE MÜCADELE
Bitki koruma önlemleri içerisinde yer alan mekaniksel yöntemlerle mücadelenin diğer bir adı biyolojik ya da biyoteknik mücadeledir. Avantajları ise sadece hedeflenen bitki zararlısı böcekler yakalanır. Toksik madde yani böcek ilacı kullanılmadığı için bitki zararlıları ile doğal mücadele yöntemlerinden biridir.
Tarımda zararlı böcekler el, araç ya da makineler vasıtasıyla yok edilebilir. Bu yöntem; ezme, toplama, engelleme ve tuzaklarla yakalamadan oluşmaktadır. Tuzaklarda yakalama yöntemlerinden; kışlayan türün tespit edilmesinden, ilaçlama zamanının belirlenmesi ve böcek türlerinin uçuş periyodundan faydalanılır.
Mesela sarı yapışkan tuzaklar yaprakbitleri, beyaz sinekler gibi zararlılarda kullanılabiliyor. Eşeysel çekici tuzaklar ise mart ayının sonuna doğru kırmızı örümcek zararlısı için asılır.
YASAL MÜCADELE (KARANTİNA ÖNLEMLERİ)
Ülkemizde daha ortaya çıkmayan hastalıklar ve bitki zararlısı böcekler oluşturdukları etmenlerin ülkeye girişini ve diğer bölgelere yayılmasını önleyen bitki koruma önlemleri arasındandır. Yurt dışından gelen tarımda zararlı böcekler ülkeye girdiğinde oldukları yerde imha edilmesi sağlanır. Yasal mücadele ikiye ayrılarak dış ve iç karantinadan oluşur.
Dış karantina havaalanında liman ve gümrük kapılarından giriş ve çıkışlar kontrol edilerek temiz ise sertifika kontrolü yapıldıktan sonra alınır. İç karantinada ise hastalık ya da zararlının belirli bir bölgeye bulaşmasına engel olmak ve yok edilmesi için çalışılır.
ENTEGRE MÜCADELE
Kültür bitkilerinde zarar oluşturan zararlıların etmenlerin yoğunlukları çevreyle olan mücadelelerini uyumlu olacak şekilde kullanılmasıyla ekonomik zararın en az düzeye indirilmesine entegre mücadele denir. Ortamda yetişen doğal düşmanların korunması ve yaşaması sağlanır. Kimyasal kullanılmadığı için bitki zararlıları ile doğal mücadele yöntemlerindendir.
GENETİK MÜCADELE
Genetik mücadele; zararlıların genetik yapılarında kalıcı ya da geçici değişiklikler davranışlarını ve yaşamlarını ürüne zarar vermeden üremesini azaltarak ya da kısırlaştırarak elde edilen mücadele yöntemidir.
Ülkemizde zararlılar ile zirai mücadele için yıllık ortalama 30-34 bin tarım ilacı kullanılmaktadır. Normalde bu oran gelişmiş ülkelerde daha düşüktür. Fazla ve bilinçsiz kullanılması çevreye ve canlıları olumsuz etkiler.
Bu yüzden mekaniksel, biyolojik, kültürel, fiziksel ve genetik mücadele gibi yöntemler koordineli şekilde çiftçiler tarafından uygulandığında son derece etkili olur.
Ayrıca zararlı mücadelesinde ilaç kullanımı konusuna değindiğimiz “Zirai İlaç Türleri ve Dikkat Edilmesi Gerekenler” adlı rehberimize de göz atabilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Zeynep Kartal
