Kanatlı hayvan ticari gelir veya hobi amaçlı yumurtası ve eti için beslenen hayvanlardır. Bu hayvanlara örnek olarak tavuk, ördek, hindi, kaz, sülün gibi örnekler verebiliriz. Bu örneklerden başlıca önemli olan ve hayatımızda en çok yer kaplayan hayvan ise tavuktur. Kanatlı hayvanların karşı karşıya kaldığı pek çok hastalık vardır.
Kanatlı hayvanların sağlığını ve dolayısıyla da verimlerini olumsuz yönde etkileyen bozuklukları ve hastalıklarından iki başlıkta söz edeceğiz bunlardan biri mikroorganizmalardan ileri gelen ve bulaşıcı özelliğe sahip olan hastalıklardır. Diğer söz konusu olan başlık ise mikroorganizmalardan ileri gelmeyen bulaşıcı etkisi olmayan hastalıklardır.
Bakteriyel hastalılar bulaşıcı kanatlı hayvan hastalıları içinde bulunur bakterilerin hızlıca çoğalması ve konukçu canlıyı öldürmesi sebebiyle oldukça tehlikelidir.
KANATLI TİFOSU
Kanatlı Tifosu, bütün kanatlı hayvanlarda görülebilen, bulaşıcı ve öldürücü bir hastalıktır. Zoonoz olması sebebiyle önlem alınması oldukça zordur. Hastalığın görülmesinden sonraki 10 gün içinde ölümler başlar. Hastalık belirtileri arasında hayvanların durgunlaşması, tüylerin kabarması, solgun ibik ve sakallar, yeşilimsi ishal bulunur.
Hastalık yüzünden mevcut kanatlı hayvan popülasyonunun %80 ine kadar kayıp görülebilir. Hastalık teşhisinde ölü hayvanların laboratuvar testlerinden geçirilmesi sayesinde anlaşılır.
Kanatlı tifosunun tedavisinde antibiyotik içeren ilaçlar kullanılır ancak her zaman kesin sonuç almak mümkün değildir. Tedavi gören kanatlı hayvanların yumurtaları damızlık özelliğini yitirir.
KRONİK SOLUNUM SİSTEMİ HASTALIĞI
Ülkemizde sıklıkla görülen ve genç hayvanları daha çok enfekte eden bir hastalıktır. Kanatlı hayvan hastalığı atlatsa bile yumurtası ile hastalık üretmeye devam eder.
Ayrıca bulaşık toz toprak içerisinde bulunması da hastalığı diğer kanatlılara bulaştırmasına yeter. Hayvanda burun akıntısı görülür ve nefes alışı zorlaşır buda ağzını açıp nefes almasına sebep olur ve öter gibi ses çıkarmaya başlar.
Hindilerde akıntı olur ve gözleri kapanır. Et için üretilen sürülerde kilo kaybı görülür. Tedavisinde antibiyotikli ilaçlar kullanılır beslenmesine dikkat edilir yem katkı maddeleri ile yem kalitesi arttırılır.
ENFEKSİYÖZ SİNOVİTİS
Hastalık piliçlerde eklem şişmesi şeklinde belli olur. Bakteri yumurta ile taşınır ve hayvandan hayvana bulaşır. Hasta olan kanatlı hayvanda kilo kaybı olur gitgide zayıflar, ibiği solar, küçülür, tüyleri kabarır, bacak eklemleri şiştiği için hareketleri kısıtlanır.
Teşhisi laboratuvar ortamında yapılır. Tedavisinde antibiyotik içeren vitaminler kullanılır ve karantina uygulanır.
KOLİBASİLLOZİS
Çok tehlikeli bir hastalıktır teşhis edilmesi oldukça güçtür belirti göstermez gösterdiği belirtiler çok yaygın belirtilerdir. Tek başına hastalık yaptığı gibi başka hastalık etmenlerine eşlik ederek hastalık oluşturabilir.
Dışkı ile bulaşık yumurtadan çıkan civcivi hasta eder ve öldürür göbek deliğinden hastalık etmenini alan civcivlerde sarı kese yangını görülür hayvanda takatsizlik görülür karnı şişmiştir. Durumu iyi olan hastalara antibiyotik veya sülfonamid grubu ilaçlar verilebilir. İlaç yem ve sularına karıştırılarak verilebilir veya şırınga kullanılarak da verilebilir.
VİRAL HASTALIKLAR
Diğer canlılarda olduğu gibi kanatlı hayvanlarda da viral enfeksiyonların direkt bir tedavisi yoktur. Bu sebepten dolayı diğer hastalık etmenlerinden çok daha fazla kayba neden olur. Mücadelenin tek yolu hastalığa yakalanmamaktır yani koruyucu önlemlerdir.
NEWCASTLE HASTALIĞI (ND)
Bu hastalık oldukça tehlikeli bulaşıcı ve ölümcül bir hastalıktır. Tüm dünyada yağın olan hastalık solunum ve sindirim sisteminden bulaşık yem su ekipmanı ve kümes ekipmanları ile olmaktadır. Sürüde ani ölümler meydana gelir genç bireyler daha şiddetli hastalanır hırıltılı soluk alma ve öksürük ortaya çıkar vücutta kısmi felçler görülür ve zayıflarlar yumurta kalitesi düşer. Tedavisi yoktur koruyucu önlem olarak aşı kullanılmalıdır.
MAREK HASTALIĞI
Bulaşma 1 günlük civcivlerin ağız ve solunum yolu ile enfekte toz ve tüy foliküllerine maruz kalmasıyla ortaya çıkar. Virüsün hastalık enfekteli tüyde bir seneye kadar canlı kalabildiği ortaya çıkmıştır.
Hasta hayvanlarda bir bacağın önde diğerinin arkada olacak şekilde balerin oturuşu yaptığı, göz renklerinde değişim olduğu ve körlük de görüldüğü olmuştur bu durumlar hastalığın kronik halidir. Hastalık akut şeklinde görülürse hastalık bu hızla gelişir hızlı ölümler görülür belirtiler benzerdir. İlaçla tedavi mümkün değildir hasta bireyler karantinaya alınıp imha edilmeli, kümes dezenfekte edilmeli ve temiz tutulmalıdır.
GUMBOROR HASTALIĞI
Bu hastalıkta yine öldürücü öldürücü olduğundan daha çok yayılmacı bir hastalıktır. Popülasyonun %90 kadarı yakalanabiliyor ve %15 kadarını öldürebiliyor. Ayrıca, stres etkisiyle bu oran ikiye katlanıyor. Genç bireylerde daha fazla görülüyor.
Hasta bireyde titreme, zayıflama, ishal ve halsizlik görülür. Bulaşma ağız yoluyla olur ve hastalıklı bireyin gelişmesini engeller bundan dolayı etçi hayvanlar daha fazla etkilenir fazla yem tüketirler maliyet artar. İlaçlı ilaçsız tedavisi olmayan hatalıktan tek kurtulma yolu hastalıklı bireyleri imha etmektir. Aşılama yapılmalıdır ve kümese yabancı hayvanlar alınmamalıdır.
ENFEKSİYÖZ BRONŞİTİS HASTALIĞI
Bulaşıcı bir akciğer hastalığıdır. Ölüme sebep olur verimi düşürür yumurtayı bozar. Bulaşma yolu havaya karışan etmenler hastalığa sebep olur öksürük, akıntı, hırıltı, gibi belirtileri vardır bu belirtiler sabah erken saatlerde ve geceleri daha yoğun görülür.
Eğer etmen karaciğere atlarsa kana karışır ve ibik morarır tüy kalitesi düşer hayvanın su tüketimi artar altlıklarda ıslanma olur. 6. günden sonra ölümler başlar civcivlerin hastalığa dayanımı daha azdır. Hastalık yumuşak kabuklu yumurta oluşuna neden olur hastalığı atlatsa dahi yumurtada şekil bozukluğu görülür kalıcı hasar bırakır.
ÇİÇEK HASTALIĞI
İnsanda oluşan belirtilere benzer belirtiler oluşturur, sakal ibik yüz ağız ve göz kenarında tüysüz deride kabarcıklar oluşturur bu kabarcıkların içi su dolar ve iltihaplanır zamanla kuru ve kabuk bağlar ve zamanla bu kabuk düşer. Düşen parça virüs dolu hastalık kaynağıdır ve yeni enfeksiyonlara sebep olur bu yüzden kümesin temizliği ve kuru olması önemlidir.
Özel bir ilaçlı tedavisi yoktur hasta bireyler ayrılarak kabarcıkların üstüne gliserin sürülür. Aşılama önemlidir hastalık çıkan kümeslere çiçek aşısı uygulanır sağlam kümeslerde 2 aylık iken tavuk çiçeği aşısı yapmak bağışıklık sağlayarak koruma sağlar.
MANTAR HASTALIKLARI
İbikler de sakal ve yanaklar da yayılan kellikler meydana getiren hastalıklardır mantar dediğimiz etken bir hastalık sebebidir derede ve üç oranlarda bozukluklar yapar derede kepeklenme kabuklanma kıl dökülmeleri morarma ve parçalanma görülür.
Kötü bir koku oluşur, hayvan halsizleşir, zayıflar, verim azalır, iç organlara yerleşen etmenler akciğer ve beyinde zararlara neden olur, felç, titreme, etrafında dönme, ishal gibi belirtiler oluşturur.
Tedavi zor ve pahalıdır yine en mantıklısı hastalığa hiç yakalanmamaktır. Temizlik ve dezenfeksiyon çok önemlidir ve hasta bireyler derhal kümesten ayrılmalıdır.
ASPERGİLLOSİS
Kanatlı hayvanlarda solunum yolunda bozukluğa neden olur iç organlara ve beyne geçerse önemli zararlar meydana getirir tedavisi yoktur itlaf etmek ve gerekli fungisitler ile sterilizasyon sağlanmalıdır. Enfekte bireyde hırıltılı solunum akıntı gözde yangısal belirtile iştahsızlık görülür
MONİLİASİS
Kanatlı hayvanların sindirim sisteminde görülen bir hastalıktır, ayırt edici bir belirtiye sahip değildir. Klinik çalışmalar ile teşhis yapılabilir. Tedavi olarak içme sularına bakır sülfat ilave etmek iyi sonuç vermektedir.
FAVUS
Genellikle tavuklarda ender görülür. Sıklıkla hindilerde görülen bu hastalık zayıflama, anemi gibi belirtiler gösterir. İbikte beyaz lekeler oluşur ibik hastalık ilerledikçe girintili çıkıntılı bir hal alır. Solunum yolu sorununda görülebilir. Tedavide hafif geçen vakalar kendiliğinden iyileşir yoğun vakalarda ise tedavi önerilmemektedir.
PARAZİTER HASTALIKLAR
Kanatlı hayvanlarda görülen parazit hastalıklar, hayvancılıkta dikkat edilmesi gereken hastalık türlerindendir. Bu hastalıkların belirtileri, türleri ve tedavi yöntemleri hakkında detayları aşağıda verdik:
KOKSİDİYOZ
Hastalığa kanatlının bağırsağına yerleşen eimeria paraziti sebep olmaktadır. Kanlı ishal olarak bilinen hastalık çok ölümcül bir hastalıktır. Hastalık ağız yoluyla bulaşır dışkıyla çıkan oosit yani parazit yumurtası diğer bireyler tarafından yendiğinde yeni bireyinde bağırsağına yerleşir.
Hasta hayvan dışkısı suludur ve kan lekeleri vardır bazen turuncu renkli dışkı görülür hayvan kambur durur. Teşhis laboratuvarda yapılabilir dışkı ve bağırsakta oosit aranır. Tedavi aşı ve antibiyotikli ilaçlar ile yapılır hastalık çıkmadan antikoksidiyal ilaçlar kullanılabilir.
TAVUK ASKARİYAZİSİ
Sarı beyaz renkli uzunluğu 12 cm kadar olabilen solucanlardır ve ince bağırsakta zara yapar. Bu parazit çoğalarak bağırsağı tıkar ve sindirimi durdurur. Askaritli birey zayıflar ve verim düşer. Temizlik konusunda hassasiyet göstererek bu paraziti engelleyebiliriz.
HİSTOMONİASİS
Hindilerde sıkça görülen bir hastalık. Bu hastalığa neden olan parazitler genellikle karaciğere veya bağırsaklara yerleşirler. Bulaşma, parazitin yumurtalarının dışkı ile çıkması ve diğer hindilerin vücuduna geçmesi şeklinde olur. İshal, uyuşukluk, takatsizlik, kabarık tüy morarmış ibik ve siyahlaşmış bir baş görülür. Taşıyıcı parazit ve solucanlarla mücadele ve temiz ortam sağlamak koruma ve önleme için önemlidir.
KANATLILARDA DIŞ PARAZİTLER
Kanatlı hayvanların dış parazitleri arasında en önemlileri bitler, pireler ve kenelerdir. Bu parazitler hayvanlara zayıf düşürür ve rahatsız eder. Bitlerin baş vücut ve kanat biti gibi türleri vardır. Bunlardan en bilineni kırmızı tavuk biti kan emerek rahatsız eder yoğun olduğunda kayıp verilir. Pireler kanatlı hayvanlara rahatsızlık verir ve yoğun popülasyon oluştuğunda mücadele edilmelidir.
Sonuç olarak; kanatlı hayvan hastalıklarıyla mücadele etmek elzem bir konudur bu konuda yapacağımız en önemli şey hastalığı tedavi etmek yerine koruyucu önlemlerle hastalığı kümesimizden uzak tutmaktır. Temiz kümes ve aşılanmış civciv kullanarak hastalıklardan korunmak tedavi etmekten çok daha kolay ve ucuz.
Ayrıca tavuk hastalıkları hakkında detaylı bilgi için sitemizde yer alan “Tavuklarda En Sık Rastlanan Hastalıklar ve Önlemleri” adlı rehberimize göz atabilirsiniz.
Yazan: Ziraat Mühendisi Fatma Nur Eren
