Birim alandan daha fazla kâr elde edebilmek üreticilerin en büyük isteklerinden biridir. Bunu gerçekleştirmek, henüz üretimi çok yaygın olmayan fakat yerli ve uluslararası alanda değerli bitkilerin yetiştirilmesi ile mümkün olabilmektedir. Bu yazımızda üreticiler için iç ve dış pazarda değerli olan, diğer bitkilere oranla daha fazla kâr elde edebilecekleri bitkilerden bahsedeceğiz.
TRÜF
Trüfün, yenebilen mantar çeşitleri arasında beyaz ve siyah olmak üzere iki çeşidi vardır. Siyah trüf, tanrı ve kralların besini, kara elmas gibi isimlerle adlandırılır. Beyaz trüf ise keme ve domalan mantarı gibi isimlerle bilinir. Ağaç köklerinde, toprağın derinliğinde yetişen kokulu bir mantardır. Trüf mantarının, yenebilen mantar çeşitleri arasında 70’e yakın türü olduğu bilinmektedir. En değerlileri başlıca Fransa, İtalya, İspanya gibi ülkelerde yetişmektedir.
Yaz yağışları trüfe ihtiyaç duyduğu nemi sağladığından önemlidir. Bu nedenle kurak geçen yaz ayları, yenebilen mantar çeşitlerinden biri olan trüfün kurumasına sebep olabilmektedir. Trüf mantarının, besin içeriği açısından zengin olması, iyi bir antioksidan kaynağı olması, kanser hücrelerini öldürmeye ve enflamasyonu azaltmaya yardımcı olması gibi birçok faydası bulunmaktadır. Tüm bu faydalarının yanı sıra 100 gramı 900 TL gibi yüksek fiyatlardan satıldığı için en karlı para kazandıran tarım ürünleri arasında yer almaktadır.
SAFRAN
Safran, Crocus sativus L. isimli bitkinin tepeciğinin kurutulması ile elde edilir. Soğanlı bir kültür bitkisi olan safran, sonbaharda mor renkli çiçekler açar. Yetiştiriciliği bitki soğanları ile yapılmaktadır. Safran’ın yemekler başta olmak üzere, ilaç sanayi, kozmetik sektörü ve geleneksel tıp gibi birçok farklı alanda kullanım alanı vardır.
Safran’ın geniş bir kullanım alanı olmasına rağmen üretim alanı sınırlıdır. 1 kg kuru Safran elde edebilmek için 4-5 kg yaş safran gereklidir ve bu da 80- 200 bin çiçeğe ihtiyaç duyulduğu anlamına gelmektedir. Ayrıca Safranın hasatında kullanılabilecek bir makine yoktur. Elle toplanmaktadır. Tüm bu sebepler Safran’ı dünyanın en pahalı baharatı haline getirmektedir. 1 gr Safran fiyatı 200-350 TL arasında değişmektedir.
ALOE VERA
Aloe Vera bol güneş alan az yağışlı yerlerde yetişen içerisinde bulunan jelde %99 oranında su bulunan bir bitkidir. A, C, E vitaminleri açısından zengin olan Aloe Vera bunların yanı sıra lipidler ve amino asitler bakımından da zengindir. Kozmetik, gıda ve ilaç sektörleri için ticari amaçla yetiştiriciliği yapılan Aloe Vera’nın yapraklarının kilogram fiyatı 250-300 TL’ dir.
KİNOA
Kinoa, gluten içermeyen ve besin değeri yüksek olan bir bitkidir. Protein bakımından oldukça zengin olan besinler arasında yer almaktadır. Kalsiyum, potasyum, magnezyum, fosfor, D ve B vitaminlerince zengindir. Diyet yaparken kullanılabilir çünkü lif kalitesi bakımından iyidir.
Kinoa iklim ve toprak istekleri açısından çok seçici değildir. Üretim maaliyetleri düşüktür. Kinoa’nın kilosu üreticiden 70-100 TL arasında olmaktadır. Üretim maliyetlerinin düşük olması ve kilogram fiyatı Kinoa’yı cazip hale getirmektedir.
MOR PATATES
Sıklıkla Avrupalıların tükettiği mor patates tropikal iklimde yetişen anavatanı Güney Amerika olan tatlı aromalı bir bitkidir. B ve C vitaminleri, demir, fosfor ve potasyum bakımından zengin bir içeriğe sahiptir. Antioksidan ve yüksek lif içerir. Bu içerdikleri sayesinde kanser hücrelerindeki çoğalmayı azaltma gibi birçok faydası vardır. Cilt hastalıkları ve obezite gibi konularda da faydaları olduğu bilinmektedir.
Mor patates zor yetiştirme koşullarına sahip değildir bu nedenle birçok faydası bulunan bu bitkiyi yetiştirmek caziptir. Anadolu’da ilk olarak Eskişehir, Amasya ve Erzurum’da yetiştirilmiştir. Kilogram fiyatı 90 ila 300 TL arasında değişmektedir.
GUAVA
Anavatanı Meksika olan Guava meyvesi tropikal ve subtropikal iklimin görüldüğü yerlerde rahatça yetiştirilebilir. Türkiye’ de Akdeniz bölgesinde yetiştirilebilmektedir. 100 kadar çeşidi bulunan meyve yüksek oranda vitaminler içermektedir. A ve C vitaminleri, bakır potasyum, manganez gibi elementleri içerir. Bağışıklık güçlendirici, kan şekerini ve sindirim sistemini düzenleyici etkileri vardır.
Gıda alanında reçel, meyve suyu ve jöle yapımında kullanılır. Sağlığa birçok yararı vardır. Kalp ve cilt sağlığına iyi gelmektedir. Uygun iklim koşullarında yetiştirilmesi kolay olan Guava meyvesinin kilogram fiyatı 100-250 TL arasındadır. Sağlık açısından faydaları ve kullanım alanlarının çeşitliliği ile yüksek verim elde edilebilmesi, Guava meyvesini yetiştiriciler tarafından tercih edilebilir hale getirmektedir.
ŞAKAYIK
Saflığın ve masumiyetin simgesi olan Dağ gülü, yaban gülü, kan çiçeği gibi isimlerle de anılan şakayık, süs bitkisi olarak eskiden saraylarda da kullanıldığından saray bitkisi olarak da bilinmektedir. Otsu ve odunsu türleriyle 25 ila 40 arasında şakayık türü vardır.
Genel olarak dekoratif amaçlı peyzaj çalışmalarında kullanılan Şakayık’ın tıbbi amaçla kullanılan türleri de vardır. Şakayık üretiminde masrafın az verimin çok olması, mevcut üretimin talebi karşılayamıyor olması şakayık üreticiliğini cazip hale getirmektedir.
SARIMSAK
Sarımsak, Latince adı allium sativum olan soğanlı bir bitkidir. İyi drenajlı toprak ve ılıman iklim sarımsak yetiştirmek için uygun koşullardır. Ilıman iklim sarımsak yetiştirmek için optimal koşul olsa da sarımsak soğuğa karşı da dayanıklıdır.
Genellikle Türkiye’nin her yerinde yetiştirilebilir. Birçok farklı çeşidi vardır. Çeşitler lezzet ve özelliklerine göre yemekler veya tıbbi amaçlar için kullanılmaktadır. Sarımsak yetiştirmenin üretim maliyeti çok yüksek değildir. Aynı zamanda sarımsak uzun süre bozulmadan depolanabilir. Pazar fiyatı 130 il 270 TL arasında değişmektedir.
LAVANTA
Lavanta çok yıllık, çalı formunda bir bitkidir. Lavandula angustifolia (Syn. L. officinalis) ve Lavandula x intermedia (Syn. L. hybrida) Lavanta’nın en çok yetiştirilen iki türüdür. Lavandula x intermedia’ dan daha çok uçucu yağ, Lavandula angustifolia’ dan ise yağ elde edilmektedir. Ekonomik olarak ömrü 15 yıl olan lavanta bitkisi ilaç, kozmetik, parfüm sektörlerinde ve aromaterapide kullanılmaktadır. Sakinleştirici ve ağrı kesici özellikleri vardır.
Lavanta, yetiştirme maliyeti düşük bir bitkidir. Lavanta kozmetik alanında, süs bitkisi olarak dekorasyonda, parfüm yapımında ve daha birçok farklı alanda kullanılabilir. Ayrıca lavanta tarlaları hoş görüntüler oluşturduğundan turist çekebilmektedir. Bu da üreticiler için ek gelir kaynağı olmaktadır. 1 kilogram kuru lavanta yaklaşık olarak 190 ila 350 TL arasında satılmaktadır. Yetiştirilme maliyetinin düşük olması ve pazar alanın genişliği lavanta bitkisini kârlı bir bitki yapmaktadır.
KUŞKONMAZ
Kralların yiyeceği, gurme ürünü gibi adlarla anılan Kuşkonmaz çok yıllık otsu bir bitkidir. Tilki kuyruğu, bıcık, kedirgen, sarmaşık, izvinye, acıot gibi farklı isimlerle de bilinmektedir. Kuşkonmaz üretimi yapılırken bahçenin tam olarak kurulması zaman almaktadır. Ticari olarak verim ve kazanç 3.yılda alınabilmektedir. Fakat 3. yıldan sonra 12-15 yıl boyunca tekrar ekim gerekmeden aynı bitkilerden ürün alınabilmektedir.
Kuşkonmaz A, C, E, K vitaminlerince zengindir ve sağlık açısından birçok faydası bulunmaktadır. Besleyiciliğinin yanı sıra düşük kalorisi ve lezzet artırıcı özelliğiyle yemeklerde de kullanılmaktadır. Kuşkonmazın sağlık açısından birçok faydasının olması ve üretiminin maliyetli olmaması kârlı tarım ürünleri arasında yer almasını sağlamaktadır.
BONZAİ
Japonca tabak manasındaki ‘bon’ kelimesi ile bitki manasındaki ‘sai’ kelimelerinin birleşmesi sonucu tabakta yetişen bitki anlamına gelmektedir. Ardıç, Akçaağaç, Akasya, Göknar, Zeytin, Söğüt, Karaağaç, Muşmula bonzai için uygun bazı bitki türleridir.
Bonzai iç ve dış mekân dekorasyonlarında kullanılmaktadır. Geniş tarım arazilerine ihtiyaç duymadan yapılabilmektedir. Bonzailere şekil vermek beceri gerektirir. Bu bitkiler estetik görünümleri ile sanatsal değer kazanmaktadır. Bu sebeple üreticiler için kârlı bir tarım ürünüdür.
STEVİA (ŞEKER OTU)
Stevia, Türkiye’de şeker otu adıyla bilinmektedir. Bitkinin anavatanı güneybatı Brezilya ve Paraguay’dır. Yarı çalımsı ve çok yıllık bir bitki olan şeker otunun Çin, Güney Kore, Meksika, Malezya, ABD, Avustralya gibi pek çok ülkede yetiştiriciliği yapılmaktadır. Akdeniz iklimi koşullarını taşıyan bölgelerde ekonomik üretimi aynı tarlada 5-6 yıl süresince yapılabilir.
Şeker otu Akdeniz ikliminin görülmediği kışların sert geçtiği yerlerde tek yıllık yazlık bitki olarak yetiştirilebilir. Fakat ilk yıl şeker otunda verim düşük maliyet yüksek olmaktadır. Bu yüzden bu şekilde yetiştiricilik yapılması önerilmez. Şeker pancarının şekeri ile şeker otunun yaprak ekstresi tatlılığı karşılaştırıldığında şeker otunun 250-300 kat daha tatlı olduğu görülmektedir.
Ayrıca şeker otu 0 kaloridir. Kalorisinin sıfır olması diyette kullanılabilir olmasını sağladığından, kan şekerini etkilemediği için diyabet hastalarının tüketebilmesinden, şeker pancarından daha tatlı olduğundan yapay tatlandırıcılara doğal bir alternatif olmasından dolayı faydalı ve yetiştirilmesi kârlı bir bitkidir.
KAMKAT
Kumkuat, Kamkat diğer bir adıyla altın portakal, turunçgil ailesine üye çalı formunda bir bitkidir. Rengi portakala şekil olarak da limona benzemektedir. Kamkat ana vatanı Çin olan dört mevsim yeşil kalabilen, C vitamini yönünden oldukça zengin ve kendi kendine üreyebilen bir bitkidir.
Magnezyum, kalsiyum, potasyum gibi mineralleri ve yararlı antioksidanları da içermektedir. Tansiyonu ve kolesterolü düşürmesi sağlık açısından önemlidir. Peyzaj amacıyla saksılarda yetiştiriciliği de yapılabilir. Hem sağlık açısından faydalı olması hem peyzaj amacıyla kullanılabilmesinin yanında yetiştirme maliyetinin düşük olması Kamkat’ı kârlı bir bitki yapmaktadır.
GOJİ BERRY
Goji Berry diğer bir adıyla kurt meyvesi, patlıcangiller ailesine ait yüksek antioksidan içeren çalı formunda bir bitkidir. Akdeniz ikliminin görüldüğü ülkelerde yetiştiriciliği rahatlıkla yapılabilmektedir. A ve C vitaminlerince zengin olan Goji Berry’nin kalp sağlığına, göz sağlığına, bağışlık sistemine ve kanserle mücadele de birçok yararlı etkisi vardır.
Goji Berry’nin sağlığa birçok yararı olduğu gibi şarap yapımı, ilaç sektörü gibi çeşitli sektörlerde de kullanımı vardır. Goji Berry sağlık açısından çok faydalı olduğundan ve çok yıllık bir bitki olması sebebiyle üretim maliyetlerinin çok yüksek olmamasından dolayı yetiştirilmesi kârlı bir bitkidir.
YABAN MERSİNİ
Yurt dışında blueberry ismiyle bilinen ılıman iklim kuşağı bitkisi Yaban Mersini Türkiye’de mavi yemiş, ayı üzümü, likapa, Trabzon çayı, ligarba, morsivit ve çalı çileği gibi isimlerle anılmaktadır.
Üzümsü bir meyve olan Yaban Mersini alkollü içecek yapımı, diyetler, baharatlar, pasta ve çeşitli unlu mamuller, reçel ve konserve yapımı, ilaç sektörü gibi pek çok alanda kullanılmaktadır.
Kan basıncını düşürmeye, göz, kalp ve ruh sağlığına, sindirim ve bağışıklık sistemi sağlığına birçok yararlı etkisi vardır. Sınırlı üretim ve her geçen gün artan ihtiyaç bitkiyi kârlı hale getirmektedir. Kilogram fiyatı 300-400 TL arasında değişmektedir.
CHİA
Chia, tohumlarının tok tutuma özelliği ile bilinen Güney Amerika menşeli bir bitkidir. Meksika, Bolivya, Ekvador gibi ülkelerde yoğun olarak yetiştiriciliği yapılmaktadır. Tropik yerlerde ya da ılıman iklim kuşağının görüldüğü yerlerde yetişebilir. Tek yıllık bir bitkidir.
Omega-3 ve protein kaynağı Chia’nın, inflamasyonu ve kanser riskini azaltmak kalp sağlığını bağışıklık sistemini korumak ve iyileştirmek gibi sağlık açısından pek çok faydası vardır. Sağlık açısından birçok faydası bulunan Chia’nın, diyet listelerinin olmazsa olmazlarının arasına girmesiyle talep oranı artmıştır. Sağlık ve yiyecek gibi farklı sektörlerde pazar alanının bulunması Chia’yı para kazandıran bir tarım ürünü yapmaktadır.
WASABİ
Japon turpu olarak da bilinen wasabi, bir japon yemeği olan suşinin yanında sos olarak servis edilmesi ile tanınan bir bitkidir. Wasabi oldukça seçici bir bitkidir. Wasabi spesifik koşullar isteyen bir bitki olduğundan yetiştiriciliğini yapmak zordur.
Tazeliğini çabuk kaybetmesi de olumsuz yanlarından biridir. Fakat yetiştirilmesinin ve muhafazasının zor olması bu bitkiyi değerli yapmaktadır. İhtiyaç duyulan miktara göre üretim kısıtlı olduğundan uygun şartlarda yetiştiriciliğinin yapılması üreticilere diğer tarım ürünlerine göre daha fazla kazanç sağlayacaktır.
GİNSENG
Amerikan ve Kore Gingseng’i gibi çeşitleri olan ginseng, otsu ve çok yıllık bir bitkidir. Kozmetik sektöründe ve hastalıkların tedavisinde kullanılmaktadır. Yavaş büyüyen bir bitki olduğundan hasat süresi 5-10 yıl arasında değişebilmektedir.
Asya ülkeleri başta olmak üzere Dünya genelinde sağlık konusundaki faydaları sebebiyle ilgi çekmektedir. Yetiştiriciliği çok yaygın bir şekilde yapılmamaktadır. Bu nedenle üretim yapmak isteyenler açısından avantajlıdır.
PİTAYA
Pitaya veya bir başka adıyla ejder meyvesi tropik iklim meyvesidir. Dünya’da Filipinler, Tayland, Malezya, Türkiye’de Mersin, Antalya ve Adana’da yetiştiriciliği yapılmaktadır. Pitaya kalorisi düşük ve C vitamini bakımından zengin bir bitkidir. Sağlık açısından birçok faydası vardır. Tokluk hissi vermesinden dolayı zayıflamaya yardımcı bir bitkidir.
Sağlık açısından birçok faydası bulunan ejder meyvesi ilaç ve kozmetik sektöründe kullanılmaktadır. Farklı sektörlerde kullanım alanının olması besin içeriği olarak zengin olması ejder meyvesini iyi kazanç elde edilen tarım ürünlerinin arasına sokmaktadır.
KAPARİ
Kapari veya gebre otu halk arasında gevil, deve dikeni, kebere, bubu gibi isimlerle adlandırılmaktadır. Kuraklığa karşı dayanıklı olduğundan kurak ve taşlık alanlarda da yetişebilir. Fakat asıl Akdeniz ikliminin görüldüğü yerlerde yetişmektedir. Ekonomik olarak kazanç elde etmeye ürün yetiştirilmeye başlandıktan 2 veya 3 yıl sonra başlanır. Besin içeriği olarak mineralce zengin bir bitkidir. Bu nedenle sağlık açısından da faydalıdır. Çok yıllık bir bitki olması, kuraklığa dayanıklı olması ve farklı sektörlerde kullanım alanının olması Kapari’yi kârlı bir bitki yapmaktadır.
En karlı para kazandıran tarım ürünleri arasında bahsettiğimiz ürünler genel olarak pazar değeri yüksek üretimin ihtiyaca göre henüz az olduğu bitkilerdir.
Bu bitkilerin yetiştiriciliğine başlamadan önce bitkilerin optimum yetiştirme koşullarını detaylıca öğrenip ona göre hareket edilmelidir. Ayrıca ürünleri yetiştirmeye başlamadan önce pazar bulmak ve bulunan pazara göre üretim yapmak oldukça önemlidir.
Ek olarak para kazandıran bitkiler için alternatif oluşturan tıbbi ve aromatik bitkiler hakkında bilgiler için sitemizde yer alan “Tıbbi Aromatik Bitki Yetiştiriciliği Nedir?” adlı rehberimize de göz atabilirsiniz.
Ziraat Mühendisi Aslı Nur KASA