Daha Fazla Gör

    Son Yazılar

    TIBBİ AROMATİK BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİ NEDİR?

    Hem ülkemizde hem dünyada özellikle pandemiden sonra artan bir ilgiyle karşı karşıya kalan tıbbi ve aromatik bitkiler içinde bulundurdukları etken maddelerin yanı sıra koku ve tat özellikleriyle birlikte tedavi amacıyla kullanılan bitkilerdir.

    TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİN ÖZELLİKLERİ

    Tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği yapmadan önce bitkinin özellikleri hakkında genel bilgiye sahip olunmalıdır.

    Çeşitli familyalara bağlı olan bu bitkilerin tanınmaları güçtür ve farklı yetiştirme teknikleri vardır. Çokça el emeği istemelerinin yanı sıra zararlı ve hastalık mücadelesi zordur.

    Ekim alanları kısıtlıdır, iklim ve toprak istekleri bitkilere göre değişir. Tıbbi bitkiler ve aromatik bitkiler için üstün kalite kesinlikle aranan bir kriterdir. Ayrıca bazıları zehirlidir.

    TIBBİ AROMATİK BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİ NASIL YAPILIR?

    Tıbbi ve aromatik bitkiler genellikle doğadan toplanır. Tarımı ise sınırlı olsa da mümkündür yetiştiricilikte birden fazla yöntem vardır. Bunlardan biri generatif yöntem olan tohumla çoğaltmadır. İkinci yöntem vejetatif üretim olarak adlandırılan çelikle üretimdir.

    Bu yöntemde kullanabilecek bitki parçaları sürgün, yaprak, yaprak parçaları, gövde ve daldır. Ana bitkiden alınan bu parçalar uygun ortamlarda tekrar köklendirilir ve aynı özelliklere sahip yavrular elde edilir. Ayrıca doku kültürü yöntemleri de kullanılır.

    TÜRKİYE’DE YETİŞTİRİLEN TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLER NELERDİR?

    Türkiye coğrafi özellikleri bakımından çok zengin bir ülkedir. Hem toprak yapısı hem de iklim özellikleri çeşitlidir. Bu nedenle tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği yapmak ülkemizde oldukça uygundur.

    ADAÇAYI

    Bilimsel adı Salvia officinalis L. olan adaçayı, Lamiaceae familyasının bir üyesidir. Çalı formunda çok yıllık olan adaçayı yaprak dökmez. 900’den fazla çeşidi bulunmaktadır. Çay, gıda, tıp ve tedavi yöntemlerinde kullanılır. Ülkemizde adaçayı yetiştiriciliği yaygındır.

    KEKİK

    Thymus olarak literatüre geçen kekik, Lamiaceae familyasındandır. İzmir kekiği, dağ kekiği gibi 200’den fazla çeşidi bulunmaktadır. Anavatanı Akdeniz olan bitki çok yıllıktır.

    Kullanım alanları tıbbi ürünler, ilaç sanayi ve baharat olduğu için sadece organik tarımda kullanılan ilaçlara izin verilmektedir. Arılar tarafından çekici bulunduğu için aromatik ve kaliteli bal üretiminde önemli bir bitkidir.

    BİBERİYE

    Bilimsel adı Salvia rosmarinus olan biberiye Lamiaceae (ballıbabagiller) familyasına bağlı her daim yeşil ve ince yapraklı çok yıllık bir bitkidir. Kullanım alanları baharat, uçucu yağ, esans ve çaydır.

    LAVANTA

    Lamiaceae familyasının en çok tanınan bitkilerinden biri olan Lavandula’nın pek çok türü olmasına rağmen en yüksek kaliteyi Lavandula angustifolia vermektedir.

    Son yıllarda ülkemizde artış gösteren eko-turizme ev sahipliği yapmasının yanı sıra gıda, temizlik, kozmetik sanayilerinde de yaygın olarak kullanılır. Yüksek miktarda uçucu yağ içerir, mor renkli çiçekleri nektar bakımından zengindir.

    REZENE

    Foeniculum vulgare, Apiaceae familyasına ait iki yıllık bir bitkidir. Yaprakları tüysüzdür, meyveleri silindir şeklindedir.

    Tohumları yağ ve protein bakımından zengindir. Kurak ve kayalık yerleri sever. Günümüzde baharat, çay, uçucu yağ olarak kullanılır ve bazı hastalıkların tedavisinde etkilidir.

    NANE

    Mentha olarak bilinen içinde pek çok türü barındıran ballıbabagiller familyasına ait çok yıllık bir bitki cinsidir. Bazı türlerini kokuyla, dokuyla ayırmak kolay olsa da türler arası tanımlama zordur.

    Kontrolsüz yayılabildikleri için istilacı nane olarak adlandırılabilir. Birçok kullanım alanına sahiptir: gıda, ilaç, temizlik, kozmetik, aromaterapi ürünleri, esanslar, uçucu yağlar…

    MELİSA

    Melissa officinalis oğulotu olarak da bilinir. Çiçekleri beyazdır bal arılarının dikkatini çeker, yapraklarını hafifçe ezdiğinizde limon kokusunu alabilirsiniz. Aromatik tadından dolayı gıda sektöründe kullanılır.

    Doğal yayılış alanı Akdeniz’dir. Yaprakları naneye benzer ancak toplu bir şekilde dururlar. Dikkat edilmesi gereken parazit çeşidi küsküttür. Tedavi yöntemlerinde de kullanılan melisa, bazı böcek ve sinekleri uzaklaştırıcı etkiye sahiptir.

    ZERDEÇAL

    Curcuma longa (Zingiberaceae) familyasının çok yıllık otsu bir bitkisidir. Çiçekleri sarı, yaprakları büyük olan zencefilin ana vatanı Güney Asya’dır. Toprak altında yetişir. Yumruların ana kökleri armut veya yumurta şeklindeyken yan kökleri oval çıkıntı şeklindedir.

    Zerdeçala rengini veren madde kurkumindir. Hastalıklarda tedavi amacıyla kullanılmasının yanı sıra baharat, kumaş ve deri, kozmetik sanayinde de kullanılır.

    ISIRGAN

    Tek veya çok yıllık bitki olan Urtica Isırgangiller (Urticaceae) familyasına ait otsu bir bitkidir. Yaprak yapısı tırtıklı, koyu yeşildir ve dokunduğunuzda teninizi yakan tüylere sahiptir.

    Kurak ortam sevmeyen ısırgan, donlara karşı dayanıklıdır. İçinde birçok bileşik bulundurur. Bu nedenle bitkisel ilaç, çay, yaprak olarak kullanılır.

    ARDIÇ

    Servigiller familyasının Juniperus cinsine ait iğne yapraklı ağaç formundadır. Üreme şekli diğerlerinden farklı olarak tohumlarını döker ve bu tohumlar ardıç kuşları tarafından yenir.

    Bu sayede sindirim sırasında tohum kabukları açılır. Dışkıyla toprağa geri kazandırılan tohumlar çimlenir. Genellikle her yerde yetişen ardıç türlerinin bazılarının zehirli olduğu unutulmamalıdır.

    ANASON

    Pimpinella anisum maydanozgiller familyasına bağlı tek yıllık bir bitkidir. Çiçekleri beyaz ve topluluklar halinde gözüken şemsiyelerden oluşur. Anavatanı Doğu Akdeniz’dir.

    Dünya’da farklı tipte anasonlar bulunmaktadır. Kalite, aroma ve uçucu yağ bakımından türler ayrılır. Alkol sanayisinde büyük rol oynayan anason, aromatik bitkiler bakımından önemlidir.

    KİMYON

    Apiaceae familyasının bilinen bir bitkisi de Cuminum cyminum. Tek yıllık otsu formda olan kimyonun anavatanı Akdeniz ve Orta Doğu’dur.

    Çiçekleri pembemsi şemsiye ve topluluk şeklindedir. Baharat olarak mutfaklarımızda sıkça yer alan kimyon sabit ve uçucu yağ olarak da kullanılmaktadır. İlaç sanayisinde ve alternatif tıpta da kullanılır.

    PAPATYA

    Her gördüğümüz papatya tıbbi bitki olan papatya değildir. Matricaria chamomilla mayıs ayında çiçeklendiği için mayıs papatyası olarak da bilinir. Diğer papatyalardan ayırt etme yöntemi çiçek başına bakmaktır.

    Sarı ve koni biçiminde olan başı ortadan ikiye ayırdığımızda içi boştur, taç yaprakları koninin altında kalır ve genellikle küçüktürler. Papatyanın kullanım alanı çok geniştir: ilaç, parfüm, gıda, çay, esansiyel yağ, kozmetik, cilt ve saç ürünleri gibi…

    ZENCEFİL

    Zencefilgiller familyasının üyesi olan Zingiber officinale toprak altı kök yumruları kullanılan bir bitkidir. Yaprakları ince ve uzun, çiçekleri kırmızı-sarı renktedir.

    Art arda tarımı önerilmez. Genelde baharat olarak kullanılır. Ayrıca şifalı olan zencefil kış aylarının vazgeçilmezidir. Taze olarak da zengin içeriğe sahiptir.

    SAFRAN

    En pahalı tıbbi aromatik bitkiler sınıfında başta olan Crocus sativus süsengiller familyasına ait soğanlı bir bitkidir.

    Çiçek rengi mor olan safranın anavatanı Güneybatı Asya’dır. Dünyanın en pahalı baharatı olmasının yanında gıda, boya ve ilaç sanayinde kullanılır.

    ÜLKEMİZDE TIBBİ VE AROMATİK BİTKİ YETİŞTİRİCİLİĞİ HANGİ BÖLGELERDE YAPILIR?

    Türkiye konumu itibarıyla iki gen merkezini endemik ve yerel birçok bitki çeşidini barındırır. Aromatik bitki yetiştiriciliği açısından önemli bir konumdadır. Ege, Akdeniz, Marmara ve İç Anadolu Bölgesi tıbbi bitki yetiştiriciliği, tarımı ve işletmeleri bakımından diğer bölgelere göre daha yoğundur.

    Örneğin İç Anadolu’da yetişen tıbbi ve aromatik bitkiler safran, kuşkonmaz, kantaron, hindiba, tıbbi şahteredir. Diğer ürünlerde olduğu gibi devlet destekli tıbbi aromatik bitkiler vardır.

    Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından İyi Tarım Uygulamaları ve Organik Tarım kapsamında tıbbi aromatik bitki yetiştiriciliği yapan çiftçilere teşvik amaçlı mazot ve gübre desteği verilmektedir.

    Dünyada ve ülkemizde daha da ilerleyecek su kıtlığına alternatif olarak aromatik bitkiler kullanabiliriz. Su stresine sokulan bitkilerin verimi artar bu yüzden susuz yetişen tıbbi ve aromatik bitkiler önemlidir.

    Çiftçiye sudan tasarruf sağladığı gibi kâr da kazandırır. Günümüzde en karlı tıbbi aromatik bitkiler arasında safran ve çörek otu bulunmaktadır.

    TIBBİ VE AROMATİK BİTKİLERİN FAYDALARI NELERDİR?

    Tıbbi ve aromatik bitkiler sağlıklı yaşamın anahtarlarından biridir. Geçmişten günümüze, uygarlıktan uygarlığa bir bilgi birikimidir. Kullanım amaçları, şekilleri şifa kaynağıdır. Kökünden çiçeğine kadar kullanılabilen bitkiler;

    • Hastalıklara tedavidir
    • Beslenmede önemlidir
    • Doğal esans kaynağıdır
    • Gıda
    • Giyim
    • İlaç sektör

    Sonuç olarak ekolojik dengenin, sağlığımızın bozulduğu hastalıkların giderek arttığı bu dönemde evlerimize ve iş alanımıza katabileceğimiz; üretimini, işlemesini yapabileceğimiz birçok cinse ve türe sahip olan bitkilere daha çok destek ve yer vermeliyiz.

    Yazan: Ziraat Mühendisi Meriç Simge Çoban

    Son Yazılar

    Önerilen Yazılar

    ×
    ×