Koyun yetiştiriciliği yapan üreticiler için koyun delibaş hastalığı koyun sürülerinde önemli bir tehdit oluşturmaktadır. Coenurus cereralis adlı bir parazit parazit türünün sebep olduğu, küçükbaş hayvan hastalıkları arasında yer alan koyun delibaş hastalığının düzenli veteriner hekim kontrolleri ile yayılımı önlenebilir.
Bu yazımızda delibaş hastalığı belirtileri nelerdir ve koyun delibaş hastalığı tedavisi var mıdır gibi konulara değineceğiz.
KOYUN DELİBAŞ HASTALIĞI NEDİR?
Küçükbaş hayvan hastalıkları arasında yer alan koyun delibaş hastalığı, koyunlarda ve nadiren keçilerde görülen paraziter bir enfeksiyon hastalığıdır. Coenurus Cerebralis adlı bir türün sebep olduğu bu paraziter hastalık hayvan sağlığını büyük ölçüde etkilemektedir. Başta koyunlar olmak üzere pek çok hayvanı da etkileyebilir. Hayvanların ölümüne sebep olabildiğinden hayvan yetiştiricileri açısından büyük zararlara yol açabilmektedir.
KOYUN DELİBAŞ HASTALIĞI NEDEN OLUR?
Köpek, tilki, kurt gibi etçil hayvanların bağırsaklarında bulunan parazitin hayvanların dışkıları ile çevreye yayılması hayvanlarda delibaş hastalığı sebebidir. Parazitin bulaştığı yeşillik ve otları yiyen koyunlar enfekte olmaktadır. Enfekte olan hayvanlardaki parazit larvaları sindirim sisteminden başlayarak hayvanın vücuduna yayılmaya başlar. Son olarak sinir sistemine ulaşır ve koyunun beynine yerleşir. Sinir sisteminin normal çalışmasını bozmaktadır.
DELİBAŞ HASTALIĞI BELİRTİLERİ
Koyun delibaş hastalığı, uzun bir inkübasyon süresine sahiptir. Bu nedenle semptomlar ortaya çıkmadan önce uzun bir süre geçebilir. Hastalık genellikle sinirsel semptomlar ile seyretmektedir.
Delibaş hastalığı belirtileri enfekte olan hayvanlarda ilk safhalarda sürüyü takip edememe ve hayvanın dengesiz hareket etmesi şeklinde görülebilir. Denge merkezinin bozulmasına bağlı olarak hayvanın yürürken yalpalaması ve kafasını sürekli bir tarafa doğru eğik tutması gibi belirtileri de vardır. Başını bir yerlere yaslama eğilimi, kendi etrafında dönme hareketi yapması ve ileri safhalarda da görme kayıpları ve körlük görülebilmektedir.
En sık ve en belirgin görülen belirtilerden bahsettik. Bunların yanı sıra halsizlik, diş gıcırdatması, salya akması ve iştahsızlık gibi belirtiler de yaygın olarak görülebilmektedir.
DELİBAŞ HASTALIĞI BULAŞICI MI?
Koyun delibaş hastalığı, koyunlar ve keçiler arasında bulaşıcı bir hastalıktır. Hastalık genellikle temas, kontamine yem ve su aracılığı ile bulaşmaktadır. Enfekte hayvanların idrarı, dışkıları, plasentaları ve doğum sıvıları gibi vücut sıvıları da bulaşıcı olabilir. Yenidoğan hayvanlar annelerinden alabilirler. Ayrıca hastalıklı hayvanların eti veya kemik unu yoluyla da bulaşma gerçekleşebilmektedir.
Delibaş hastalığı sığır sürülerine yayılmaz fakat insanlarda görülen nadir ve ciddi bir nörolojik bozukluk olan Creutzfeldt – Jakob (CJD) ile ilişkilidir. Koyun delibaş hastalığının bulaşıcı olması hayvan sağlığı ve güvenliği açısından önemli bir endişe kaynağıdır. Bu sebeple tedbirler alınması gerekmektedir.
KOYUNLARDA DELİBAŞ HASTALIĞI NASIL GEÇER?
Delibaş hastalığını geçirebilecek bir şey yoktur. Hastalığa sebep olan parazitlerin hayvanın beyninde oluşturduğu yaraların geri dönüşü yoktur. Bu nedenle enfekte olan hayvanların erken teşhis edilmesi sürüdeki diğer hayvanların sağlığını korumak amacıyla önemlidir.
Koyun delibaş hastalığında hayvan enfekte olduktan 3-4 hafta sonra larvanın beyin içindeki göç döneminde sağa sola koşma, sürünün gerisinde kalma ve anlamsız harekeler görülmektedir. Bu dönemin tanısı zordur. Hayvan bu dönemde 2-5 ay hiç belirti göstermeden hastalığın 2. evresine geçebilir. Bu erken dönemde ani ölümler gözlemlenebilmektedir.
Hastalığın ileri döneminde beyin içindeki larva bir sıvı kesesinin içinde büyümektedir. Bu şekilde beyinde baskı oluşturmaktadır. Bu baskı yüzünden hayvan kendi etrafında dönme, başı duvara veya bir cisme dayama gibi belirtiler göstermektedir. Belirtiler beyindeki sıvı dolu kistin bulunduğu bölgeye göre değişiklik göstermektedir. Hayvan rahat bir şekilde yeme- içme davranışı gösterdiğinden bu dönemde hastalığın tespiti konusunda yanıltıcı olabilmektedir.
KOYUN DELİBAŞ HASTALIĞI TEDAVİSİ
Henüz etkili bir koyun delibaş hastalığı tedavisi yoktur. Özellikle keçi ve koyunlarda görülen bu hastalık, genellikle hayvanların ölümüne sebep olmaktadır. Tedavi için cerrahi müdahale ve ilaç gibi bazı yöntemler uygulanabilir fakat başarı oranları çok düşüktür.
KOYUN DELİBAŞ HASTALIĞI İLACI
Koyun delibaş hastalığı ilacı olarak antiparaziter ilaçlar kullanılabilmektedir. Veteriner hekim önerisi ile yüksek dozda ve belirli süre boyunca uygulanan ilaçlar bazı durumlarda olumlu sonuçlar verebilir. Fakat bunlar her zaman etkili bir tedavi değildir. Önemli olan koyun delibaş hastalığının hayvanlarda görülmesini ve yayılmasını önleyerek mücadele etmektir.
KOYUN DELİBAŞ HASTALIĞINDAN KORUNMA YOLLARI
Koyun delibaş hastalığından korunmak için öncelikli olarak hayvanlar düzenli veteriner hekim kontrolünden geçirilmelidir. Bu sayede olası hastalıkların erken teşhisi mümkün olabilir. Bölgedeki köpekler sürülere yaklaştırılmadan önce kontrolden geçirilmeli parazit karşıtı uygulamalar ve gereken aşılar yapılmalıdır. Köpeklerde ağıl dışında da parazit mücadelesi yapılmalıdır. Pişmemiş etler, ölen koyun ya da kuzular köpeklere besin olarak verilmemelidir. Delibaş hastalığından ölen hayvanların baş kısımları özellikle kafaları diğer hayvanların ulaşamayacakları şekilde imha edilmelidir.
Hasta hayvanlar izole edilmelidir. Hasta hayvanlar sağlıklı hayvanlardan uzak tutularak hastalığın yayılımı önlenebilir. Hayvan yetiştiricileri hayvanların otladığı alanları ve genel sağlığını düzenli olarak gözden geçirmelidir. Böylece olası hastalıklara karşı önleyici tedbirler alınabilir.
Özetle küçükbaş hayvan hastalıkları arasında yer alan koyun delibaş hastalığına, Coenurus cerabralis adı verilen bir parazit sebep olmaktadır. Delibaş hastalığı belirtileri, sürüyü takip edememe kendi etrafında dönme, hayvanın yürürken yalpalaması ve başının sürekli bir tarafa eğik durması gibi belirtilerdir. Etkili bir koyun delibaş hastalığı tedavisi yoktur. Hayvan yetiştiricileri düzenli olarak hayvanları kontrol etmeli ve veteriner hekim kontrolünden geçirmelidir.
Ayrıca, koyun delibaş hastalığına benzer hastalıklar hakkında daha fazla bilgi edinmek isterseniz, “Hayvancılıkta Zoonoz Hastalıkları ve Korunma Yöntemleri” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz. Bu yazıda, hayvan sağlığını korumak için dikkat edilmesi gereken zoonoz hastalıklar ve bu hastalıklardan korunma yöntemleri detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Aslı Nur Kasa