Tarımsal üretim için kullanılan ilaç, gübre gibi kimyasallardan kaynaklanan olumsuz etkiler insan ve toplum sağlığı üzerinde etkilerini artarak göstermeye başlamıştır. Son zamanlarda bu olumsuzlukların ortadan kaldırılması için kimyasal gübre ve tarımsal ilaçların mümkün olduğunca az kullanılması, bunların yerini aynı işlevde olan organik gübre ve biyolojik savaş türlerinin almasıyla ekolojik tarım uygulamaları geliştirilmiştir.
Bu yazımızda da organik tarımda toprak kalitesi, toprak organik maddesi ve toprak verimliliği nasıl artırılır gibi temel başlıklara değineceğiz.
TOPRAK OLUŞUMU VE ÖZELLİKLERİ
Toprak oluşum sürecinde iklim (su, sıcaklık, oksijen ve karbondioksit), ana materyal, bitki ve hayvanlar, topoğrafya ve arazinin yaşı gibi etmenler önemli rol oynarlar. Normal bir toprak %50 katı kısmı yani; %5 organik madde, %45 inorganik madde, %50 boşluklar yani; %25 hava, %25 su gibi özellikleri barındırır. Şimdi ise organik tarımda toprak özellikleri nelerdir sorusunu inceleyelim. Toprakta katı kısmı, mil, tuz, kum ve çakıl oluşturur. Su ve hava ise bu maddelerin arasında kalan boşluklara yerleşir. Topraktaki havanın miktarı suyun varlığıyla bağlantılıdır. Su oranı arttıkça havanın oranında azalma meydana gelir. Suyun bulunmadığı kısımlarda ise normal atmosferden farklı havayla doludur. Normal orandan fazlaca karbondioksit ve nem, daha az oranda oksijen bulunur.
TOPRAK KALİTESİNİ BELİRLEYEN FAKTÖRLER
Organik tarımda toprak kalitesi biyolojik aktiviteyi arttıran, çevre kalitesini koruyup devam ettiren, bitkisel üretim işlemini yerine getiren toprak esas özelliği olarak tanımlanabilir. Toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik olmak üzere 3 kalite faktörü vardır. Fiziksel kalite faktörü; toprak hacim ağırlığı, infiltrasyon ve su tutma kapasitesi ve agregat stabilitesidir. Kimyasal kalite kriterleri; pH, elektriksel iletkenlik, katyon değişim kapasitesi ve organik maddedir. Biyolojik kalite kriterleri; mikrobiyal kütle, biyolojik aktivite ve enzim aktivitesidir.
TOPRAK ORGANİK MADDESİ NEDİR?
Bitkisel ve hayvansal kalıntılar toprak organik maddesinin temel kaynağıdır. Organik madde, mineraller ve canlı organizmalar arasında yer alan oksijen, hidrojen, karbon, kükürt gibi elementlerin döngüsünde belli bir kısmı oluşturur. Toprak organik maddesi oldukça karışık bir yapıya sahip ve çeşitli maddelerden oluşmaktadır. Ancak hayvansal ya da bitkisel artıkların çeşidine göre ve ayrışma saflığına göre, bu maddelerin organik maddedeki yüzdeleri değişebilir. Organik maddenin bileşiminde başlıca; şeker, nişasta ve selüloz, lignin, tanen, yağlar ve mumlar, proteinler ve mineral maddeler yer alır.
ORGANİK TARIMDA TOPRAK VERİMLİLİĞİNİN ÖNEMİ NEDİR?
Toprak verimliliğini korumak organik tarımın en önemli hedefidir. Bu da topraktaki toprakta bulunan organik maddenin miktarını artıracak uygulamalarla sağlanır. Organik madde toprağın havalanmasını sağlayıp, toprağa besin maddesi kazandırır. Aynı zamanda organik madde toprağa mevcut besin maddelerinin alınmasını sağlar. Toprakta gelişen bitki için besin deposu görevindedir. Toprağın suyu tutabilme kapasitesini artırır ve toprağın biyolojik olarak aktifleşmesini sağlar.
TOPRAK VERİMLİLİĞİ NASIL ARTIRILIR?
Toprak verimliliği nasıl artırılır sorusu oldukça önemli bir soru olmakla beraber aynı zamansa zor bir iştir. Yağışın az olduğu ve kıraç alanlarda ekim nöbeti uygulanmalıdır. Toprağımızı nadas uygulamasında 1 senelik dinlenmeye almak önemli olup, bu yapılan işlem sonraki seneye verim şeklinde yansıyacaktır. Sulama imkânı dahilinde bu imkanlar çoğalabilmektedir. Aynı bitkiyi art arda ekmek de belirli derinlikteki bitki besin maddelerinin kullanmaya teşviki için uygulanabilir. Bitki artıklarının yakılması önlenmelidir. Bitki artıklarının toprağa karıştırılarak çürümesi sağlanmalıdır. Bu işlem dahilinde yeni ekme dönemi için temiz ekim yatağı oluşmaktadır. Erozyona karşı önlem almak da oldukça önemlidir. Buğday artık ve saplarını arazide bırakarak rüzgâr erozyonu için tedbir almış oluruz. Hiçbir zaman gereğinden fazla gübre kullanılmamalıdır. Çünkü fazla gübre toprak pH’ını bozarak toprağın yanmasına neden olabilir. Dikim ve ekimin zamanlamasını doğru yapmak verim almak bakımından dikkat edilmesi gereken bir husustur. Sıralanan bu özellikler toprak verimliliğini artıran faktörlerdir.
TOPRAĞIN EKİM VE DİKİM İÇİN HAZIRLANMASI
Toprak işleme sistemleri iki ana grupta toplanabilir; geleneksel toprak işleme ve koruyucu toprak işleme.
Geleneksel toprak işleme yönteminde, tohum yatağı hazırlanırken toprak işleme aleti olarak pulluk kullanılır ve toprak 25-30 cm derinliğinde alt üst şeklinde işlenir. Sonrasında ikincil toprak işleme makinaları kullanılır. Bu işlemin yer aldığı üretim sistemi genellikle kulaklı pulla sürüm, ekim ve gübreleme, sulama, tarımsal savaş, hasat, diskli pullu ufalama gibi uygulamaların yer aldığı sistemdir.
Koruyucu toprak işleme yöntemleri, rüzgâr ve su erozyonunu minimuma indirmek amacıyla, ekimden sonra, toprak yüzeyinin en az %30’unun önceki bitkiye ait artıkların kaplanmasını sağlayan uygulamadır. Bu sistemde pulluk kullanılmaz. Toprağı belli derinliklerde yırtmaya yarayan çizel vb. gibi toprak sıkışıklığı sorununu çözen aletler kullanılır. Ürün artıkları ve ön bitkiler arazinin yüzeyinde bırakılır. Koruyucu toprak işlemede geleneksel toprak işlemede olan temel toprağın işlenmesi, tohum yatağı hazırlama, ekim işlemleri ayrı ayrı yapılabildiği gibi birleştirerek de yapılabilmektedir.
TOPRAK İŞLEME PRENSİPLERİ NELERDİR?
Toprak işleme yöntemleri, toprak işleme zamanına, ekilen bitki cinsine, toprak tipine, ekim nöbeti ve iklim şartlarına göre değişkenlik gösterebilmektedir. Toprak işleme prensipleri:
- Tohum yatağını hazırlamak,
- Yabancı ot kontrolü yapmak,
- Toprak yüzeyindeki bitki artıkları, ahır gübresi ve anızın gömülmesini sağlamak,
- Su ve rüzgâr erozyonunu kontrol etmektir.
TOPRAK İŞLEMENİN YARARLARI NELERDİR?
- Tohum yatağının hazırlanması,
- Anız artıklarının toprağa karıştırılması,
- Hastalık ve zararlıların kontrolü,
- Yabancı ot kontrolü yapılması,
- Bazı herbisitlerin, organik ve kimyasal gübrelerin ve toprağa karıştırılması,
- Karıklar oluşturmak, eğime dik sürüm gibi uygulamalarla toprak erozyonu afetinin olasılığının azaltılması,
- Ekim, sulama drenaj, hasat gibi işlemlere uygun özel toprak yüzey şekilleri meydana getirmek,
- Toprağı havalandırmak,
- Yağmur ve kar sularının yüzeyden akıp gitmeden ve buharlaşmaya neden olmadan toprağa işlemesini sağlamak.
ORGANİK TARIMDA MALÇLAMA NEDEN YAPILIR?
Toprağın üzerini örtmekte kullanılan malzemelere malç adı verilir. Birçok faydası vardır ve aynı zamanda bu doğanın taklit edilmesidir. Peki organik tarımda malçlama neden yapılır? Çünkü malçlama güneş ışığını keser ve bu sayede yabancı otların büyümesini engeller. Yüzeydeki buharlaşmayı azaltır ve bu sayede toprakta su tasarrufu sağlar. Toprağın çıplak kalmamasını sağlayarak ve rüzgâr, yağmur gibi etkenlere karşı erozyonu önler. Doğrudan güneş ışığını azaltır ve nemi tutar, bu sayede biyolojik aktiviteyi teşvikler. Toprağa besin ve organik madde katkısı sağlar.
Ülkemizde organik tarım alanında sürdürülebilir, toprak hazırlığından hasat dönemine kadar olan araştırmalarla ortaya konan en doğru yetiştirme yöntemlerinin uygulanması gerekmektedir. Tarımda uygulanacak toprak işlemlerinin başarılı olabilmesi amacıyla toprak kalitesi nasıl artırılır ve verimliliği hakkında detaylı araştırma yapılması, uzmanlardan bilgi alınması önerilir. Organik tarımda toprak kalitesi, toprak organik maddesi ve toprak verimliliği nasıl artırılır bölümleriyle ilgili verilen detaylı bilgiler bu konuda ışık olabilir.
Ayrıca tarımda toprak işleme konusu ile ilgili daha fazla detay için “Toprak Islahı Nedir, Nasıl Yapılır, Faydaları Nelerdir?” adlı rehberimize göz atabilirsiniz.
Yazan: Şehir Plancısı Elif İrem Demirbaş
