Antep fıstığı ülkemizde ihracata katkısının yanı sıra Güneydoğu Anadolu bölgesi çiftçilerimiz için ekonomik önemi fazla olan bir tarım ürünüdür. Türkiye FAO verilerine göre 2020 yılında dünya Antep fıstığı üretiminde %25’lik bir pay ile dördüncü sırada yer almaktadır. Her tarım ürününde olduğu gibi Antep fıstığında da verim ve kaliteyi etkileyen hastalık ve zararlılar vardır.
Bu yazımızda Antep fıstığı zararlıları arasında yer alan Latince Thaumetopoea solitaria olarak adlandırdığımız Antep fıstığı göz kurdundan ve Antep fıstığı göz kurdu ile mücadele konusundan detaylıca bahsedeceğiz.
ANTEP FISTIĞI GÖZ KURDU NEDİR?
Antep fıstığı göz kurdu, Thaumetopoea solitaria olarak da bilinir. Antep fıstığı yetiştiriciliğinde önemli bir sorun olan bu zararlı thaumetopoeinae alt familyasına ait bir güve türüdür. Bu tür Kıbrıs’ta, Türkiye’de ve Suriye’den İran’a kadar olan bölgelerde görülmektedir.
GÖZ KURDU ÖZELLİKLERİ
Antep fıstığı göz kurdunun erkekleri açık kahverengi ve dişileri genellikle boz renklidir. Beyaz alt kanatları olup üst kanat üst kenarlardan alt kenarlara ulaşan zikzak şekilde kahverengi çizgiler vardır. Kanat açıklığı erkeklerde 21-24.5mm dişilerde ise 28-37.8 mm’dir.
Yumurtalar önceleri kestane renginde olup sonra kurşuni renge dönüşen altıgen şeklinde birbirine bitişik 6-8 sıralı dikdörtgen şeklindeki paketler halindedir. Dişiler yumurta paketini kestane rengi pulcuklarla örter.
Yeni çıkan larvalar 2.5-3 mm uzunluğunda ve üzerinde beyaz, sık siyah kıllar bulunmaktadır. Vücut kurşuni- yeşil, baş siyah renktedir. Olgun larvaların boyları 20-30 mm’dir ve vücut rengi kırmızımsı siyah kılları ise beyazdır.
YAŞAM DÖNGÜSÜ
Larvalar ilkbaharda yumurtadan çıkarlar. Yumurtadan çıkan larvalar toplu halde sürgünlere ve gözlere saldırırlar. Geceleri beslenip gündüzleri kuytu yerlerde istirahat halinde geçirirler. Antep fıstığı göz kurdu larva dönemi boyunca 45 ila 60 gün arasında 5 gömlek değiştirir. Bu sürecin sonunda toprağa pupa olmak üzere iner ve 2-6 cm derinlikte pupa olur.
Pupa süresi uzundur. Eylülün ikinci yarısına kadar süren pupa döneminden sonra çıkan erginler çiftleşirler ve paketler halinde yumurtalarını bırakırlar. Bu yumurta paketlerinde ortalama 140 adet yumurta bulunmaktadır.
GÖZ KURDU ZARAR ŞEKLİ
Antep fıstığı göz kurdu zarar şekli ilk dönemlerde yeni oluşmaya başlayan yaprakçıklar ve meyve salkımlarında görülür. Larvalar yeni oluşmakta olan meyve yapraklara saldırırlar. İlk dönemlerde larvalar küçük olduğundan bitkiye verilen zarar az ve yavaş olmakta larvaların büyümesi ile zarar oranı da büyümektedir.
İlk zamanlarda bir ağaçta daldan dala hareket ederlerken daha sonra ağaçtan ağaca hareket etmeye başlarlar. Larvaların geceleri beslenip gündüzleri istirahat ettiğinden bahsetmiştik.
Bu sebeple gündüzleri zararlı görünmese bile yaprak damarları arasındaki etli dokuyu yiyerek damarları bıraktıklarından yapraklarda oluşturdukları zarar fark edilir. Bu şekilde Antep fıstığı göz kurdu tarafından tahrip edilen ağaçların yapraklanması ve sürgün vermesi iki ay kadar gecikebilmektedir.
ANTEP FISTIĞI GÖZ KURDU HANGİ BİTKİLERE ZARAR VERİR?
Antep fıstığı zararlıları arasında yer alan Antep fıstığı göz kurdu, ülkemizde sadece Antep fıstığında ve Antep fıstığının yabani türlerinde görülmektedir. Bu zararlılar yukarıda da bahsettiğimiz gibi yeni oluşmakta olan meyve ve yapraklara saldırarak ağaçlara zarar vermektedir. Bu zararlı ile nasıl mücadele edileceğine bir sonraki başlık altında değineceğiz.
GÖZ KURDU İLE NASIL MÜCADELE EDİLİR?
Antep fıstığı göz kurdu ile mücadele konusunda ağaç başına 2-3 yumurta paketinin düştüğü durumlar göz kurdunun ekonomik zarar seviyesine ulaşacağının göstergesi olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle çiftçilerin zarara uğramaması ve ağaçların daha fazla zarar görmemesi için kültürel ve kimyasal mücadele yapılmaktadır.
KÜLTÜREL MÜCADELE
Göz kurdu kültürel mücadelesinde Antep fıstığı ağaçlarının düzenli budamak ve temizlemek önemlidir. Budama yapmak ağaçların hava sirkülasyonunu artıracağından zararlıların saklanma alanını azaltır.
Zararlı popülasyonunu azaltmak için göz kurdu yumurta paketleri kışın dallar üzerinde ezilmeli ilkbaharda da sıkça bahçe dolaşarak görülen larva grupları ezilerek yok edilmelidir. Ayrıca bahçelerde doğal düşmanlar da teşvik edilebilir.
KİMYASAL MÜCADELE
Zararlı popülasyonunun fazla olduğu durumlarda ekonomik kayıpları önlemek ve hastalığın yayılımını durdurmak için kimyasal mücadeleye başvurulmaktadır. Yapılan çalışmalara göre ağaç başına 2-3 yumurta paketinin düştüğü bahçeler bulaşık sayılmaktadır.
Ayrıca bahçedeki ağaçların %50’sinin bulaşık olduğu durumlarda tüm bahçenin, bulaşık oranının %50’den daha düşük olduğu durumlarda ise sadece bulaşık ağaçların ilaçlanması gerekmektedir.
ANTEP FISTIĞI GÖZ KURDU İLAÇLARI
Antep fıstığı göz kurdu ilacı olarak insektisitler kullanılmaktadır. Antep fıstığı göz kurdunda kış ilaçlaması tomurcuklar patlamadan 20 gün öncesine kadar yumurtalara karşı yapılmaktadır.
Tomurcukların patlama döneminde ise mart sonu ve nisan başında yumurtalardan çıkışını tamamlayan birinci ve ikinci dönem larvalarına karşı iklim koşullarına da bağlı olarak birinci ilaçlama yapılır. Dişi Antep fıstığı tomurcukları da sıçankulağı devresindeyken tomurcuklarında küme halinde larvalar görüldüğünde ilaçlama yapılır.
Antep fıstığı zararlıları arasında olan ve Latince adı Thaumetopoea solitaria olan Antep fıstığı göz kurdunun, Antep fıstığı ağaçlarında ekonomik zararlara neden olabilen bir güve olduğundan bahsettik.
Antep fıstığı göz kurdu ile mücadele yapılırken tüm meyve ağaçlarında olduğu gibi Antep fıstığında da çiçeklenme döneminde ilaçlama yapılmamaktadır. Ayrıca Antep fıstığı erkekleri ve dişileri farklı zamanlarda çiçek açtığından çiçek tozlarının zarar görmemesi amacıyla erkek ağaçların ilaçlanması tavsiye edilmemektedir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Aslı Nur Kasa