Fitoplazma bakterilerle karıştırılan ve bakteriye çok benzeyen ancak hücre duvarını sahip olmayan obligat parazitlerdir. Fitoplazma belirtileri bakımından tanınması oldukça zordur.
Çünkü phytoplasma çoğu bağ hastalıkları ve bitki besin elementlerinin eksikliğinin sonucu oluşan belirtiler ile oldukça benzerlik gösterir. Üzüm hastalıkları bakımından da üzerinde araştırma yapılması gereken hastalıklardan biridir.
Hastalık etmeni aslında virüsün kendisidir ve fitoplazma tedavisi teşhis olmadığı sürece kolayca yayılma gösterip büyük ekonomik zararlara yol açabilir.
Fitoplazmalar bitkinin su ve besin almasını sağlayan iletim demetlerinden biri olan floemde yaşıyor ve bitkinin bütün yerlerine kolayca ulaşıp epidemi yapabiliyor. Bu yüzden fitoplazma mücadele yöntemleri uygulanırken dikkatli olmak büyük önem taşıyor.
FİTOPLAZMA NEDİR?
Phytoplasma geniş konukçulara sahip, birçok bitkiyi etkilemekte ve yüksek verim kayıplarına sebep olabilen bir hastalık türüdür. Birçok üründe olduğu gibi bağ üretiminde de ürün miktarını sınırlayan birçok etmen bulunmaktadır. Bu etmenlerden biride fitoplazma hastalıklarıdır.
Fitoplazma ne demek diye düşünüldüğünde bitkilerde patojen olan ve yumuşakçalar sınıfına ait hücre duvarı olmayan bakteriler olduğu ancak oluşturduğu simptomların virüs simptomlarına benzediği bilinmektedir.
Flavescensedoree (FD) ve BoisNoir (BN) fitoplazmaları bağlarda ciddi kayıplara neden olan fitoplazma etmenleridir. BN yaprak sararması, yaprak ayasında içe doğru kıvrılma ve kırmızı renklenme gösterirken, FD ise bunlarla birlikte ayada gümüşi renklenmeye neden olur. BN ülkemizde yaygın olarak görülürken FD etmenine rastlamak biraz daha zordur.
FİTOPLAZMANIN YAŞAM DÖNGÜSÜ
Fitoplazmalar bitki bünyesinin iletim demetlerinde bulunan parazit olduklarından belirli bir yaşam döngüsü olup olmadığı bilinmemekte ancak bitkinin bünyesinde ve vektör böceklerin tükürük bezlerinde yaşam döngülerini devam ettirdiği düşünülmektedir. Bu yüzden vektör böceklerin döngüleri takip edilip epidemi yapması engellenmeye çalışılır.
FİTOPLAZMANIN ÖZELLİKLERİ NELERDİR?
Fitoplazma 600 ‘dan fazla çeşit bitkide zararlı olan önemli hastalıktır. Fitoplazmalar kendi içinde genetik farklılıklar gösterir ve spesifik vektörler tarafından taşınabilirler. Türkiye ‘de farklı meyve ağaçlarında da tespit edilmiştir.
Fitoplazma hastalıkları EPPO’nun A2 nolu karantinaya tabi olan oldukça önemli bir hastalıktır. Fitoplazmalar birçok bitkide epidemi yapmasıyla birlikte ilkbaharda bitkinin üst aksamına doğru sonbaharda köklere doğru hareket ederler. Bitkilerin sadece floem iletim dokusunda bulunup düzensiz dağılım gösterdiği tespit edilmiştir.
FİTOPLAZMA BELİRTİLERİ NELERDİR?
Belirtilere bakıldığında gözle tespit etme oldukça güçtür. Fitoplazmalar bitkilerin vejetatif kısımlarında meyvelerde, çiçeklerde, yapraklarda ve sürgünlerinde simptom oluşturur. Belirtiler çevre koşullarında bitki çeşit ve yaşına göre değişiklik gösterebilmektedir.
Genellikle sürgünler odunlaşamadığı gibi lastik gibi esnek zayıf ve aşağıya sarkmış şekilde görünür. İleriki dönemlerde sürgünler kırılganlaşır siyahlaşır ve ölüm gerçekleşir.
Yapraklarda homojen olmayan renk dağılmaları ve kıvrılma gözükür. Yaprak ayası ve damarları renkli çeşitlerde kızarır ancak beyaz çeşitlerde sararır.
Bitkinin erken gelişim dönemlerinde enfeksiyon oluşursa çiçeklerde kuruma ve meyve tutumunda azalma görülür. Öte yandan geç oluşan enfeksiyonlarda çiçek saplarında kuruma gözlemlenebildiği gibi meyvelerde çok kolay bir şekilde dökülme görülebilir.
Aynı zamanda çiçek demetlerinde büzüşme ve kahverengileşme gözükür. Bu sebeple fitoplazma mücadele yöntemleri dikkatle araştırılmalı ve doğru bir şekilde saptanmalıdır. Erken teşhis büyük kayıpları yüksek oranda engellemektedir.
FİTOPLAZMA HASTALIĞI HANGİ BİTKİLERE ZARAR VERİR?
Bitki bakteri hastalıkları bakımından günümüz araştırmalarında yeni bir literatür olan ve geliştirilmesi hızla artan fitoplazma hastalıkları birçok bitkide görülmektedir. Bu bitkilere gün geçtikçe yenileri eklenebilir çünkü hastalık yayılımı vektör böceklerle artmakta ve önlemlerin kontrolü zorlaşmaktadır.
Kayıt altında bilinen fitoplazma konukçuları asma başta olmak üzere böğürtlen, domates, badem, erik, kayısı, şeftali, armut, elma, susam, Cezayir menekşesi, patlıcan, biber, gül, zeytin, Cynodon dactylon (köpek dişi ayrığı), Kurtbağrı ve patatestir.
ASMADA FİTOPLAZMA MÜCADELESİ NASIL YAPILIR?
Fitoplazma hastalıkları mücadelesi oldukça önemlidir. Hastalık virüs etmeni bir obligat parazit olduğundan taşınma yoluyla bulaşık durumlarına dikkat edilmeli vektör böceklerin konukçu bitkiye zarar vermesi engellenmelidir.
Fitoplazma belirtileri görüldükten hemen sonra tarlada ve o bölgedeki konukçu bitkide hemen teşhisin yapılması diğer konukçu bitkilere yayılımın engellenmesi gereklidir.
Bağ hastalıkları bakımından önemli olan fitoplazma hastalıkları ile mücadelede herhangi bir kimyasal savaşım bulunmamaktadır. Fitoplazma tedavisi konusunda tek ve en başarılı faktör kültürel mücadele teknikleridir.
KÜLTÜREL MÜCADELE
- Üretim materyallerinin temiz ve sertifikalı olmasına özen gösterilmelidir.
- Yabancı otlarla mutlaka mücadele edilmelidir.
- Enfekteli omcalar saptanmalı ve hemen imha edilmelidir.
- Hastalığa dayanıklı bitkilerden alınan vejetatif üretme organları tercih edilmelidir.
- Gübreleme dengeli bir şekilde yapılmalıdır.
- Enfekteli olduğu şüphelenilen bitkilerden aşı gözü, kalem gibi vejetatif üretim organları alınmamalıdır.
- Vektör böceklerde ikincil bir bağ zararlıları kategorisinde bulunduğu için bunlarla mücadele edilmeli, yayılım minimuma indirgenmelidir.
- Budama aletleri mutlaka her işlemde dezenfekte edilmelidir.
Fitoplazma belirtileri bakımından tipik simptomlar gösteren bir hastalıktır. Bu simptomların tanınması ancak uzman Ziraat Mühendisleri tarafından yapılmalıdır. Aksi takdirde fizyolojik bir bozukluk olduğu saptanabilir ve yanlış uygulamalar sonucunda büyük kayıplara sebep olabilmektedir.
Fitoplazma hastalıkları araştırmaları gün geçtikçe daha popüler bir hale gelmekte ve özellikle ülkemizde önemli çalışmalar yapılmaktadır. Özellikle bağ hastalıkları açısından büyük önem arz etmektedir.
Fitoplazma mücadele yöntemleri arasında herhangi bir kimyasal mücadele bulunmamaktadır. Yani kısacası fitoplazma tedavisi denilen bir durum yoktur. Phytoplasma ile sadece kültürel önlemlerle mücadele edilebilmektedir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Büşra Selli
