Günümüzde hayvancılık büyük bir endüstriyel kol olmakla beraber kırsaldaki yaşayan insanların en büyük geçim kaynağı olmuştur.
Hayvancılık büyükbaş, küçükbaş ve kümes hayvanları gibi farklı alanlarda istihdam sağlamaktadır. Küçük tarım işletmeleri kombine sığır ırkları tercih edilmektedir.
Bu hayvanların hem etinden hem sütünden hem gübresinden maksimum yararlanma görülmektedir.
Hayvancılık sektörünün 2 büyük kolu olan süt sığırı ve besi sığırcılığı Ülke ekonomisi için çok önemlidir. Yabancı sığır ırkları kültüre alınarak bölgelere adapte olmuş ve üretimleri yaygınlaşmıştır.
SÜT SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİĞİ NEDİR?
Yıllardır yetiştiriciliği yapılan süt sığır ırkları, süt üretimi için yetiştirilen ineklerin buzağıyı doğurmasından sonra başlayanlar laktasyon döneminde verimli sığır ırkları ile yüksek verim almayı amaçlayan ve buna uygun en çok süt veren inek tercih edilerek yetiştirilmesidir. Günümüzde süt ve süt ürünleri sanayisinin en büyük ham maddesi olmuştur.
BESİ SIĞIRI YETİŞTİRİCİLİĞİ NEDİR?
Günümüzde hayvan beslenmesinin en büyük kısmını karşılayan bir tarımsal faaliyet olan besi sığırı ırkları üreticilere ciddi karlar sağlayabilen aynı zamanda etli dana cinsleri artan et talebini karşılayabilen en uygun yöntemdir.
Ülkemizde Besi sığırcılığında büyükbaş hayvanlar kullanılmakta ve otlak alanların az olması sebebiyle ahır hayvancılığı yapılmaktadır.
Besi sığırcılığı için etçi sığır ırkları özelliği taşıyan hayvanların belli bir süre boyunca ağırlıklarını arttırmak için belirli sınırlar içerisinde yedirilen yemin et oluşmasına yönelik yapılan hayvancılık türüdür.
YERLİ SIĞIR IRKLARI
Türkiye’de 5 farklı yerli sığır ırkı bulunmaktadır. Bunlar;
YERLİ KARA SIĞIRI
4.000 yıldır orta Anadolu’da yayılım gösteren yerli Kara sığırı ülkedeki sığır çeşitleri arasında en fazla yayılma alanı olan sığırdır.
Aynı zamanda ülkedeki yetersiz koşullara dayanıklı olup sütlerinin çok kaliteli olduğu bilinmektedir. Yerli ırklar arasında sayıca en fazla olan ırktır.
Yerli Kara sığırı Orta Anadolu’da yayılım göstermesine rağmen tüm yerli karalar aynı özellikte değillerdir.
Bulundukları çevreyle ilgili şartlara göre değişim göstermektedirler. Yerli Kara sığırlarının en önemli özelliği bütün vücudun hatta tırnakların bile siyah renkli olmasıdır. Baş kısımları ise uzun ve dar şeklindedir. Boynuzlar öne doğru kısa ve ince yapılıdırlar.
- Cidago: Erkeklerde 115-130 cm dişilerde 100-110 cm’dir.
- Süt verimi: 900 – 1200 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 300 kg dişilerde ise 200 kg’dır.
- Laktasyon süresi: 200 gün
- Sütteki yağ oranı: %4,5- 5
- Günlük canlı ağırlık artışı: 900 gr /gün
DOĞU ANADOLU KIRMIZISI (DAK) SIĞIRI
Anadolu’da 3000 yıldan fazladır yaşayan ülkemizin yerli sığırları arasında en fazla sayıya sahip olan ikinci büyük grup olan Doğu Anadolu kırmızı sığırı günümüzde genetik kaynaklarını korumak için koruma altına alınmıştır.
Doğu Anadolu kırmızı sığırı yüksek rakımlı sert Kışa dayanıklı her türlü yetersizliklere karşı dayanabilen bir sığır türüdür. Bu dayanıklılıkla beraber kalitesiz yemleri değerlendirerek verimde vermektedir.
Ülkemizin en önemli et kaynağıdır. Doğu Anadolu kırmızı yılın altı ayını mera ve yaylalarda otlatılabilmektedir. En belirgin özellikleri göğüs kısımları dar olmasıdır. Vücudun arka tarafı ön taraftan daha yüksektir.
Sığırların renkleri sarı – kırmızıdan koyu kestane rengine kadar farklı renklerde olabilir ve vücutları üzerinde beyaz lekeler de bulunabilir. Boynuzları kısa ve öne doğrudur. Tırnakları ise zorlu engebeli şartlarda veya yamaçlarda otlatılabilmeleri için küçük ve sivri uçludur.
- Cidago: Erkeklerde 120 cm dişilerde 110 cm’dir.
- Süt verimi: 900-1000 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 400 kg dişilerde ise 300-350kg
- Laktasyon süresi: 200-210 gün
- Sütteki yağ oranı: %3,5
- Günlük canlı ağırlık artışı: 700-800 gr /gün
GÜNEY SARI-KIRMIZISI (GSK) SIĞIRI
Orta doğunu yerli ırkıdır ülkemizde Halep, Çukurova Dörtyol ve Kilis varyeteleri bulunmaktadır fakat Kilis varyetesi dışında diğer varyeteler yaşamamaktadır. Bu yüzden Kilis varyetesi genetik kaynakları korunmak için koruma altına alınmıştır.
Güney sarısı- kırmızısı sığırı yerli sığırlarımız içerisinde kombine verimi olup en iyi süt veren inek ırkıdır. Bununla birlikte canlı ağırlığı en yüksek olan ırktır. Yetersiz ekolojik ve arazi koşullarında son derece dayanıklıdır.
Ayrıca hastalıklara karşı da çok fazla dirençlidir. Bu ırkın kolay doğuma özelliği olmasından dolayı insan yardıma gerekmeden kendiliğinden doğum yapabilir annelik içgüdüleri çok fazla gelişmiştir. Buzağı kayıpları neredeyse hiç yaşanmamaktadır.
Güney Sarı-Kırmızısı (GSK) Sığırı rengi kırmızdan kahverengine kadar renk değişim aralığı bulunmaktadır. Boynuzları siyaha yakın gri renkli ve hilal şeklindedir.
- Cidago: Erkeklerde 130-155 cm dişilerde 115-155 cm’dir.
- Süt verimi: 1875-4675 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 585-610 kg dişilerde ise 380-480 kg’dır.
- Laktasyon süresi: 240- 300 gün
- Sütteki yağ oranı: % 2 – 4.5
- Günlük canlı ağırlık artışı: 700-900 gr /gün
BOZ IRK SIĞIRI
Ülkemizin yerli sığırları arasında olup soyu tükenmek üzere olan bu ırkı genetik kaynakları korumak için devlet tarafından koruma altına alınmıştır.
Zorlu arazi şartları ve çevresel faktörler karşı dayanaklı olması ve doğal yaşam alanının zorlu arazi şartları olmasından dolayı geçmişte bu ırk hayvanları tarla sürümlerinde kullanıyorlardı. Makineleşme tarımın gelişmesi bu havyalara olan ihtiyacı azaltmıştır.
Doğada kendi başına yaşamını devam ettiren bu ırk, değersiz otları değerlendirmede çok başarılıdır. Süt verimi düşük olmasına karşın kalitesi yüksektir. Bu ırkın inek özellikleri asabi karakterli olup sağımı zor olmaktadır.
Hayvancılığı ise sütü için değil eti için yapılmaktadır. Renkleri açık gümüş ve koyu kül renginde olup kulak içi kılları siyahtır.
Boynuzlarının dipleri beyazımsı sarı uçları ise siyahtır. Aynı zamanda uçları sivri ve öne doğru hilal şeklindedir. Tırnakları ise siyah renkli olup çok güçlü ve serttir.
- Cidago: Erkeklerde 126 cm dişilerde 118 cm’dir.
- Süt verimi: 1000-1200 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 470 kg dişilerde ise 375 kg’dır.
- Laktasyon süresi: 240 gün
- Sütteki yağ oranı: % 4-5
- Günlük canlı ağırlık artışı: 700-1000gr /gün
ZAVOT SIĞIRI
Kafkasya’dan Kars çevresine getirilmiş ve adapte olunmuş bir ırktır. Zavot sığırın Simental çeşitleri ile İsviçre melezinin melezlenmesi sonucu ortaya çıktığına dair varsayımlar mevcuttur.
Yerli sığırlar arasında Kombine bir hayvan olan zavot sığırı hem et için hem süt için yetiştiriciliği yapılmaktadır zor iklim şartlarına ve hastalıklara karşı oldukça dayanıklı aynı zamanda zor arazi şartlarına ve ilkel alanlarda da yetiştirilebilmektedir.
Zavot sığırı 6 ay meralardan otlatılabilmekte ve et kalitesi en iyi olan yerli sığırımız olmaktadır. Rengi beyaz ve açık sarı olup vücudu krem rengi görünümdedir.
Sırtı düz olup kemikleri çok sağlamdır. Boynuzları yukarı doğru sivrilmekte ve hilal şeklini almaktadır dipleri beyazımsı sarı uçları gri renklidir.
- Cidago: Erkeklerde 120-140 cm dişilerde 100-130 cm’dir.
- Süt verimi: 2300-3200 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 400-600 kg dişilerde ise 270-450 kg’dır.
- Laktasyon süresi: 275-300 gün
- Sütteki yağ oranı: % 3-4,5
- Günlük canlı ağırlık artbışı: 700-1000 gr /gün
YABANCI SIĞIR IRKLARI
En çok yetiştiriciliği yapılan, süt, et ve kombine sığır ırkları olmak üzere üç kategoriye sınıflandırılmış 10 farklı yabancı sığır ırkları bulunmaktadır. Bunlar;
SÜT SIĞIRI IRKLARI
AYRSHİRE SIĞIR IRKI (DUNLOP SIĞIRI)
Ana vatanları İskoçya olup çoğu bölgeye adaptasyon sağlayabilirler. Kahverengi benekli veya siyah benekli renkli yapıya sahiptirler.
Boynuzları 1 metreden fazla olabileceği için buzağı iken köreltme işlemi yapılır ve boynuzlar beyaz renkte ucu siyah bir şekilde geriye doğru kıvrılır.
Düzgün meme yapısına sahipler ve sütleri dondurma, tereyağı ve peynir yapımında kullanılır.
- Cidago: Erkeklerde 135-140 cm dişilerde 130-135 cm’dir.
- Süt verimi: 5800 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 850 kg dişilerde ise 550 kg’dır.
- Sütteki yağ oranı: % 4,5
HOLSTEİN SIĞIR IRKI (SİYAH ALACA)
Anavatanı Hollanda ve kuzey Almanya olan siyah alaca ırkı en çok süt veren inek cinsi olup dünyanın en çok süt veren ineği sırada birinci sırada yer almaktadır.
Süt endüstrisinde çok önemli paya sahip olan siyah alacalar süt inekçiliği de %80 oluşturmaktadır.
Sıcağa ve hastalıklara karşı dayanıklı değillerdir. Hızlı büyürler bakımları kolay Oldukları için kolay idare edilebilirler.
Buzağıların ağırlıklarının fazla olması doğurganlık sorununu ortaya çıkarmaktadır. Hayvanlar siyah-beyaz veya kırmızı-beyaz alacalı varyeteleri bulunmaktadır.
- Cidago: 145-155 cm’dir.
- Süt verimi: 7600-10.000 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: 650-750 kg’dır.
- Sütteki yağ oranı: % 4,5
GUERNSEY SIĞIR IRKI
Anavatanı Guernsey adası olan ve adını bu adadan almaktadır. Uzun ömürlü ve kolay doğum yapması aynı zamanda hastalıkla karşı dayanıklı olması ve süt ırkı inekler arasında sütünün çok yoğun bir şekilde yağlı olması süt endüstrisinde tereyağı yapımı için çok önemlidir.
Bu ırk hayvanları yapıları iyi olmakla beraber uysal ve idare edilebilir hayvanlardır. Kırmızı-beyaz veya kahverengi-beyaz alacalı görümündedirler mera otlatma için çok uygunlar ve diğer ırklara göre daha az yem demektedirler.
- Süt verimi: 6300-6650kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 600-700 kg dişilerde ise 450-500kg’dır.
- Sütteki yağ oranı: %5
JERSEY SIĞIR IRKI
Süt sığır ırkları arasında Anavatanı İngiltere’nin Jersey adasıdır ve bu ada sığıra adını vermiştir küçük inek ırkı olan uysal ve maliyeti düşük bir süt ırkı sığırıdır.
Ülkemizde Karadeniz’de yetiştirilmektedir ayrıca Ege ve Akdeniz’de yetişmeye ve meralarda otlatmak için çok uygun olan sığır türüdür.
Sütündeki yüksek yağ oranından dolayı tereyağı ve peynir endüstrisi için uygun bir ham maddedir. Bu ırka özel genetik hastalıklar bulunmaktadır bunlardan bir tanesi çarpık bacaklıktır. bu durum doğumu zorlaştırmakta ve buzağı ölümlerine sebep olmaktadır.
Ayrıca ırkın bazı hastalıklara yakalanma olanağı yüksektir bu hastalıklardan bir tanesi de süt hummasıdır. Rengi sarımsı, açık kahve ve krem rengi tonlarındadır.
- Cidago: Erkeklerde 130 cm dişilerde 120cm’dir.
- Süt verimi: 5000-8400 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 350-450 kg dişilerde ise 330-400 kg’dır.
- Sütteki yağ oranı: %6
ET IRKI SIĞIRLAR
ANGUS (ABERDEN) SIĞIRI
Besi sığır ırkları arasında Anavatanı İskoçya olan küçük başlı, boynuzsuz, dolgun ve uzun vücuda sahip fakat bacakları kısa olan bir et sığır türüdür.
Angusların tercih edilme sebepleri et kalitesinin çok yüksek olması etteki mermerleşmenin muazzam bir şekilde oluşması boynuzsuz oluşu, canlı ağırlık artışının yüksek olması, soğuğa, sıcağa karşı dayanaklı olması ve kolay doğum yapabilmesi tercih edilme sebeplerindendir.
- Cidago: Erkeklerde 140-145 cm dişilerde 130-145 cm’dir.
- Canlı Ağırlık: : Erkeklerde 1000-1100kg dişilerde ise650-700 kg’dır.
BRANGUS SIĞIRI
Angus ve brahman ırklarının melezlenmesi sonucu Brangus sığırı etçi bir sığır ırkı olarak ortaya çıkmıştır.
Yüksek kalitedeki etini ve güç özelliğini Angus’tan zorlu şartlara karşı dayanıklı olma ve yüksek döl verme özelliğini ise Brahman’dan almıştır.
Sıcağa ve neme karşı dayanıklı olduğu gözlenmiştir. Annelik içgüdüsü çok yüksek olan bir ırktır ayrıca sakin ve uysal olduklarından kolay idare edilebilirler.
- Cidago: Erkeklerde 140-150 cm dişilerde 130-140 cm’dir.
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 900-1200 kg dişilerde ise 500-750 kg’dır.
HEREFORD SIĞIRI
Anavatanı İngiltere olan birçok ülkede yetiştirilen bir sığır ırkıdır. Çevresel faktöre karşı uyum sağlamakta ve dayanıklılık göstermektedir.
Sağlam kemik, kas ve tırnak yapısına sahiptir. Annelik içgüdüleri çok fazla gelişmiştir.
Günlük canlı ağırlık artışı çok yüksektir. Kırmızı kahverengi lekeleri olup başı, boynu, göbek altı, kuyruk tüyü ve bacak kemikleri mutlaka beyaz olmalıdır.
- Cidago: Erkeklerde 135-140 cm dişilerde 130-135 cm’dir.
- Canlı Ağırlık: : Erkeklerde 900-1250kg dişilerde ise 600-750 kg’dır.
CHAROLAİS(ŞAROLE) SIĞIRI
Etçi sığır ırkları arsında Anavatanı Fransa olan hızlı kilo alma ve gelişmesiyle tanınan etçi bir sığır ırkıdır zorlu şartlara karşı dayanma gücü yüksek kalitedeki etim ve etindeki az yağ oranı tercih edilme sebeplerindendir hem boynuzlu hem boynuzsuz tipleri bulunmakta vücutları tamamen krem rengindedir. Ülkemizde Konya’da küçük bir sürü oluşturulmuştur.
- Cidago: Erkeklerde 150-160 cm dişilerde 135-145 cm’dir.
- Canlı Ağırlık: Erkeklerde 1200-1400 kg dişilerde ise 950kg’dır.
KOMBİNE SIĞIRLAR
BROWN SWISS SIĞIR IRKI (MONTOFON-ESMER)
Verimli sığır ırkları arasında Anavatanı Alp Dağları olan Montofon’un ülkemizde tüm bölgelere adapte olmuş hastalıklara, sıcağa, soğuğa her türlü zorluğa karşı dayanıklıdır.
Kombine verime sahip olup dünyanın ikinci en çok süt veren inek ırkıdır. Verim özellikleri sebebiyle birçok defa üst üste şampiyonluk elde etmiş en iyi meme yapısına sahiptir.
Ayrıca sütünü en çok peynir yapımı için kullanılan sığır türüdür. yeri yapılı güçlü ve sağlam vücutlu koyu kahverengi veya gri kahverengi renge sahip kuyruk ucu burun ucu boynu tuşları siyah olan güçlü kaslara sahip yabancı Sığır ırkı türüdür.
- Cidago: Erkeklerde 135-150 cm dişilerde 130-140 cm’dir.
- Süt verimi: 9000 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık:600-700 Kg
- Sütteki yağ oranı: % 4
- Günlük canlı ağırlık artışı: 1200-1300 gr /gün
SİMENTAL SIĞIR IRKI (SARI ALACA)
Ana vatanı İsviçre ve Avusturya olan simental kombine sığır ırkları arsında yani hem eti hem de sütü için faydalanılan yüksek miktarda et ve süt verimi alınan bir sığır türüdür.
Melezlemeye çok yatkın bir türdür birçok ırk ile melezleme yapılabilir. Bölgelere çok uygun adapte olmaktadır.
Ülkemizde ege bölgesi, iç Anadolu ve doğu Anadolu bölgelerine adapte olmuş ve yayılım göstermiştir. Sarı-beyaz ya da kırmızı-beyaz alacalıdır. Baş, alın ve kirpik mutlaka beyaz renkte olmalıdır.
Uzun ömürlü yüksek döl verme yeteneğine sahip fakat güç doğum ve doğumda ölüm oranı yüksektir ayrıca beton zeminli ahırlarda ayak hastalıklarına yakalanmaktadırlar. Etli dana cinsleri beside çok iyi performans göstermektedir.
- Cidago: Erkeklerde 150-165 cm dişilerde 138-150 cm’dir.
- Süt verimi: 6500 kg/laktasyon
- Canlı Ağırlık: : Erkeklerde 1100-1400 dişilerde ise 600-900 kg’dır
- Sütteki yağ oranı: % 4,5
- Canlı ağırlık artışı: 1350-1600 gr/gün
EN ÇOK SÜT VEREN İNEK CİNSİ
Süt sığır ırkları İneklerinden alabileceğimiz süt miktarını belirleyen en önemli etmen hiç şüphesiz ineğin ırkıdır.
Hayvanların süt üretimi sınırı genetik yapısına bağlıdır. Çevresel faktörler ne kadar iyi olursa olsun genetik yapının üzerine çıkaramaz fakat çevresel faktörlerin yetersiz olması süt verimini düşürmektedir.
Yerli sığır ırkları arasında en fazla süt verimli sığır ırkı olan Güney Anadolu Kırmızısı’dır. Yabancı sığır ırkları arasında ise siyah alacalar en çok süt veren inek ırkıdır. Siyah alacaları süt inek çeşitleri olan esmerler, simentaller ve jerseyler takip etmektedir.
EN İYİ BESİ SIĞIRI IRKLARI
Besi için yetiştirilen besi sığır ırkları günlük canlı ağırlık artışı yetiştiricilik bakımından çok önemlidir. Ülkemizde kombine sığır ırkları olan simental çeşitleri et verimi yüksek sığır ırkları için önemli olduğundan aynı zamanda etçi sığır ırkları arasındadır.
Bununla birlikte dünyada yapılan besi yetiştiriciliğinde etli dana cinsleri olan Şarole olarak biline ve anavatanı Fransa olan Charolais ırk en iyi besi sığırıdır.
Sonuç olarak yerli sığır ırkları nesli tükenme tehlikesi altında olup devlet tarafından genetik kaynaklarının korunması için koruma altına alınmıştır.
Ülkemizde yabancı sığır ırkları farklı bölgelere göre adapte olmuş süt ve besi için yetiştiriciliği yapılmaktadır.
Hayvan işletme çiftlikleri hangi sığır yetiştiriciliği yapacağına ve bu yetiştiricilik için hangi ırkı yetiştirmesi gerektiğini araştırmalı, maliyet analizini yapmalı ve buna göre yetiştiriciliğe başlamalıdır.
Yazan: Ziraat Mühendisi Cafer Aşar
