ÇKS’de %13, SGK’da %25: Kadın Çiftçiler İçin Yeterli mi?

Bugün 15 Ekim, Dünya Çiftçi Kadınlar Günü.

Bu önemli gün, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nun 1995 yılında aldığı bir kararla dünyada kutlanmaya başladı; bizde ise 1997’den beri anılıyor.

Bu özel günde, hayatımızın her alanında kadınların değerini hatırlıyor ve her yerde eşit temsil edilmeleri için pozitif ayrımcılık göstermeye çalışıyoruz. Tüm sektörler için bu gerçekten geçerli mi, bilemem… Ama tarım sektöründe öyle olmasını çok isterim. Nazım Hikmet Ran’ın Kadınlar şiirinde:

“…Ve kadınlar
bizim kadınlarımız:
korkunç ve mübarek elleri
ince, küçük çeneleri, kocaman gözleriyle
anamız, avradımız, yarimiz
ve sanki hiç yaşanmamış gibi ölen
ve soframızdaki yeri
öküzümüzden sonra gelen
ve dağlara kaçırıp uğrunda hapis yattığımız
ve ekinde, tütünde, odunda ve pazardaki
ve kara sabana koşulan ve ağıllarda
ışıltısında yere saplı bıçakların
oynak, ağır kalçaları ve zilleriyle bizim olan
kadınlar,
bizim kadınlarımız…”

Peki, soframızdaki yerleri gerçekte neresi? Veriler ne söylüyor? Ama önce şunu belirtmeliyim: Kadın nerede olursa olsun, kadına şiddet ve kadın cinayetlerini durdurmak için hâlâ çok yol kat etmemiz gerekiyor.

Tarım ve Orman Bakanlığı son yıllarda veri paylaşımı konusunda pek cömert olmadığı için güncel bilgiler sınırlı. Ancak derlediğim veriler, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne (ÇKS) kayıtlı kadın çiftçi sayısında önemli bir artış olduğunu gösteriyor.

2015 yılında sisteme kayıtlı kadın çiftçi sayısı 286.481 iken, 2024’te %6,6 artışla 305.527 oldu. Sisteme kayıtlı çiftçiler içinde kadınların oranı ise %13.

2022 yılı itibarıyla bölgelere göre kadın çiftçi sayısı şöyle:

• Karadeniz: 94.114 (%32,6)
• Ege: 55.688 (%19,3)
• İç Anadolu: 45.124 (%15,6)
• Marmara: 30.070 (%10,4)
• Akdeniz: 29.605 (%10,2)
• Doğu Anadolu: 17.942 (%6,2)
• Güneydoğu Anadolu: 16.521 (%5,7)

Karadeniz’de küçük ve parçalı arazilerin miras hukukundan dolayı kadınlara düşen pay, bölgedeki kadın çiftçi sayısını öne çıkarıyor. Öte yandan, geniş arazilerin bulunduğu Güneydoğu Anadolu’da feodal yapı nedeniyle tapular çoğunlukla erkekler üzerine kayıtlı; kadın çiftçilerin büyük kısmı mecburiyetten destekleme alabilmek için ÇKS kayıtlarını kiralama yolu ile yapıyor.

İl bazında ÇKS’ye kayıtlı kadın çiftçi sayısında ilk 10 ise şöyle:

• Ordu: 23.761 (%8,2)
• Giresun: 18.615 (%6,4)
• Manisa: 12.644 (%4,4)
• Trabzon: 11.938 (%4,1)
• Denizli: 11.521 (%4,0)
• Konya: 10.530 (%3,6)
• Samsun: 9.744 (%3,4)
• Sakarya: 8.866 (%3,1)
• Aydın: 8.446 (%2,9)
• Ankara: 6.805 (%2,4)

İlk 10 içinde Karadeniz’den 5, Ege’den 3 ve İç Anadolu’dan 2 il bulunuyor.

40 yaş altı genç çiftçiler arasında kadın sayısı ise 2015’te 9.256 iken, 2024’te 41.370’e yükseldi. Genç kadın çiftçilerin toplam kadın çiftçiler içindeki oranı ise %14.

ÇKS verilerinde toplam kayıt içindeki kadın oranı %13, genç çiftçiler içindeki oran ise %14. Bu oranların artırılması gerekiyor. Kadın olduğu yerde üretim ve yaşam vardır. Tarım politikalarını şekillendirirken, geleceğin kadın çiftçilerine öncelik vermeliyiz.

Ama kadının güvencesi var mı? Ona da bakmak lazım.

Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) verilerine göre 2024’te Tarım Bağ-Kurlu çiftçi sayısı 425.484 kişi. Bunun 320.590’ını (%75) erkek, 104.894’ünü (%25) kadınlar oluşturuyor.
İllere göre Tarım Bağ-Kur prim yatıran sigortalı kadın çiftçilerin sayısı ve oranı:

• Konya: 6.208 (%21)
• Antalya: 6.058 (%28)
• Manisa: 5.092 (%28)
• Denizli: 4.166 (%40)
• İzmir: 4.165 (%21)
• Balıkesir: 4.066 (%33)
• Samsun: 3.451 (%34)
• Aydın: 3.098 (%24)
• Afyonkarahisar: 2.912 (%24)
• Mersin: 2.861 (%19)

Toplam sigortalılar içinde kadınların payına baktığımızda, sadece Rize’de kadın sigortalı sayısı erkekleri geçiyor. İlk sırayı %57 ile Rize alıyor. Ardından:

• Trabzon %50
• Uşak %46
• Bartın %45
• Burdur %44
• Denizli %40
• Zonguldak %36
• Isparta %36
• Giresun %36
• Karabük %36

Sonuç olarak, ÇKS’de kadın ve özellikle genç kadın çiftçi sayısını artırmak şart. Bununla birlikte, kadınların sosyal güvencesini de garanti altına almalıyız. Tarım Bağ-Kur’daki kadın payını %25’ten %40’lara, hatta %50’lere çıkarmalıyız. Bunun için 40 yaş altı genç kadın çiftçilere prim ödemesinde teşvik edici indirimler uygulanması gerekiyor.

Tüm bu verileri paylaşırken şunu da belirtmek isterim: Mevcut Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı, veri paylaşmayı pek tercih etmiyor, sevmiyor sanırım. O yüzden biraz eski biraz yeni veriler paylaşabildim. Umarım beni yanıltır ve yeni veriler paylaşır. Ve kadın çiftçileri üretimde olmasını teşvik edecek uygulamalar hayata koyar. Çünkü bu ülkenin tarımı yalnızca erkekler üzerinden yürümüyor.

Benden söylemesi.