Pilav hem ana yemek hem de artık makarnasız, pilavsız doymak da mümkün değil. Et, sebze, balık azalınca mecburen makarna ve pilav miktarı çoğalıyor sofralarda.
Ortalama bir porsiyon pirinç pilavı 200 gram kadar. Bu bir porsiyon yani 200 gram pilav için yine ortalama 300 gram çeltik üretmek gerekiyor. Bu bir porsiyon pilavı da yemek kaşığını şöyle 10 kez sallayarak afiyetle yiyebilirsiniz.
Ama biliniz ki; son 20 yılda yani 2003’ten 2023’e kadar salladığınız 10 kaşığın ortalama 6’sı ithal edilmiş. Hem çeltik ithal ediyoruz hem pirinç ithal ediyoruz.
Geçen yıl çeltik ithalatın yüzde 98’sini nereden yapmışız biliyor musunuz? Komşumuz Bulgaristan’dan… Pirincin ise yüzde 41’ini Çin’den, yüzde 19’unu Vietnam’dan, yüzde 10’unu Hindistan’dan, yüzde 6’sını Tayland’dan alıyoruz.
Geçmişe baktığımızda çeltik üretimimiz de birim başına verimimiz de artmış. 2019 yılından beri 1 milyon ton veya biraz altında üretimimiz var. TÜİK’in 2024 yılı 1. tahminine göre çeltik üretiminin geçen yıla oranla yüzde 8,9 artarak 980 bin ton olması bekleniyor. Son yıllarda ithalat azalmış. Kendimize yeterlilik oranımız yüzde 75’e kadar yükselmiş.
Ancak bu durum bir gerçeği unutmamıza neden olmasın; Üretim alanları da verim de, son 5 yıldır değişmiyor diyebiliriz. Ortalama bir milyon tonluk üretimde artık artmayacak gibi duruyor ama nüfus artmaya devam edecek tabii ki.
Çeltik hasadı başladı, TMO fiyatları açıklandı biliyorsunuz. Hayırlı uğurlu olsun.
Fiyatlar geçen yıl 27 Ekim’de açıklanmıştı, bu yıl 1,5 ay önce 13 Eylül’de açıklandı.
Şimdi ilk olarak geçen yıl ile bu yıl arasındaki fiyat değişimlerine bakalım. Baldo grubu çeltiğin tonu geçtiğimiz yıl 24 bin lira olarak açıklanmıştı. Bu yıl yüzde 29 artışla 31 bin lira oldu. Kameo grubu çeltiğin alım fiyatı 23 bin liradan 30 bin liraya çıktı. Artış oranı yüzde 30. Osmancık ise geçen yıl ton başına 20 bin liradan alınmıştı, bu yıl 25 bin liradan alınacak. Yüzde 25’lik bir atış var.
Çeltik üretimi ve piyasası belirli bölgelerde yerleşik bildiğiniz gibi. Yarısından biraz azı (yüzde 41’i) Edirne’de zaten. Samsun, Balıkesir, Çanakkale ve Çorum ardından geliyor. Üretici temsilcileri çeltikte alım fiyatlarının artış oranlarında istikrarlı bir durum yok diyor. Ara ara çeltik alınmadığı yıllar var ama 2018’den beri de her yıl aralıksız alım fiyatı veriliyor. Ancak az önce söylediğimiz gibi alım fiyatlarının artış oranları çok değişken. 2018’den bu yana yüzde 17 artış olduğu yılda olmuş, enflasyonun patladığı 2022’de yüzde 220’yi geçtiği zaman da. Özetle sektör temsilcilerinin çoğunluğu piyasa durumuna göre politika oluşturulamadığını söylüyor.
TMO’nun alım fiyatlarının yeterli olup olmadığını değerlendirebilmek için bir de desteklere bakmak gerekiyor. Çeltik üreticisi 2023 yılında dekar başına 250 lira mazot desteği almıştı, 2024 yılı desteklerine göre 300 lira alacak. Gübre desteği ise yine dekara 21 liradan 62 liraya çıktı. Bu yıl toplamda gübre mazot desteği olarak 362 lira alacak çiftçimiz. Yine dekara 65 lira olan sertifikalı tohum kullanım desteği var.
Bir de fark ödemesi yani prim desteği var; 2023’te ton başına 100 liraydı. 2024’te 300 lira alacak.
Yeni 2025-2027 yıllarını kapsayan 3 yıllık destekleme modelinde çeltik planlama kapsamında yok. Çiftçimiz 2025 mahsulü için -artık ne zaman ödenecekse- 549 lira temel destek alacak (2,25 katsayısı x 244 TL katsayı değeri ile).
Özetle 362 liralık mazot gübre desteği yüzde 51 artışla 549 liraya çıkmış. Dekara 65 lira olan sertifikalı tohum desteği de yüzde 87 artışla 122 liraya çıkacak. Fark ödemesi yani prim desteğini yeni modelde bilmiyoruz, zamanı gelince açıklanacak.
Yapılan araştırmalara göre çeltik üretim maliyetinin yüzde 40’ı yakıt, yüzde 20’si gübre, yüzde 13’ü su, yine yüzde 13’ü tarım ilacı ve yüzde 8’i tohum. Kuraklık sulama maliyetlerini biraz daha yükseltmiş, elektriğe de zam geldi ancak ana kalem mazot…
Geçen yıl bu zamanlar mazot 40 liraydı. Şimdi 43 lira. TÜİK’e göre gübrede artış yüzde 27, tarım ilaçlarında yüzde 23. Tarımsal girdi fiyat endeksi yani çiftçimizin maliyetlerinin artışı yüzde 48.
Az önce belirtmiştik. TMO’nun verdiği fiyatlar ortalama yüzde 25-30 artmıştı, yüzde 48 genel girdi fiyatları artışına göre az kalmış görünüyor ama çeltiğin maliyet kalemlerinin oranlarına ve bu kalemlerin artışına bakıldığına fiyat yerine oturuyor.
TMO, Çiftçi Kayıt Sistemi’ne kayıtlı üreticilerden belgelerindeki üretim miktarının tamamı satın alınacak. Alımlar anlaşmalı lisanslı depolar dâhil olmak üzere randevulu olarak yapacak.
Ürün bedeli ödemeleri, ürün teslimatından sonra en geç 45 gün içerisinde üreticilerin banka hesaplarına aktarılacak.
Bu alım fiyatı ve desteklerle ne olur derseniz? Yayına pilavla kaşıkla başlamıştık hatırlarsınız…
Kimse pilavdan dönmez, kimse kaşığını da kırmaz…
Hazırlayan: Tarım Gazetecisi Galip Umut ÖZDİL
