Eski destekleme modeli, tarımda yeni dönem, kat sayılar derken araya kaynayan ve tabii ki tarım sektörü açısından değerlendirilmesi gereken başka bir konu var: 2025 -2027 yıllarını kapsayan Orta Vadeli Program.
5 Eylül Perşembe günü Cumhurbaşkanı Yardımcısı Sayın Cevdet Yılmaz tarafından açıkladı. Büyüme beklentisi düşürüldü. Enflasyon beklentisi yükseltildi. 2024 yılı için daha önce büyüme beklentisi yüzde 4 idi, yeni programda yüzde 3,5 oldu.
Eski programda enflasyon tahmini yüzde 33 olacak denilmişti, daha sonra Merkez Bankası’nın enflasyon tahmini yine 2024 yılı için yüzde 38’e yükseltilmişti. Perşembe günü açıklanan yeni Orta Vadeli Program’da ise bir kez daha yükseltildi, yeni beklenti yüzde 41 buçuk oldu.
Umarız yeni bir program, paket, plan falan açıklanmaz da en azından bu beklentide kalırız. Her açıklamada enflasyon beklentisi yükseliyor çünkü.
Yeni Orta Vadeli Program’da 2023 yılı için tarım sektörünün yüzde 0,2, yani binde 2 büyüme ile milli gelire katkı sağlayamadığı yazıyor. Tarım sektöründe 2024 yılının ilk çeyreğinde ise 4,9, ikinci çeyreğinde ise 3,7 büyüme var.
Peki, Yeni Orta Vadeli Program tarım sektörü ile ilgili neler söylüyor?
Enflasyonu tek haneli rakamlara indirmek ve büyümeyi hızlandırmak temel hedef. E, ikisi birden nasıl olacak, talep olmadan büyüme olmuyor. Talep artarsa enflasyon da artıyor. Enflasyonu artırmadan büyüme sağlamak için yani kaliteli büyüme için iki anahtar kavram var ve ikisi de tarım sektörünü çok yakından ilgilendiriyor: Yapısal Reformlar ve Verimlilik.
Bitkisel üretimde 3, hayvancılıkta 4 yıllık yeni dönem ve destekler açıklandı. Tabi yapısal reformların içerisinde sadece planlı üretim ve destekler yok. Sözleşmeli üretim var, ekilmeyen arazilerin kiralama yoluyla tarıma kazandırılması var, sözleşmeli üretim var… Yani işin yapısal reformlar kısmı en azından kağıt üzerinde yani mevzuat olarak tamam.
Uygulamayı hep birlikte göreceğiz ancak bugünkü yayınımızda uygulamanın en azından aktarılacak kaynaklar ve destekler açısından ne kadar gerçekçi olabileceği konusunda da çıkarımlarımız olacak.
Diğer anahtar kelime neydi; verimlilik. Mesela bitkisel üretimde yeni dönemde 2027 yılının sonuna kadar hububat grubu ürünlerde yüzde 13, baklagillerde yüzde 17, yağlı tohumlarda yüzde 22 artış bekleniyor. Yine yılın başında şubat ayında açıklanan 2024-2028 Hayvancılık Yol Haritasında da ana unsur, içinde hayvan ıslah programının da olduğu verimlilik idi.
Şimdi bu bilgileri niye verdik, ya da bilenler için hatırlatmaları niye yaptık; Dönelim tekrar Yeni Orta Vadeli Programa.
Diyor ki programda ‘’Bu dönemde sürdürülecek makroekonomik istikrar ve yapısal reformların etkisiyle tarım, sanayi ve hizmet sektörlerinde gerçekleşecek verimlilik artışlarının enflasyon oluşturmadan büyümenin kalitesinin artışına katkı sağlaması öngörülmektedir.’’ Yani ilk sırada tarım sektörü var.
Orta Vadeli Programda Tarımda Verimliliğin ve Üretimin Artması ana başlığında 11 madde var. Bu 11 maddeyi tek tek sayacak değiliz, zaten çoğu değil hepsi bildiğimiz, daha önce başka plan ve programlarda açıklanan şeyler.
Ancak programda Reform Alanlarına Yönelik Düzenlemeler bölümünde tarım sektörüne ilişkin önemli ve bir takvime bağlanan konular var.
2025 yılının 4. çeyreğine ilişkin ‘’ Tarım sektörünün işletme bazında daha sağlıklı ve veriye dayalı olarak yönlendirilebilmesi için Genel Tarım Sayımı yapılacak, idari kayıtların güncellenmesiyle kapsamlı tarım envanteri oluşturulacak ve mevcut bilgi sistemlerinin iyileştirilmesine yönelik çalışmalara hız verilecektir.’’ deniliyor.
Ne zaman 2025 yılının 4. çeyreği… Yani en az 1 yıl var daha. Şimdi genel tarım sayımını 2025 dördüncü çeyreğinde yapacaksak, idari kayıtları bir yıl sonra güncelleyeceksek, tarım envanterini 1 yıl sonra oluşturacaksak, biz yılın başında hayvancılıkta yeni modele nasıl geçtik ve 4 ay sonra bitkisel üretimde planlamaya nasıl geçeceğiz?
Ne demek envanter? Maldır, paradır, diğer varlıklardır, ne var, ne yok bir görelim demek. Orta Vadeli programa göre bunu 2025 yılının sonunda göreceğiz, idari kayıtları güncelleyeceğiz ama Tarım ve Orman Bakanlığı üretim artış hedeflerini noktasına – virgülüne yazmış.
2027 planlama döneminin sonunda hububat üretimi 39,5 milyon tona çıkacakmış mesela. Yağlı tohumlar üretimi 5 milyon ton değil, 6 milyon ton da değil, 5,6 milyon ton olacak. Baklagiller ise 1,4 milyon ton… Hedef bu… Tebrik etmek gerekir, daha ortada envanter yokken, mevcudu tam bilmiyorken, buçuklu virgüllü tahminler yapılmış, helal olsun…
Ama asıl mesele bu da değil… Asıl mesele para. Buğday ve arpa üreticisi…2024 yılı desteklerinin tüm kalemlerini aldı diyelim, dekara toplam alacağı para 290 lira… Yeni modele göre yine tüm kalemleri aldığını düşünelim ki kıyaslama eşit olsun… Dekara alacağı para 807 lira… Artış yüzde 278. Bir de üstüne su kısıtı desteği de alırsa dekara verilecek destek 1149 liraya çıkıyor.
Pamuk üreticisi mesela 2024’e göre dekara tüm destekleri alırsa 512 TL, 2025’te 1295 TL alacak, Yüzde 252 artış…
Ayçiçeği üreticisi 2024’te dekara 246 TL, 2025’te 929 TL… Yüzde 377 artış var.
Şimdi buna birde hayvancık desteklerini de ekleyin…
Yeni Orta Vadeli programda bu kadar para var mı? Daha doğrusu bütçe bu kadar mı?
2024 yılında Tarım ve Orman Bakanlığının toplam bütçesi ( yuvarlayarak yazacağım) 283 milyar TL’ydi. Desteklerin de ödendiği cari transfer bütçesi ise 119 milyar TL. Bu 119 milyar TL’nin yüzde 77’sine denk gelen yaklaşık 92 milyar TL’si da destekleme olarak ayrılmıştı.
Yeni Orta Vadeli Programda Tarım ve Orman Bakanlığının toplam bütçesi 2025 yılı için 224 milyar TL. 2024 yılından 59 milyar TL daha az yani.
İçinde desteklerinde olduğu cari transfer bütçesi ne kadar? 140 milyar TL. Geçtiğimiz yıla oranla 21 milyar TL artmış. Bu 140 milyar liranın hepsi destekleme değil tabii ki. Geçen yılki gibi yüzde 77’si verilse, hadi yüzde 80’i verilse, 112 milyar TL eder. 2024 yılında ne kadardı? 92 milyar TL. Artış oranı yüzde 21. Eski sisteme göre ödenecek 2024 yılı destekleri bu bütçenin içinden verilecek.
Ama 2025 yılından itibaren yeni modeldeki destek artışlarını az önce verdik. Tarım ve Orman Bakanlığının kendi sunumunda var. Ürünlere göre yüzde 200 yüzde 300 artışlar var. O zaman bu desteklerde 2026 bütçesinden ödeneceğine göre Orta Vadeli Programda 2026 yılına bakalım.
Tarım ve Orman Bakanlığının toplam bütçesi 2026 yılı için 281 milyar TL. 2025 için hatırlayınız; 224 milyar TL idi.. Yüzde 15 artış var sadece. (Destekleme bütçesine geçeceğim ama bir hatırlatma daha, bakanlığın genel bütçesi 2024 yılında 283 milyar TL idi. Yani 2026 bütçesi 2024’ten daha düşük.)
Dönelim tekrar 2026’ya…Cari transfer bütçesi yuvarlak 184 milyar TL. 2025’e oranla yüzde 31 artış. Bu 184 milyar TL’nin de fazla fazla yine yüzde 80’i destekleme bütçesi olacak dersek 147 milyar TL ediyor. 2025 için hesabımız ne kadardı 112 milyar TL. Artış oranı ne ediyor? Yüzde 30…
Yani, bitkisel üretimde ve hayvancılıkta hiç üretim artışı olmasa bile ( ki olacağını Tarım ve Orman Bakanlığı kendi hesaplayıp, söylüyor) yine Tarım ve Orman Bakanlığının hesaplarına göre yüzde 200-300 oranında artacak destek ödemelerini biz yüzde 30’luk destekleme bütçesi artışı ile mi karşılayacağız…
Ya bu Orta Vadeli Programdaki Teklif Tavanları ve içindeki cari transfer bütçeleri (ez cümle; destekler) artacak ya TBMM’de artırılacak (ki mecliste bu iş çok zordur) ya bu yeni planlı üretim sistemi işlemeyecek ya da Tarım ve Orman Bakanlığının hedeflediği üretim artışları olmayacak.
Umarız destekleme bütçesi artar.
Hazırlayan: Tarım Gazetecisi Galip Umut ÖZDİL
