Tarımsal destekler konusunda kafalar iyice karıştı.
2024 yılı bitkisel üretim destek kararı ile 2025-2026 ve 2027 yıllarını kapsayan yeni bitkisel üretim destek kararı arasında 5 gün olunca ve yeni modelde katsayı sistemi de gelince bu durum doğal olarak karşılanabilir.
Tarımsal destekler ürünler hasat edilip, sağıldıktan, kesilip, satıldıktan sonra hatta bölgesine ve ürününe göre bir sonraki dönem için yeni ekim yapıldıktan sonra açıklanırdı. Bir nevi kumardı anlayacağınız.
Girdi maliyetlerinin ne kadar yükseleceğini bilmiyorsunuz; Ani ve aşırı hava koşullarını tahmin etmeniz zaten mümkün değil; Ürününüz kaça satacağınızı da bilmiyorsunuz; Ne kadar destek alacağınızı dahi bilemiyorsunuz; ama üretmeye devam ediyorsunuz. Bu kumar değil de nedir?
3 yıllık yeni destekler açıklanınca 2024 destekleri çok gündeme gelmedi. Oysaki çiftçimiz bir yıl boyunca 2024 kararına göre ödeme alacak.
Biraz uzun ve verilerin çok olduğu bir yazı olacak ama konu destekler olunca mecbur kaldım. Ayrıca kafa karışıklığını biraz olsun azaltmak için destekleme miktar ve oranlarını yazmak, önceki yılla mukayese etmek, örnekler vermek ve değerlendirmek zorundayız.
Sabrınız varsa, buyurunuz.
(Bu arada 2024 desteklerinin değerlendirildiği iki video yayınımız var. “2024 Mazot ve Gübre Destekleri” ve “2024 Fark Ödemeleri – Prim ve Diğer Destekler’’ başlıklı anlatımlarımızı Webagron YouTube sayfasından dinleyebilirsiniz)
Önce 2024 Destekleri…
24 Ağustos Cumartesi günü Cumhurbaşkanı Kararı Resmi Gazete’de yayınlandı. Tek yıllıktı. ‘Hani üretim planlaması olacaktı; Hani destekler 3 yıllık açıklanacaktı.’ diye herkes birbirine sormaya başladı. Sertifikalı tohum kullanın destekleri kararda hiç yoktu.
Tarım ve Orman Bakanı İbrahim Yumaklı’nın ‘’Bu eski modele göre son destek kararımız. Bitkisel üretimde planlamaya 2024-2025 üretim dönemiyle başlayacağız. Bundan sonra uygulayacağımız yeni modelde çiftçilerimiz, üretim dönemi başlamadan önce hangi ürüne ne kadar destek alacağını önceden bilecek. Çiftçilerimizin 2025 yılındaki üretimlerini kapsayacak desteklerimizi de önümüzdeki günlerde açıklayacağız.’’ mesajı kafa karışıklığını bir nebze de olsa düzeltti.
İlk olarak 2024 desteklerinden mazot ve gübreye bakalım…
Buğday ve arpa örneğin…2022 yılında mazot ve gübre desteği olarak dekara 121 TL, 2023 yılında 149 TL verilmişti. Artış %23’tü. 2024 yılında 185 TL verilecek, artış %24.
Yağlık ayçiçeği… Açığımız çok fazla biliyorsunuz. Mazot ve gübre desteği geçen yıl dekara 142 TL verildi, bu yıl 206 lira verilecek. Artış %18…
Fındık, Çay, Kuru soğan, zeytin… En önemli ürünlerin başında gelir değil mi? Geçen yıl mazot ve gübre desteği dekara 107 TL. Bu yıl 138 TL. Artış %28.
En çok tükettiğimiz, nohut, mercimek… Geçen yıl 124 TL, bu yıl TL … Artış %27.
Pamuk mesela, açığımız var ithal ediyoruz. Geçen yıl dekara mazot ve gübre 366 TL, bu yıl 472 TL. Artış yine %28.
Sadece mazota odaklandığımızda… Buğdaya, arpaya, çavdara, yulafa dekara geçen yıl 103 TL mazot desteği verilmiş, 2024 ürününe 123 TL verilecek. Yüzde 19 artış var sadece.
Geçen yıl pamuğa 345 TL mazot desteği vardı, bu yıl 410 TL. Artış %18.
Çeltik geçen sene 250 TL, bu yıl 300 TL. Artış %20.
Ayçiçeği 121 TL’den, 144 TL’ye yükselmiş. Artış yüzde 19.
Patateste mesela düşüş var, geçen yıl 172 TL, bu yıl 103 TL.
Diğer tüm ürünlere baktığımız zaman ise yine ortalama % 19’luk bir atışı görüyoruz.
Geçtiğimiz yılın başında mazot ortalama 22 TL’ydi. Yıl ortasından sonra çiftçinin en çok mazot kullandığı dönemde pompa iyice acıtmaya başladı. Önce 30 TL’yi gördü. 37 TL’den yılı kapattı. 2024’e geldik, 45 TL’ye dayandı, şimdi 43 TL. 2 kat, yüzde 100 artış.
Yani ödediğinize %100 zam var, size gelen desteğe %20’ye yakın ancak artış yapılabilmiş.
Hadi ödemelerin parça parça nerdeyse bir yıl sonra tamamlandığını bir kenara koyalım. Diyelim ki açıklandığı gün hepsi ödeniyor. Geçtiğimiz yıl bu zamanlar mazot 37 TL’ydi, şimdi 43 TL. Artış %26. TÜİK’in son tarımsal girdi fiyat endeksinde içine mazotunda olduğu enerji maliyetlerinin artışını %63 olarak verdiğini de hatırlatalım. Mazot desteklerindeki artışın neyi karşıladığını size bırakalım.
Gelelim gübreye… Bu kez TÜİK’ten başlayalım. Son artış oranı yıllık %27.
Piyasada son bir yılda amonyum sülfat gübresi %51, DAP gübresi %35, ÜRE gübresi %32, amonyum nitrat gübresi %30, 20.20.0 kompoze gübresi %28 artmış.
2024 desteklerinden buğdaya, arpaya, yulafa, çavdara, aspire, tirikaleye dekara 62 TL gübre desteği verilecek. Geçen yıl ne açıklanmıştı? 46 TL. Artış oranı %34.
Fındık, çay, mısır, patates, kuru soğan, zeytin, mercimek, nohut eken üreticilere geçen yıl 21 TL verildi, bu yıl 35 TL verilecek. Artış %66.
Diğer tüm ürünlere de geçen yıl 21 TL gübre desteği verildi.
Bu yıl pamuğa, ayçiçeğine, kolzaya, soyaya, yem bitkilerine, çeltiğe, kuru fasulyeye verilen gübre desteği neredeyse 3 kat artışla, 62 TL’ye yükseldi.
Diğer ürünlerin tamamında ise 21 TL’den 35 TL’ye yükselen yani %66 artış var.
Gübre destekleri gübre fiyatlarının artışından daha yüksek bir oranda artmış. Mazottaki düşük artış, gübre ile dengelenmeye çalışılmış.
***
Şimdi ise 2024 Yılı Havza Bazlı Fark Ödemesi destekleri olmak üzere diğer konulara bakalım.
Önce Fark Ödemesi Desteği…Yani hepimizin bildiği adıyla prim destekleri…
Geçtiğimiz yılın desteklerinde buğdaya kilogram başına 1 TL destek verildi, bu yıl 1 TL 75 kuruş verilecek. Tonuna 1000 TL’den , 1750 TL’ye çıkmış.
Arpa, çavdar, tritikale ve yulaf desteği ton başına 500 TL’den 750 TL’ye yükselmiş.
Çeltikte ton başına 100 TL olan destek 300 TL, mısırda 30 TL olan destek 100 TL olmuş.
Yağlık ayçiçeği primi tonuna 1000 TL’den 2 bin 250 liraya yükseltilmiş. Yaş çay primi 300 TL’den 2 bin TL’ye çıkartılmış.
Kuru fasulye, mercimek ve nohuta geçtiğimiz yıl ton başına 500 TL verilmişti, bu yıl kuru fasulye ve mercimeğe 1000 TL, nohuta 750 TL verilecek.
Zeytinyağında ise 800 TL olan ton başına prim 1000 TL oldu.
Pamuk aynı kaldı. Yine ton başına 1600 TL verilecek.
Pamuk fark ödemesi desteğinin sınırı var biliyorsunuz. Fazla üretseniz bile dekara 500 kilogram üzerinden destek alınabiliyor. Geçen yıl gibi, bu yılda yine en çok 500 kilo üzerinden hesaplanacak.
Dane zeytin ve zeytinyağında da sınırlar geçen yılki ile aynı, bir değişim yok.
Yaş çay fark ödemesi desteğinde de en üst sınır dekar başına 2 ton 776 kilogram. Yine geçen yıl ile aynı. Fazla üretseniz de 2 ton 766 kilo üzerinden fark ödemesi desteği verilecek.
Yem bitkileri desteğinde ise; çok yıllık yem bitkilerinde 2023 yılı ürünü için dekar başına 90 TL destek ödendi. 2024 yılı için 2 kat artış ile 180 TL’ye yükseltilmiş. Tek yıllık yem bitkilerinde ise 2023’te 60 TL olan dekara destek yine %100 artış ile 120 TL’ye çıkarılmış. Silajlık yem bitkilerinde ise dekar başına 100 TL olan destek, 2024 yılında sulu şartlarda ekim yapılması kaydıyla 200 TL olmuş.
Yine geçen yıl olduğu gibi, yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından tespit edilen havzalarda 2024 üretim yılında ekilen nohut, mercimek ürünlerine ilave yüzde 50 destek ödenecek. Damlama sulama ile sulanan alanlar hariç dane mısıra destekleme ödemesi yapılmayacak.
İyi tarım uygulamaları desteği ürünlere ve açık ve örtü altında üretim yapılıp yapılmadığına göre değişmekle birlikte ortalama yüzde 50 arttırılmış.
Aynı şekilde organik tarım desteklerinde de ortalama yüzde 50 artış var.
Küçük aile işletmeleri çok önemli deniyordu ama destek artışı olmadı. Geçen yıl da dekara 200 TL ödeniyordu, bu yıl da 200 TL ödenecek. Fındıkta da alan bazlı gelir desteği 10 yıldır değişmiyordu; yine değişmedi dekar başına 170 TL.
Katı organik- organomineral gübre desteği geçen yıl dekara 30 TL’ydi., bu yıl 40 TL’ye çıkarıldı.
Geleneksel zeytin bahçelerinin rehabilitasyonu için geçen yıl dekara 100 TL verilmiş, bu yıl 200 TL verilecek.
Sertifikalı fidan, fide ve standart fidan kullanım desteklerinde yine ortalama yüzde 60 artış var. Sertifikalı tohum ve sertifikalı fidan üretim desteğinde bir artış yok. Sertifikalı tohum kullanım destekleri 2024 desteklerinde yok ama bir önceki yılın destekleri Eylül ayında ödenecek, yeni destekler 3 yıllık planlamada açıklandı; yazının devamında anlatacağız.
Biyolojik ve Biyoteknik mücadele desteğinde ise yine yüzde 50’lik bir artış söz konusu.
Koloni başına bombus arısı kullanım desteği de yine geçen yıl ile aynı 100 TL. Toprak analizi desteği de değişmemiş yine analiz başına geçen yıl olduğu gibi 50 TL’lik bir destek var.
2025 – 2026 ve 2027 YILLARINI KAPSAYAN YENİ DESTEKLER
Cumhurbaşkanı Kararı 29 Ağustos Perşembe günü Resmi Gazete’de yayınlandı.
Hayvancılıkta da bitkisel üretimde de bu yazının başında anlattığımız kumardaki şans faktörünü biraz olsun azaltmak için destekler üç yıllık açıklandı.
Çiftçi Kayıt Sistemine kayıt olan tüm çitçiler desteklerden yararlanabilecek. Bunun yanında destekler sezonun sonunda değil, başında açıklandı ki; bu da yıllardır çiftçimiz tarafından talep ediliyordu.
Yanlış anlaşılmasın; Çiftçimiz 2026 veya 2027 yılında ne kadar destek alacağını hâlâ bilmiyor.
Neyi biliyor; 2025 yılında ne kadar destek alacağını ve 2026 ve 2027’deki katsayıları biliyor.
Bu arada 2025 desteklerini ne zaman alacağını da bilmiyor; o da ayrı konu.
Peki nedir bu başta zihinleri allak bullak eden katsayı meselesi?
Basitçe şöyle izah etmeye çalışalım. 2025 yılı için sihirli veri: Dekara 244 TL.
Bu değer 2026 ve 2027 yıllarında değişebilir. (Umarız sonraki yıllarda da üreticinin girdi maliyetlerindeki artışı karşılayan miktarda ve üretim sezonundan çok daha önce açıklanır.)
Şimdi bu 244 TL’yi alıyorsunuz, destekleme kararında ürünlerin karşısında yazan katsayılarla çarpıyorsunuz ve alacağınız desteği buluyorsunuz. İşin özü bu.
Gelelim detaylara…
Destekler 3 kaleme ayrılmış: Temel destekler, planlı üretim desteği ve ürün geliştirme destekleri.
Yeni modelde mazot ve gübre destekleri karara kelime olarak geçmemiş ama temel destekler aslında mazot ve gübre destekleri…
2025 yılında;
Temel desteklerde, aspir, mercimek, dane mısır, nohut, patates, kuru soğan ve birinci grup yem bitkileri olarak belirlenen: fiğ, burçak, mürdümük, hayvan pancarı, yem şalgamı, yem bezelyesi, yem baklası, üçgül, italyan çimi, yulaf (yeşil ot), çavdar (yeşil ot) ve tritikale (yeşil ot) ve planlama kapsamında olmayan diğer tüm ürünleri ekiyorsanız temel destek katsınız: 1. Yani dekara 1 x 244 = 244 TL alacaksınız.
Arpa, buğday, çavdar, tritikale, yulaf ve ikinci grup yem bitkileri olarak sınıflandırılan: yonca, korunga, yapay çayır mera bitkileri, silajlık mısır, silajlık soya, sorgum otu, sudan otu ya da sorgum-sudan otu melezi üretiyorsanız katsayınız: 1,3.
Yani dekara 1,3 x 244 = 317,2 TL alacaksınız.
Yağlık ayçiçeği, fındık, kolza (kanola), kuru fasulye, soya ve çay üretiyorsanız katsayınız: 1,5. Dekara 1,5 x 244 = 366 TL alacaksınız.
Çeltik ve kütlü pamuk üretiyorsanız 2,25 katsayısı ile 2,25 X 244 = 549 TL alıyorsunuz.
Planlı üretim desteklerinde ise anahtar şu: Tarım ve Orman Bakanlığının belirlediği ürünlerin yine bakanlık tarafından belirlenen havzalarda ekilmesi. (Bu havza listesi Cumhurbaşkanlığı Kararı’nın ekinde var. Yazının ilerleyen bölümlerinde örneklendireceğim.)
Aspir, mercimek, dane mısır, nohut, patates, kuru soğan ve yukarda saydığımız birinci grup yem bitkilerini Tarım ve Orman Bakanlığının belirlediği havzada ekiyorsanız; katsınız: 1. Yani dekara 1 x 244 = 244 TL alacaksınız.
Arpa, buğday ve az önce yazdığımız ikinci grup yem bitkilerini belirlenen havzada üretiyorsanız katsayınız: 1,3. Yani dekara 1,3 x 244 = 317,2 TL alacaksınız.
Yağlık ayçiçeği, kolza (kanola), kuru fasulye, soya ürünlerini belirlenen havzalarda üretiyorsanız katsayınız 1,5. Dekara 1,5 x 244 = 366 TL alacaksınız.
Kütlü pamuğu belirlenen havzada üretiyorsanız, 2,25 katsayısı ile 2,25 X 244 = 549 TL ödenecek.
Burada Cumhurbaşkanı Kararında açık olarak yazılmadığı için belirsizlik yaratan ancak sonradan Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından açıklığa kavuşturulan bir konuyu daha netleştirelim.
Planlı üretim desteği temel desteklere ilave olarak ödenecek.
Ben Aksaraylıyım, oradan örnek vereyim.
Tarım ve Orman Bakanlığının planlama kapsamında kuru soğan var ama havza planında Aksaray’da kuru soğan yok. Ama ben illaki kuru soğan üretmek istiyorum diyelim. Destek alamıyorum.
Ama planlama kapsamına alınmayan diğer ürünleri üretiyorsam (biber, patlıcan, kavun, karpuz… Aklınıza ne geliyorsa) yine temel desteği alabiliyorum. Temel destekte diğer ürünlerin katsayısına bakıyorum; 1. Yani dekara 1 x 244 TL= 244 TL alacağım.
Ama Aksaray’da aspir üreticisiysem temel destek olarak aspirin katsayısı da 1 olduğu için verilecek 244 TL’ye ek olarak Aksaray havzasında aspir ürünü bulunduğundan planlı üretim desteğini de alacağım. Aspirin planlı üretim desteği katsayısına bakıyorum; o da 1.
O zaman dekara 244 TL’de oradan alıyorum. Toplam desteğim 488 lira oluyor.
Bir de temel ürünümüz buğdaydan örnek verelim.
Tarım ve Orman Bakanlığı demiş ki; Artvin’in Ardanuç ilçesinde havza ürünleri olarak buğday, arpa, kuru fasulye ve yem bitkilerini belirledim. Ardanuçlu buğday üreticisi temel desteği alacak. (1,3 katsayısıyla x 244 TL = 317,2 TL) Buna ek olarak planlı üretim desteği de alacak. (Onunda katsayısı 1,3 x 244 TL = 317,2 TL). Yani toplamda dekara 634,4 TL destek alınacak.
Ama Artvin’in Arhavi ilçesi havza ürünlerinde buğday yok. Arhavili buğday üreticisi destek alamayacak. Ama üretim planlaması içinde olmayan örneğin mavi yemiş (likapa) üretiyorsa temel desteği alacak. (Yani dekara 1 x 244 TL= 244 TL)
***
Bir de yine ek olarak verilecek su kısıtı destekleri var. Tarım ve Orman Bakanlığı tarafından yeraltı sularının yetersiz seviyede ve su kısıtı olduğu yerlerde buğday ve arpa üretiyorsanız dekara 341,6 TL daha alıyorsunuz. (Katsayı: 1,4 x 244 TL = 341,6 TL)
Yağlık ayçiçeği üretiyorsanız dekara 292,8 TL ek desteğiniz oluyor. (Katsayı: 1,2 x 244 = 292,8)
Aspir, fiğ, mercimek, nohut ve yem bezelyesi üretiyorsanız dekara 195,2 TL ( Katsayı: 0,8 x 244 TL = 195,2) ek destek alıyorsunuz.
Dönelim Aksaraylı aspir üreticine… Diyelim ki Tarım ve Orman Bakanlığı Aksaray’ı su kısıtı olan il ilan etti; temel desteğe (244 TL) ve planlı üretim desteğine ( 244 TL) ek olarak 195,2 TL daha alacağım. Toplamda dekar başına 683,2 TL desteğim oluyor.
***
Planlı üretim desteklerinin diğer maddesi ise şöyle; Amasya, Bingöl, Bitlis, Çorum, Elazığ, Erzincan, Erzurum, Muş, Tokat ve Tunceli illerinde yem bitkisi üreten çiftçilere planlı üretim desteğinin yarısı kadar ek destek var. Bu iller süt havzası olarak belirlendiği için gayet yerinde bir karar.
***
Şimdi tüm bunlara ek olarak bir de üretimi geliştirme destekleri olduğunu söylemiştik.
Bunlar: sertifikalı tohum kullanım desteği, sertifikalı / standart fidan kullanım desteği, organik tarım desteği, iyi tarım uygulamaları desteği, katı organik ve organomiral gübre kullanım desteği olarak belirtilmiş.
Sertifikalı tohum üretim desteği yeni sistemde yok.
Sertifikalı tohum kullanımı çeltik, çavdar, susam, tritikale, yer fıstığı ve yulaf ürünlerinde her havzada desteklenecek; diğer ürünler yine Tarım ve Orman Bakanlığının belirlediği havzalar için destek alacak.
Yurt içinde üretilip sertifikalandırılan tohumları kullanan çiftçilerimiz yine ek olarak önceki yıla göre önemli oranda artış yapılan aşağıdaki destekleri alacak.
Buğday, arpa, çavdar, çeltik, kuru fasulye, tritikale ve yulaf üretiyorsanız katsayı: 0,5. Dekara 0,5 x 244 = 122 TL destek alacaksınız. Geçen yıl 65 TL’ydi. Yüzde 87 artış var.
Aspir, kanola (kolza) ve susam üretiyorsanız; 0,2 katsayısı ile 48,8 TL desteğiniz var.
Korunga, soya, yer fıstığı ve yonca için; 0,6 katsayısı karşılığı 146,4 TL alacaksınız.
Fiğ, mercimek, nohut ve yem bezelyesinde sertifikalı tohum kullanım desteği 0,4 katsayısının karşılığı olan 97,6 TL.
Yine belirlenen tarım havzalarında kamu araştırma enstitüleri ve üniversiteler tarafından yurt içinde ıslah ve tescil edilerek, üretilip sertifikalandırılan yağlık ayçiçeği, dane mısır, kütlü pamuk ve patates tohumlarını kullanan çiftçilerimiz dekar başına destek alacak.
Yağlık ayçiçeği, dane mısır, kütlü pamukta katsayı 0,6. 244 TL ile çarptığımızda 146,4 TL’ye geliyor.
Patateste ise 2,2 katsayısı ile 536,8 TL desteği alıyorsunuz, eğer tohum yukarıda yazıldığı gibi kamu ve üniversite çeşidi ise ve yurt içinde üretildiyse 1 katsayının karşılığı olarak 244 TL daha alıyorsunuz. Toplamda dekara 780 TL sertifikalı tohum kullanım desteğiniz oluyor.
Fidan destekleri..
Altıntop, armut, asma, ayva, badem, ceviz, dut, elma, erik, fındık, incir, kayısı, kestane, kiraz, kivi, limon, mandarin, nektarin, pikan cevizi, portakal, şeftali, Trabzon hurması, vişne ve zeytin ürünleri için yeni bahçe tesis edeceksiniz ve bu ürünlerin yurt içinde üretilen sertifikalı fidanlarını kullanacaksanız desteğinizin katsayısı 5.
Yani desteğiniz; dekara 5 x 244 TL = 1.220 TL.
Eğer aynı ürünlerin standart fidanlarını kullanacaksınız; destek katsayınız 2’ye, dolayısıyla desteğiniz 488 TL’ye düşüyor.
İki grupta da geçtiğimiz yıla göre artış %22.
Sertifikalı fidan üretim desteği ise sertifikalı tohum üretim desteği ile aynı kaderi paylaşarak kaldırılmış.
Dikkatinizi çekti mi biliyorum; önceki sistemin ana unsurlarından biri olan, 18 üründe kilogram başına ödenen ve destekleme bütçesi içinde önemli bir yer tutan Havza Bazlı Fark Ödemesi Desteği (bilinen adıyla prim desteği) yeni kararda yok. Ancak her yıl Tarım ve Orman Bakanlığı ile Hazine ve Maliye Bakanlığı’nın teklif edeceği ve uygun göreceği destek miktarı ile ödeme yapılacağı belirtilmiş.
Yeni destekleme modeli ile ilgili Tarım ve Orman Bakanlığı Bitkisel Üretim Genel Müdürü Sayın Uğur Erdem ile yaptığımız söyleşiyi de Webagron YouTube kanalından izleyebilirsiniz.
Tüm bunlara ek olarak organik tarım desteği, iyi tarım uygulamaları desteği, katı organik ve organomiral gübre kullanım desteği, biyolojik ve biyoteknik mücadele desteği, patates siğili desteği, lisanslı depolarda muhafaza edilen ürünler için kira desteği ve kırsal kalkınma destekleri de var ancak onları bir sonraki yazıya bırakalım.
Hazırlayan: Tarım Gazetecisi Galip Umut Özdil