Zeytin ağacı yaklaşık 2000 yıl yaşayabilen ve yapraklarını dökmeyen bir ağaçtır. İlk baharda çiçek açan zeytin ağacı yaz aylarında meyvesini olgunlaştırmaya başlar. Olgunlaşan bu meyvelerden elde edilen yağın kalitesini etkileyen faktörler arasında zeytinin toplanması, nasıl işlendiği ve yağın asitlik düzeyi yer almaktadır. Dallardan tek tek toplanan zeytinin yağı en kaliteli olanıdır.
YAĞLIK ZEYTİN NEDİR?
Yağlık zeytin çeşitleri, meyvelerinin yağ içeriği için özellikle yetiştirilen bir türdür. Zeytin daha küçük, daha sert ve az etlidir. Bu tür zeytinlerin yağ içeriği daha fazladır. Bu özelliklere sahip olan zeytinler yeşil renkleri olgunlaşmış ya da bazı çeşitlerinde siyah renklerde olgunlaşmış halde de kullanılabilir. Yağlık zeytinlerde sıkma ve presleme işlemi sonucunda ortaya zeytinyağı çıkmaktadır.
ÜLKEMİZİN YAĞ İÇERİĞİ YÜKSEK ZEYTİN ÇEŞİTLERİ NELERDİR?
Ülkemiz dünya ölçeğinde zeytin ve zeytinyağı üretimi açısından önemli kullanıma sahip ülkelerden bir tanesidir. Ülkemizin farklı bölgelerinde yetişen farklı türlerde zeytin çeşitleri bulunmaktadır.
Ülkemizde en çok yağ veren zeytin türü bulunmaktadır. İşte en çok yağ veren zeytin çeşitlerinin isimleri;
- Edremit- Ayvalık Zeytin Özellikleri: Ülkemizin Balıkesir hattına bağlı Edremit ilçesinde yetişmektedir. Ülkemizin önemli zeytin çeşitlerinden biridir. Yüksek yağ ailelerine sahip olan bu tür hem sofralık olarak tüketilir hem de yağ olarak tercih edilmektedir. Edremit zeytini özellikleri; meyve orta büyüklükte, oval şekilli ve morumsu-siyah renktedir. Etli bir yapıya sahip olan bu tür aynı zamanda oldukça lezzetlidir. Soğuğa karşı kısmen dayanıklı olan bu türün bakımı iyi olduğunda gelişimi kuvvetli ve diktir. Bu tür en verimli zeytin ağacı olmakla bitlikte zeytin yağ oranı en yüksek zeytin çeşidi bu çeşitlerden biridir.
- Memecik Zeytin Özellikleri: Türkiye’de Muğla orijinlidir. Egenin en önemli çeşididir. Ülkemizin en yaygın ve önemli zeytin türlerinden biridir. Memecik zeytin türü sofralık olarak da tüketilmektedir. Küçük ve orta boyutlarda olan bu türün meyveleri oval şekilli ve koyu siyah renktedir. Meyve ucu memelidir. Etli yapısı nedeniyle bu türün yağ oranı en yüksek zeytin çeşidi olarak bilinmektedir. Soğuk ve kurak koşullara dayanıklıdır.
- Gemlik Zeytin Özellikleri: Ülkemizde Marmara bölgesi, genellikle Bursa ve Balıkesir çevresinde yetişen bir türdür. Yüksek yağ kaynağı sağlayan bu tür genelde sofralık olarak tüketilmektedir. Gemlik zeytinleri orta büyüklükte oval şekildedir. Kabukları koyu siyah olan bu zeytin çeşitleri etli ve sulu yapıya sahiptir. Dayanıklı bir yapısı olduğu için genelde tercih edilen bir çeşittir. Gemlik zeytini özellikleri arasında erkenci bir tür olması da yer almaktadır. Soğuğa karşı bir nebze de olsa dayanıklıdır.
Yukarıda görmüş olduğumuz yağlık zeytin türleri, zeytin çeşitleri ve özellikleri en verimli zeytin cinsi bakımından incelendiğinde; yağ kalitesi bakımından en iyi zeytin Ayvalık-Edremit, verim olarak ise Gemlik çeşididir. En çok yağ veren zeytin türü en iyi yağlık zeytin fidanı hangisidir, diye sorulduğunda ise bu sorunu cevabı yine Ayvalık-Edremit zeytin çeşidi olacaktır. Bu türler yağ oranı en yüksek zeytin çeşitleri arasına girmektedir.
Bu çeşitlerin zeytin yağ oranları genelde %15 ile %30 arasında değişim göstermektedir. Bu çeşitler en yağlı zeytin çeşidi olarak bilinmektedir. Bu oranlar yetiştirme yeri, hasat zamanı ve diğer etkenlere bağlı olarak değişmektedir.
Ülkemizde yetişen zeytin türleri sadece yukarıdaki üç tür ile sınırlı değildir. Birçok çeşide ev sahipliği yapmaktadır. Bu türler ise;
ÇEKİŞTE ZEYTİN
Kırma ya da memeli olarak da bilinen bu çeşidin orijini İzmir/Ödemiş’tir. Olgunlaşma süresi geçtir. Verticillium solgunluğuna oldukça duyarlı bir türdür. Zeytinin şekli iri, oval ve meyve ucu hafif memelidir. Genelde kırma ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir. Yağlık olarak da işlenebilmektedir
KAN ÇELEBİ ZEYTİN
Adı üzerinde bulunan kırmızımsı lekelere atfen verilmiştir. Orijini Gaziantep/Nizip’tir. Meyveleri iri ve yuvarlak şekillidir. Bakım şartları iyi olursa kuvvetli gelişir. Büyük, geniş, yuvarlak bir taca sahiptir.
HALHALI ZEYTİN
Adını zeytinin kabuğunda bulunan ince beyaz bir çizgiden almaktadır. Bu çizgi zeytin kabuğunda bir halhal görüntüsü oluşturur ve bu nedenle ‘’halhalı zeytin’’ olarak anılmaktadır. Orijini Hatay’dır. Halhalı Zeytin özellikleri; meyve orta büyüklükte, yuvarlağa yakın ovaldir. Bu tür farklı şekillerde değerlendirilmektedir. Siyah sofralık, yağlık, yeşil kırma bunlara örnek olarak verilebilir.
SARI HAŞEBİ ZEYTİN
Merkezi Hatay/Altınözü’dür. Bakım şartları iyi ise gelişimi kuvvetli olur. Taç yapısının alt kısmı yayvan üst kısmı yukarı kaçan bir yapıdadır. Meyve oval ve küçüktür. Türün verimi düşüktür. Sofralık olarak tercih edilmektedir.
SAURANİ (SAVRANİ) ZEYTİN
Türün orijini Hatay/Altınözü’dür. Türün ağacı orta kuvvettedir. Taç yapısı orta büyüklükte, geniş ve yuvarlaktır. Zeytinler silindirik ve küçüktür. Meyve ucunda meme vardır ve hacmine göre oldukça verimlidir. Soğuk zararından etkilenir. Yağlık olarak tercih edilmektedir.
ARTVİN BUTKO ZEYTİN
Merkezi Artvin/Yusufeli- Erkinis’tir. Yetiştiği alan Çoruh Vadisi boyunca klimatik bir iklimdir. Yağlık ve sofralık olarak değerlendirilen bu tür çeşitli tat profiline sahiptir.
NİZİP YAĞLIK ZEYTİN
Merkezi Gaziantep/Nizip’tir. Bölgedeki %38’lik ağaç varlığını teşkil etmektedir. Orta kuvvetli ağaca sahip olan bu tür büyük bir taç oluşturur. Meyveler silindirik ovalimsidir. Verimi orta düzeyde olan bu tür sığaca ve kurağa dayanıklı değildir. İklim ve toprak koşulları zeytinin kalitesini etkilemektedir. Yağlık olarak tercih edilmektedir.
İZMİR SOFRALIK ZEYTİN
İzmir orijinli olan bu türün ağacı orta kuvvettedir. En büyük problemi boncuklu meyve oluşturmasıdır. Kendine kısır olan bu türün tam çiçek oranı oldukça düşüktür. Tozlayıcıları Memecik, Erkence ve Gemlik’tir. İri ve oval bir meyveye sahip olan bu türün verimi düşüktür. Güve ve sineğe duyarlıdır. Doğrudan yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
KARAMÜRSEL SU ZEYTİNİ
Su zeytini diğer bir adıyla Kalamata denilmektedir. Orijini Kocaeli/Karamürsel’dir. Orta kuvvette bir ağaca sahip olan bu türün taç şekli dağınık, yayvan ve sarkıktır. Çok iri ve oval bir meyveye sahiptir. Meyve ucunda bir çıkıntı vardır. Verimi orta düzeydedir. Düşük sıcaklıklarda zarar gören bu tür sinek ve güveye karşı duyarlıdır. Zeytin yağ oranı düşük olduğu için sofralık olarak tercih edilmektedir.
KİRAZ ZEYTİN
2 tipten meydana gelmektedir. Topan kiraz ve oval kiraz. Manisa/Akhisar merkezlidir. Ağaç gelişimi kuvvetli, taç ise yuvarlak, büyük ve geniştir. Yuvarlak ve iri olan meyvelerin ucu düz bazen de memelidir. Erkencidir. Soğuğa karşı duyarlı olmayan bu türün meyveleri kiraza benzemektedir. İklim ve toprak koşulları zeytinin kalitesini etkilemektedir. Siyah sofralık olarak değerlendirilir.
TAVŞAN YÜREĞİ ZEYTİN
Diğer adı ‘’Ters Yaprak’’ olan bu türün merkezi Muğla/Fethiye’dir. Orta kuvvette ağaca sahip olan bu türün tacı yayvandır. Tavşan yüreği zeytini özellikleri; meyve iri, etli ve ovaldir. Yağ oranı düşük olan bu tür sineğe ve güveye karşı duyarlıdır. Bu türün değerlendirilme şekli ise siyah- yeşil sofralıktır.
KİLİS YAĞLIK ZEYTİN
Kilis merkezlidir. İrili ufaklı bir meyve yapısına sahiptir. Boncuklu meyve oluşumu oldukça fazladır. Orta kuvvette ağaca sahip olan bu tür hızlı gelişmektedir. Taç yapısı orta büyüklükte, sarkık ve yayvandır. Verimi iyi olan bu tür genellikle yağlık olarak tercih edilmektedir.
DOMAT ZEYTİN
Manisa/Akhisar merkezlidir. Kuvvetli ağaca sahip olan bu tür geniş ve yayvan bir taç oluşturmaktadır. Erkenci çeşittir. İri ve silindirik olan meyvelerin ucu düz ve yuvarlaktır. Tozlayıcı özelliğindedir. Sulu bir ortamda soğuğa karşı hassas olan bu tür dal kanseri ve kızıl kurda kısmen dayanıklıdır. Yağ oranı düşük olduğundan yeşil sofralık olarak değerlendirilmektedir.
YAĞ ÇELEBİ
Merkezi Bursa/İznik’tir. Orta kuvvette ağaca sahip olan bu türün taç şekli küçük yayvan ve sarkıktır. İri, uzun ve silindirik bir meyveye sahiptir. Soğuğa karşı duyarlı değildir. Orta düzeyde verime sahip olan bu tür yeşil sofralık olarak değerlendirilmektedir.
EĞRİBURUN ZEYTİN
Adını meyve ucunun aşağı doğru kargaburnu şeklinde eğik olmasından almaktadır. Gaziantep/Nizip merkezlidir. Ağacı orta kuvvette olan bu türün meyveleri oval ve küçüktür. Taç şekli orta büyüklükte, yayvan yuvarlak bir etek kısmı vardır. Düşük sıcaklıklara karşı hassasiyeti yoktur. Verimi iyi olan bu tür siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
USLU ZEYTİN
Orijini Manisa/Akhisar’dır. Taç şekli yoğun, büyük ve geniştir. Sulama koşulları iyi ise gelişimi de iyi olmaktadır. Oval ve orta büyüklükte meyveye sahip olan bu türün meyve ucu memesiz ve yuvarlaktır. Erken kararan bu türün verimi orta düzeydedir. Soğuğa karşı hassas olan bu türün et çekirdek oranı yüksektir. ‘’Çöğür anacı ‘’olarak tescil edilmiştir. Değerlendirilme şekli hem siyah sofralık hem de yağlıktır.
ÇİLLİ ZEYTİN
Tekir diğer adıyla Goloz da denilmektedir. Adını çilli görüntüsünden almaktadır. Orijini İzmir/Kemalpaşa’dır. Ağacı kuvvetli olan bu türün meyvesi iri ve ovalimsidir. Yumuşak meyve etinden dolayı zeytin sineğinin sevdiği bir çeşittir. Verimi iyi olan bu tür yeşil sofralık olarak değerlendirilir.
EDİNCİK SU ZEYTİN
Edincik, Erdek Su ve diğer adıyla Su Zeytini olarak bilinmektedir. Balıkesir/Edincik kökenlidir. Bu türün ağacı orta kuvvettedir ve yayvan yuvarlak bir taca sahiptir. İri ve yuvarlak meyveye sahip olan bu türün verimi orta derecededir. Su içeriği oldukça yüksektir. Yumuşak meyveye sahip olan bu türün yağ oranı düşüktür. Zararlı olan sinek ve güveye duyarlıdır. Değerlendirilme şekli siyah sofralıktır.
MANZANİLLA ZEYTİN
İspanyollar için oldukça önemli olan bir çeşittir. Son zamanlar da ülkemizde de rağbet görmeye başlamıştır. Yağ kalitesi yüksek olan bu türün ağacı orta kuvvettedir. Meyveleri iri, erkenci ve çok verimli olan bu çeşidin meyvesi etli ve küçüktür.
ÇAKIR ZEYTİN
Orijini İzmir ve civarıdır. Yağlık çeşit olarak kullanılan bu tür çok kuvvetli gelişmektedir. Erkenci bir türdür.
KALEMBERİ ZEYTİN
Orijini Gaziantep/Nizip- Kilis’tir. Meyveleri genelde irili ufaklı bir yapıya sahiptir. İri olan siyah meyveler sofralık olarak değerlendirilmektedir. Yağ bakımından oldukça zengin olduğu için yağlık olarak değerlendirilir. Hurma oluşturması iklime göre değişmektedir.
SARI ULAK ZEYTİN
Mersin/Tarsus kökenlidir. Sarı ulak zeytin özellikleri; kuvvetli gelişim gösteren bu ağaç büyük, yayvan dağınık bir taca sahiptir. Silindirik ve orta büyüklükte meyveye sahiptir. Meyvenin ucu yuvarlak ve memesizdir. Bu tür düşük sıcaklıklardan etkilenmektedir. Verimi orta düzeyde olan bu tür siyah ve yeşil sofralık olarak değerlendirilmektedir.
Yazan: Ziraat Mühendisi Buse Girginer
